10 vjet më parë, fjalimi i Benediktit XVI në Regensburg

10 vjet më parë, më 12 shtator 2006, Benedikti XVI mbante fjalimin e Regensburgut, kushtuar dialogut të fesë me arsyen, fjalim, që do të hynte menjëherë në histori. Vërtet, keqkuptimi i një fraze të tekstit drejtuar studentëve universitarë, fillimisht, shkaktoi kritika në botën myslimane, por sot, ai “lectio magistralis” mbetet leksion me aktualitet të madh, si nga pikpamja teologjike, ashtu edhe nga ajo e dialogut ndërfetar dhe ndërkulturor. Flet për këtë, koordinatori i Komitetit shkencor të “Oborrit të jo besimtarëve”, imzot Antonino Raspanti, ipeshkëv i Acireales në Itali:

Përmbajtja e gjithçka pohoi Papa, shtron vërtet pyetje të rëndësishme, që shkojnë përtej pasigurisë së gjendjes aktuale. Skenari ndërkombëtar na bën të shohim një lëvizje të madhe, natyrisht, nga pikpamja gjeopolitike, por edhe vështirësi në qasjen e fesë e të feve – jo vetëm të Islamit – e në kuptimin e marrëdhënieve ndërmjet feve, politikës, shoqërisë e, si rrjedhojë, edhe të paqes e të ardhmërisë së kombeve. Meqë Benedikti XVI flet edhe për çështjen islamike, të paktën e prek atë, fjalimi merr vlerë aktuale në debatin botëror.

Citimi i frazës së perandorit Paleolog për Muhametin shkaktoi atëherë kritika të ashpra, jo vetëm nga bota myslimane. Por, përveç kësaj fraze, që u keqkuptua, cili ishte mesazhi qendror i leksionit të Benediktit XVI?

Natyrisht, nuk ishte ajo frazë qendra e diskutimit, siç e kuptuan më vonë e pa probleme shumë komentues. Ajo përbën një pikë diskutimi edhe sot, e Benedikti XVI e pati hapur me guxim këtë diskutim. Por, sipas meje – e Papa e thotë qartë – pika themelore ishte pesha e arsyes, e “logos” (Fjalës së Zotit), në marrëdhëniet me fetë e në veçanti, me fenë e zbuluar e me krishterimin. Sidomos në Evropë kjo ka rrënjë të thella. Evropa e ka shqyrtuar me fund çështjen e “logos” dhe ka përjetuar një përvojë të thellë të “logos” (Fjalës së Zotit) brenda vetes, jo vetëm në kuadrin e reflektimit metafizik, por në të gjitha zbatimet praktike që ka sjellë kjo gjatë mijëvjeçarëve. Nga ana tjetër, ky “logos”, ç’marrëdhënie ka me fenë? Krishterimi e ka shqyrtuar deri në fund këtë punë e këtë pohon Papa. Krishterimi i shekujve të parë, por edhe hebraizmi i diasporës, pak më parë e pak më vonë se ardhja e Krishtit, e ka jetuar, është përballuar me të. E krishterimi e ka përvetësuar leksionin e “logos” në mënyrën e vet, duke e ndryshuar pjesërisht, duke ia përshtatur e duke e modeluar, në një farë kuptimi, sipas zbulesës së krishterë, sipas Jezu Krishtit. E kështu, Papa mendon se ajo përvojë e krishterimit, përvetësimi dhe ndërveprimi me intuitën e madhe të “logos” brenda qytetërimit evropian, është përvojë themelore për krishterimin, që nuk mund të lihet mënjanë as në të ardhmen; për të qenë të qartë, as kur sot krishterimi po ngulitet, ose po bashkëvepron në kontinente, që nuk e kanë jetuar atë përvojë. Mendoj për Azinë, por edhe për Afrikën. Papa Benedikti mendon – e ky është objekt diskutimi të madh – se nuk mund të harrohet e të anashkalohet përvoja, për shembull, patristike apo mesjetare e të rifillohet gjithçka nga e para, me një Bibël, që kështu, do të çhelenizohej gati krejtësisht e që, duke kapërcyer dymijë vjet krishterim, do të përballohej me pak apo me shumë kultura aziatike, të Lindjes së Largët o të Afrikës. Papa Benedikti e vë fuqimisht në diskutim këtë [hipotezë] dhe mendon se, në një farë mënyre, është i nevojshëm kalimi përmes inkulturimit të “logos” në krishterim, kryer në shekuj nga përvoja evropiane e krishterimit.

 Pikë tjetër e fjalimit të Benediktit XVI ishte rreziku i përjashtimit të hyjnores, të fetares nga fusha racionale e shkencore. Sa i madh është sot ky rrezik?

Po diskutohet. Përjashtimi është pikërisht objekt diskutimi, sepse kjo është faqja tjetër e medaljes, me të cilën është marrë gjithnjë Benedikti XVI, duke shqyrtuar përvojën e “logos”. Përjashtimi është diskutuar në Perëndim, sidomos në fushën e shkencës e të teknikës, kuptuar shpesh në mënyrë pozitiviste, duke e përjashtuar fenë, por edhe aspektet e tjera të mëdha të kulturës dhe të jetës së njeriut e duke u mbështetur vetëm në arsyen, që llogarit çdo gjë. Për Papën Benedikti ky është një “logos” i reduktuar, që nuk pasqyron plotësinë dhe interesin e përvojës së “logos” në shekujt e kaluar. E atëherë, pikërisht në dialogun-debat me çdo gjë që ka përvetësuar krishterimi nga “logos”, Papa Benedikti do të dëshironte një zgjerim të horizontit të arsyes njerëzore, e cila duhet të arrijë t’i përfshijë këto sektorë të mëdhenj të kulturës e të jetës së njeriut, që janë përjashtuar. Këto, ai i sheh si qendrorë e themelorë, sepse janë pjesë përbërëse e jetës së njeriut, e përvojës njerëzore mbi tokë.