Ritet dhe traditat e Pashkëve hebraike

Më 4 prill, në ditën e pesëmbëdhjetë të muajit hebraik të Nisanit, për tetë ditë me radhë, hebrenjtë e gjithë botës kremtojnë “Pesach”, Pashkët, duke kujtuar kështu, çlirimin e popullit hebraik nga skllavëria nën faraonin e Egjiptit të lashtë. Dy ditët e para dhe dy ditët e fundit janë festë e plotë, prandaj nuk lejohet as puna, as veprimtari të tjera, por lejohet gatimi, nëse nuk bie ditën e shtunë. Gjatë katër ditëve në mes, që quhen “chol hamoed”, apo ditët “e gjysëm festës”, shumë veprimtari, që s’mund të shtyhen, përfshirë edhe punën, janë të lejueshme.

“Atë natë unë do të kaloj nëpër dheun e Egjiptit dhe do të vras çdo të parëlindur në dheun e Egjiptit, që nga njeriu e deri në bagëti dhe do t’i ndëshkoj të gjitha hyjnitë e Egjiptit; unë Zoti! Gjaku do t’ju shërbejë për shenjë se në cilën shtëpi jeni: unë do ta shoh gjakun dhe do të kaloj tutje. Kështu, ndër ju, nuk do të ketë shuplakë shfarosjeje, kur unë do t’i sulem dheut të Egjiptit” (Dalja 12, 12-13).

Pas qindra vjetësh skllavëri, Zoti dërgoi Moisiun tek faraoni për të kërkuar çlirimin e popullit hebraik. Pas refuzimit të faraonit, Zoti e goditi Egjiptin me dhjetë plagë, duke shkatërruar tokën, të mbjellat e bagëtitë. Si plagë të fundit, Zoti vrau të gjithë të parëlindurit e Egjiptit, “duke kaluar tutje” (që këndej “Pesach”, që do të thotë “kalim tutje”), pa prekur fëmijët hebrenj e duke ua kursyer atyre jetën. Më në fund, faraoni u dorëzua, duke e lënë Moisiun dhe popullin hebraik të lirë të ikin nga Egjipti e të ndërmarrin një udhë të gjatë, që do t’i çonte drejt Tokës së Premtuar.

Në kohë të lashta, kur ekzistonte Tempulli i Jeruzalemit, kremtimi i “Pesach” ishte bazuar në shtegtimin kolektiv në Jeruzalem, në ofertën e qingjit të Pashkëve pasditen e datës 14 të Nisanit dhe konsumimin e tij në fund të darkës së përbashkët, mbrëmjen e datës 15. Qëkur është shkatërruar Tempulli, flijimi i Pashkëve nuk mund të paraqitet më, prandaj ritet e rastit vetëm e kujtojnë. Historia e çlirimit tregohet gjatë mbrëmjes së parë të “Pesach” (këtë vit, të premten, 3 prill) dhe lexohet nga Libri i lutjeve “Haggadah”, duke ngrënë ushqime të veçanta, në një renditje të caktuar, ose “Seder”.

“Seder”-i i “Pesach” përbëhet nga shtatë ushqime, secili prej të cilëve simbolizon një pjesë të historisë së skllevërve hebrenj, të çliruar nga skllavëria. Barishtet e hidhura, ose “Maror”, simbolizojnë hidhësinë e skllavërisë; “Zeròah”, ose kofsha e qengjit të pjekur simbolizon sakrificën e hebrenjve në ikje nga Egjipti; “Betzàh”, veza e zierë, përfaqëson një fli tjetër në ditët e Tempullit të dytë; “Charòset” (një përzierje arrash, mollash e vere) simbolizon llaçin, që përdornin skllevërit hebrenj për të bërë tullat; “Karpàs” (një perime, zakonisht selinoja) nënkupton freskinë e pranverës; “Chazèret” është një barishte tjetër e hidhur, që simbolizon skllavërinë e thartë e, në disa tradita, përfaqësohet nga sallata jeshile; tre “Matzàh”, pra tre bukë të ndorme(të pabrume), vendosen në qendër të pjatës së “Seder”-it. Disa ushqime shoqërohen me ujë të kripur, ose me uthull, që përfaqësojnë lotët dhe djersën e skllavërisë.

Pihen edhe katër gota me verë, që simbolizojnë katër premtimet biblike të shëlbimit: “Do t’ju nxjerr nga shtypja e egjiptianëve! Unë do t’ju shpëtoj nga skllavëria dhe do t’ju shpërblej me goditje të fuqishme, duke i ndëshkuar rëndë. Juve do t’ju marr për popullin tim, dhe do të jem Hyji juaj. Atëherë do ta dini se unë jam Zoti, Hyji juaj” (Dal 6, 6-7). “Seder”-i përsëritet edhe në mbrëmjen e dytë të “Pesach”.

Ceremonia e “Seder”-it përqendrohet shumë në rolin e fëmijëve. Fëmija më i vogël i familjes është zakonisht ai (ose ajo), që bën pyetje mbi domethënien e “Seder”-it, duke dhënë shkas për një debat mbi vlerat e kësaj tradite. Fëmija i këndon katër pyetjet, ose “Mah Nishtana”: “Pse kjo natë është e ndryshme nga të gjitha netët?” është pyetja e parë, e vazhdon: “Pse në mbrëmjet e tjera hamë si “chamètz” (bukë e mbrume), ashtu edhe “Matzàh”, ndërsa sonte hamë vetëm “Matzàh”?”. “Pse mbrëmjet e tjera hamë shumë perime e sonte vetëm “maror”?”. Të rriturit përgjigjen me versetet e Haggadah, ku nënvizohet se “sa më tepër të flitet për Daljen nga Egjipti, aq më shumë jemi të denjë për lavde”.

“Të pesëmbëdhjetën ditë po të këtij muaji është e kremtja e Të pabrumeve në nder të Zotit; Për shtatë ditë hani bukë të pambrume” (Lev 23,6). “Chamètz”, buka e mbrume, ndalohet absolutisht gjatë “Pesach” e, para se të nisin kremtimet, çdo gjurmë ushqimi me tharm duhet zhdukur nga shtëpia. “Matzàh” e ushqime të tjera pa tharm zëvendësojnë “Chamètz”, duke kujtuar faktin se skllevërit hebrenj ikën kaq me ngut nga Egjipti, sa nuk patën kohë të mbrujnë bukën.

Në botë, ka tradita të ndryshme për “Pesach”. Në disa bashkësi, për shembull, pjata e “Seder”-it vihet mbi kokën e një fëmije, që ecën para të gjithëve, para se të hahet buka. Pjatat tipike të “Seder”-it italian, janë shpesh kombinime të traditës hebraike dhe asaj italiane, kështu që hahet lasanja “matzoh”, “angjinaret sipas judejve”, ose mish i thatë. Hebrenjtë ashkenazitë (me origjinë gjermane) nuk hanë as oriz, misër, legume, ndërsa shumica e hebrenjve sefarditë (me origjinë spanjolle) e ata italianë nuk i ndjekin këto kufizime. Ka ndryshime edhe në rendin e lutjeve gjatë “Seder”-it. Në Izrael, kremtimet e “Pesach” zgjasin shtatë ditë e jo tetë, siç thotë norma biblike.

Kudo të kremtohet, “Pesach” mbetet rast, në të cilin hebrenjtë e gjithë botës mblidhen së bashku me familjen, për të kujtuar rifitimin e lirisë së popullit hebraik, duke u transmetuar kështu kujtesën historike brezave të rinj e duke e kremtuar me pjata shumë të shijshme.

(Marrë nga gazeta vatikanase “L’Osservatore Romano” e datës 3 prill 2015. Autori është ambasadori i Izraelit pranë Selisë së Shenjtë, Zion Evrony).