Васіль Цяпінскі

У мінулай праграме мы гаварылі пра вядомага беларускага асветніка 16 стагоддзя, пісьменніка, перакладчыка Святога Пісання Сымона Буднага. А сёння пагаворым пра яго сучасніка і паплечніка – Васіля Цяпінскага. Погляды гэтага, безумоўна, таленавітага пісьменніка таксама разыходзіліся з навучаннем каталіцкай Царквы, аднак яго ўнёсак у беларускую культуру быў вельмі важны. Васіль Цяпінскі працягнуў асветніцкія традыцыі Францішка Скарыны і стараўся наблізіць сваім сучаснікам Слова Божае. Акрамя таго, Цяпінскі быў асабіста і ідэйна звязаны з Сымонам Будным, падзяляў яго грамадзка-палітычныя і рэлігійныя погляды. Як і Сымон Будны, ён спачатку вызнаваў кальвінізм, а потым перайшоў у анцітрынітарызм.

Будучы асветнік нарадзіўся ў маёнтку Цяпіна (сучасны Чашніцкі раён) у сям’і дробнага баярына Полацкага павету Мікалая Амельяновіча. Дакладная дата яго нараджэння невядомая, але даследчыкі лічаць, што Васіль з’явіўся на свет у 30-х - пачатку 40-х гадоў 16 стагоддзя. Пра адукацыю будучага асветніка няма ніякіх звестак.

У 1558—1563 гг. Васіль Цяпінскі прымаў удзел у Інфлянцкай вайне. У 1567 г. служыў таварышам коннай роты аршанскага старосты Філона Кміты-Чарнабыльскага. Пазней будучы асветнік служыў у пратэктара рэфармацыйнага руху падканцлера Вялікага княства Літоўскага Астафія Валовіча, які падтрымліваў выдавецкую і асветніцкую дзейнасць. Аднак сваё прызначэнне Васіль Цяпінскі знайшоў не на вайсковай службе, а на ніве асветы. З яго творчай спадчыны да нас дайшло няшмат: няпоўны пераклад Новага Запавету з рукапіснай “Прадмовай” і каментарамі, а таксама адна старонка “Катэхізіса, або Сумы навукі для дзетак”.

У 1570-я гг. Васіль Цяпінскі на свае сродкі ў сваім родавым маёнтку арганізаваў друкарню, каб выдаваць кнігі на старабеларускай мове. Наважыўшыся надрукаваць Евангелле на дзвюх мовах — царкоўнаславянскай і старабеларускай, Цяпінскі распачаў цяжкую і складаную па тым часе перакладніцкую працу. Ягоны пераклад Евангелля выйшаў каля 1570 года. 62 друкаваныя аркушы Евангелля Васіля Цяпінскага знойдзеныя ў XІX стагоддзі ў рукапісным зборніку. Кніга мае арыгінальную будову: тэкст надрукаваны ў два слупкі на царкоўнаславянскай і старабеларускай мовах. У сваім выданні Васіль Цяпінскі змясціў 210 глос (словаў-перакладаў), якія тлумачылі на палях кнігі незразумелыя ці малазразумелыя словы. Прадмова да Евангелля на 6 аркушах напісана самім асветнікам.

У сваёй прадмове Цяпінскі пісаў, што з-за цяжкага матэрыяльнага становішча і супрацьдзеяння непрыяцеляў, якія здзекваліся з яго шчырага імкнення надрукаваць кнігу, яму давялося выпусціць толькі пісанні святых Мацьвея, Марка і пачатак з Евангелля ад Лукі. Пры перакладзе Евангелля на старабеларускую мову Васіль Цяпінскі абапіраўся на стараславянскія пераклады Святога Пісання, зробленыя паводле падання святымі Кірылам і Мятодам. Выданне Цяпінскага ўпрыгожана наборным арнаментам. Прадмова да “Евангелля” адрозніваецца ад іншых прадмоваў у беларускіх старадруках публіцыстычнай вастрынёй. Васіль Цяпінскі асуджае царкоўную і свецкую знаць, якая абыякава ставіцца да будучыні Айчыны.

У “Прадмове” да Евангелля выдавец пісаў пра сваё прызначэнне служыць беларускаму народу. Ён высока цаніў  “зацный, славный, острий, довстипный” беларускі народ, да якога адносіў і сябе. Занепакоены заняпадам нацыянальнай культуры і асветы, духоўнасці грамадства і звязваючы гэта з агульным заняпадам навукі і маралі, Цяпінскі заклікаў паноў і духавенства дапамагаць паспалітаму люду: адкрываць школы і ўзнімаць навуку «занедбаную». Васіль Цяпінскі дакараў беларускую шляхту, якая ня толькі не дапамагала простаму народу развіваць сваю культуру, але і сама адраклася ад таго, што калісьці было зроблена  «фалебными предками», саромеецца свайго паходжання і мовы.

Васіль Цяпінскі імкнуўся давесці вялікую карысць чытання Евангелля на роднай мове, каб лепш разумець Слова Божае. Сваё выданне Евангелля адрасаваў і дарослым, і дзецям, і кальвіністам, і праваслаўным, і ўсім, хто хоча чытаць Святое Пісанне. Выданнем Евангелля ён ставіў за мэту не толькі спрыяць рэлігійнаму выхаванню, але ўзняць асвету і нацыянальную самасвядомасць беларускага народа. Ён марыў пра школы, у якіх выкладанне вялося б не на лацінскай ці польскай, а на старабеларускай мове, дастаткова багатай для выкарыстання ў навучальных установах. Такім чынам асветніцкая праграма Васіля Цяпінскага была разлічаная на ўздым нацыянальнай культуры, школьнай справы, пісьменства, кнігадрукавання, умацаванне пазіцый беларускай мовы, абуджэнне грамадзянскай актыўнасці беларускага народа, яго гістарычнай і нацыянальнай свядомасці.

Сваё жыццё Васіль Цяпінскі скончыў трагічна. Нядаўна адкрыты ў Цэнтральным гістарычным архіве дакумент Менскага гродскага суда сведчыць, што Васіль Цяпінскі ў сталым веку быў забіты сваімі стрыечнымі братамi ці то ў 1599, ці то на пачатку 1600  года. Матывы гэтага злачынства засталіся невядомыя.

На гэтым час нашай перадачы завяршыўся. Сустрэнемся праз тыдзень на хвалях Ватыканскага радыё. 

Айцец Андрэй Крот