Liturgjia e Fjalës së Zotit

Lum të varfrit

Ungjilli i lumnive spikat në liturgjinë e Fjalës këtë të diel. Është pjesa e parë e fjalimit mbi mal. Jezusi, që ngjitet mbi mal, shfaqet si Moisiu i ri, miratuesi i Ligjit të Ri (“por unë po ju them...”), mbi malin e ri të Sinait. Duke i quajtur të varfrit dhe të përvuajturit të lumë, Jezusi flet atë gjuhë që Hyji e kishte përdorur tashmë me popullin e vet, me anë të profetëve, si, për shembull, me Sofoninë, që e gjejmë në leximin e parë të kësaj liturgjie. Të njëjtën gjuhë përdor edhe Shën Pali (leximi i dytë): ata që Zoti i thërret të parët janë të vegjlit, të varfrit, ata që bota i përçmon, por që janë të mëdhenj në mbretërinë e qiejve.

Një ligjërim krejtësisht i ri

Ligjërimi i përmbys në mënyrë të befasishme vlerat, që deri atëherë ishin në fuqi, në traditën hebraike. Hebrenjtë ishin të bindur se mirëqenia materiale dhe suksesi, janë shenjat e bekimit hyjnor, ndërsa varfëria dhe shterpësia janë shenjat e mallkimit. Jezusi nxjerr në pah paqartësinë e hebrenjve në lidhje me kuptimin tokësor të luminve. Tashmë nuk janë më të lumë të pasurit e kësaj bote, të nginjurit, të lajkatuarit, por ata që kanë uri e qajnë, të varfrit e të përndjekurit. Është logjika e re, që e shpreh edhe Maria, e cila ka mbërritur kulmin e lumnisë: “I rrëzoi të fuqishmit nga fronet, i lartësoi të përvuajturit; të uriturit i mbushi me të mira e të pasurit i nisi duarbosh” (Lk 1,52-53).
Nëntë lumnitë e Mateut përmblidhen në lumninë e parë: “Lum të varfrit në shpirt”. Të tjerat janë një rrjedhojë dhe shpjegim i saj. Pranimi i varfërisë dhe i dobësisë nuk është para së gjithash një gjendje sociologjike, por një sjellje shpirtërore, që ka të bëjë me veprimet njerëzore, sido që të jetë gjendja në të cilën ndodhet njeriu. Varfëria në vetvete nuk është diçka e mirë dhe as sjellje asketike. Por pasuria jep pushtet, nderime dhe vende me epërsi ndaj të tjerëve. Këtu zë fill rreziku, sepse, ku ka pushtet, pasuri e epërsi mbi të tjerët, shpesh herë ka edhe të shtypur, të ndrydhur e të harruar. Dhe këtyre u takon mbretëria e qiellit. Jezusi rreshtohet me këta. Këta janë të zgjedhurit.
Jezusi paraqitet si lajmëtari i dërguar nga Hyji, për t’u shpallur të varfërve Lajmin e Mirë: kujdesi për të varfrit, të palumturit, të sëmurët ishte shenja e misionit të tij. Jezusi u sjell skamnorëve jo vetëm sigurinë se një ditë do të gëzojnë mbretërinë e Hyjit, por lajmin se, për ata, kjo mbretëri ka ardhur tashmë.
Misioni i Jezusit përfshin, përveç të varfërve, të gjitha mjerimet fizike e shpirtërore. Të gjitha tërheqin vëmendjen e tij. Duke hapur epokën e shpëtimit, Hyji u jep përparësinë të gjithë atyre që kanë nevojë më të ngutshme për shpëtim.

Varfëria dhe shoqëria konsumiste

Në një botë si e jona, a ka ende kuptim fjalimi mbi mal? Çfarë kuptimi ka ky tekst në një shoqëri konsumatore, që e mat lumturinë dhe lumninë me metrin e pasurisë, të suksesit e të pushtetit?
Po në botën e tretë, të pazhvilluar e të shtypur, ç’kuptim ka të përsërisim: “”Lum të varfrit..., lum të përndjekurit...”? A nuk është shuplakë për mjerimin e tyre, apo një përpjekje për të përgjumur apo për të shuar “zemëratën e të varfërve”?
Megjithatë, nuk mund ta hedhim poshtë këtë lumni, nëse nuk duam të hedhim poshtë Krishtin. I varfri i parë, në fakt, është ai vetë, që, edhe pse qe i pasur, u bë i varfër për ne. Në këtë lumni, pra, gjendet thirrja për të ndjekur atë Jezus, që nuk pati gjetur vend në bujtinë, që nuk pati një gur, ku të mbështeste kokën, që vdiq i varfër e i zhveshur mbi kryq. Dhe këtë e bëri për t’ua kushtuar krejt vetveten të tjerëve.
Turma, që e dëgjon dhe e ndjek Jezusin, nuk është e përbërë nga skribë, farisenj, levitë, priftërinjtë e tempullit, ruajtësit e fuqishëm të rendit. Jezusin e ndjek turma anonime e vegjëlisë, që jeton me punën e duarve të veta, njerëzit, të cilët të pushtetshmit e kohës i mashtronin dhe i shtypnin.

Varfëria si shenjë dalluese e bashkësive të krishtera

Varfëria e shpallur nga Jezusi duhet të jetë karakteristikë jo vetëm e çdo të krishteri, po shenja dalluese dhe lumnia e Kishës dhe e bashkësisë së besimtarëve. Njëri nga çastet e forta të “kthimit”, për të cilin Koncili i ka bërë thirrje Kishës, është varfëria. A nuk ndjejnë një farë bezdie shumë të krishterë, për shkak të kapjes pas parasë dhe pushtetit brenda Kishës? Në mbledhjet tona eukaristike gjenden sot shumë njerëz, që zotërojnë gjëra e kulturë. Edhe ata duhet të kërkojnë rrugët e varfërisë e të shërbimit ndaj vëllezërve që janë në nevojë, sepse pikërisht tek të varfrit mund të takohet ai që ka ardhur për të na shpëtuar.

Komenti i Gregorit të Nisës mbi Lumninë e parë

Çfarë është varfëria në shpirt, që na lejon të zotërojmë mbretërinë e qiellit? Në Shkrimin e Shenjtë kemi mësuar dy lloje pasurish: njëra lypet e tjetra dënohet. Lypet pasuria e virtyteve dhe nuk pranohet pasuria materiale tokësore, sepse njëra është zotërim i shpirtit, ndërsa tjetra, përkundrazi, i përshtatet mashtrimit të të mirave shqisore. Prandaj Zoti e ndalon grumbullimin e atij tipi të thesarit, që është i rrezikuar nga brejtja e tenjës dhe nga synimet e vjedhësve (Mt 6,19). Ai urdhëron, përkundrazi, të kujdesemi për pasurinë e atyre të mirave të epërme, që korrupsioni nuk mund t’i prekë. Duke folur për tenjën dhe vjedhësit, tregoi kush është ai që i rrënon thesaret e shpirtit. Nëse varfëria dhe pasuria bien në kundërshtim me njëra-tjetrën, sigurisht, sipas analogjisë së mësipërme, edhe varfëria, që mësohet nga Shkrimi i Shenjtë, është e dyfishtë. Njëra duhet përjashtuar, tjetra duhet çmuar si e lume. Ai që është i varfër në vetëpërmbajtje, ose me të mirat e çmueshme të drejtësisë, ose të dijes, ose të urtisë, ose të çfarëdo thesari tjetër të çmueshëm, është pa të mira, lypës, i pikëlluar për shkak të mangësive dhe për t’u mëshiruar, për shkak të varfërisë, pa të mirat e çmueshme. Ai që, përkundrazi, bëhet i varfër dhe, me vullnet të lirë, lirohet nga gjithçka, që mendohet se është e keqe, dhe nuk mban asnjë thesar djallëzor të ruajtur në magazinat e veta, por, duke jetuar në mënyrë shpirtërore, fiton, falë shpirtit, thesarin e varfërisë nga veset, ky gjendet në varfërinë e lume për të cilën flet Logosi, fryti i të cilës është mbretëria e qiellit.
Por, le të flasim për thesarin e të mos largohemi, për të zbuluar, falë gërmimit të fjalës, çfarë është fshehur. Thotë: “Lum të varfrit në shpirt”. (...) Qëllimi i jetës sipas virtytit është ngjashmëria me Hyjin. Por ajo që është e pandryshueshme dhe e pakorruptuar, është përtej mundësive të njeriut për ta imituar. Nuk është e mundur që jeta e zhytur në epshe, të jetë e ngjashme me natyrën e pandryshueshme. Nëse, pra, siç thotë Apostulli (1Tim 6,15), vetëm hyjnorja duhet quajtur e lume, nëse bashkimi i lumnueshëm ndodh për njerëzit falë ngjashmërisë me Hyjin dhe, në fund, imitimi i hyjnores është i pamundur, atëherë lumnia është e pakapshme për njeriun. Por ka disa veti të hyjnisë, që paraqiten si të mundshme për t’u imituar, për ata që duan. Cilat janë këto veti? Më duket se, me varfërinë në shpirt, Logosi nënkupton përulësinë e vullnetshme të shpirtit. Si modelin e kësaj, apostulli na tregon varfërinë e Hyjit, kur thotë: “edhe pse ishte i pasur, u bë i varfër për shkakun tonë, që ne të bëheshim të pasur falë varfërisë së tij” (2 Kor, 8,9). Duke mbajtur parasysh se të gjitha përsosjet e tjera që gjenden në natyrën hyjnore e tejkalojnë masën e natyrës njerëzore, dhe se përvuajtëria është e natyrshme për ne dhe e lindur bashkë me ne, që ecim mbi faqen e dheut dhe që jemi të bërë prej dheut e drejt dheut rrjedhim, nëse ti, për sa të jetë e mundur sipas natyrës sate, do të kishe imituar Hyjin, do të ishe veshur, ti vetë, me formën e lumnisë.
Askush të mos mendojë se arritja e përsosjes së përvuajtërisë së shipirtit është diçka e thjeshtë ose e palodhshme. Përkundrazi, asgjë nga ato që zbatohen me anë të virtytit nuk është aq e lodhshme. Në fakt, ndërsa njeriu, që kishte marrë farën e mirë, ishte në gjumë, fara kryesore e të korrave të kundërta, që e mbjell armiku i jetës sonë, egjra e krenarisë, filloi të zinte rrënjë. Armiku, në fakt, në të njëjtën mënyrë e për të njëjtin shkak për të cilin u plandos përtokë, zvarriti në këtë rënie të përbashkët e rrënimtare gjininë e mjerë njerëzore dhe nuk ka, për natyrën njerëzore, asnjë të keqe tjetër të ngjashme me atë, që lindi për shkak të krenarisë. Duke qenë, pra, se gjakimi i kryeneçësisë është i natyrshëm, për gati të gjithë ata që marrin pjesë në natyrën njerëzore, Zoti i fillon që këtu lumnitë. Për të çrrënjosur krenarinë, që është e keqja fillestare, na porosit të imitojmë Atë, që u bë i varfër me vullnet të lirë, i cili është i vetmi vërtet i lumtur, me qëllim që ne, për sa të jetë e mundur, të bëhemi të ngjashëm me të, falë vendimit për t’u bërë të varfër, dhe të synojmë bashkësinë e lumnisë.
Të kemi edhe ne, thotë Apostulli, ndjenjat që Kishte edhe Krishti, i cili, edhe pse kishte formën e Hyjit, nuk e mbajti si thesar që mund të grabitet barazinë e vet me Hyjin, por u përul dhe mori formën e skllavit. Çfarë ka më të përvuajtur për mbretin e të gjitha qenieve, sesa të bashkohet me varfërinë e natyrës sonë njerëzore. Mbreti i mbretërve, zoti i zotave, mori lirisht formën e skllavit. Gjykatësi i gjithësisë, u pagoi tagrin atyre që mbajnë pushtetin. Zoti i gjithësisë, zbret në një shpellë, ai që ka në dorë gjithçka, nuk gjen vend në bujtinë, por e vënë në grazhdin e frymorëve të paarsyeshëm. Ai që është i pastër dhe i papërzier me asgjë, pranon ndotësinë e natyrës njerëzore dhe, duke e përshkuar tërë varfërinë tonë, arrin deri në përjetimin e vdekjes. Ja, pra, cila është masa e varfërisë me vullnet të lirë. Jeta shijon vdekjen; gjykatësin e gjykojnë; Zoti i jetës së të gjitha qenieve, i nënshtrohet vendimit të gjykatësit; mbreti i të gjitha pushteteve përtejbotërore, nuk u ikën nga duart thertarëve. Prandaj, thotë Apostulli, ktheji sytë kah modeli dhe kah masa e përvuajtërisë shpirtërore.
(...) Mos e përçmo, vëlla, as arsyetimin tjetër, lidhur me varfërinë, që na afron me pasurinë qiellore. “Shiti të gjitha të mirat e tua – thotë Zoti – jepua të varfëve, pastaj më ndiq e do të kesh një thesar në qiell” (Mt 19,27). Kjo varfëri, nuk më duket se është në mospërputhje me varfërinë e lume. “Braktisëm gjithçka kishim dhe erdhëm pas teje”, i thotë nxënësi Zotit, “Po ne, çfarë do të marrim?”. Cila është përgjigjja? “Lum të varfrit në shpirt, sepse e tyre është mbretëria e qiellit”. A dëshiron të kuptosh kush është i varfër në shpirt? Është ai që ka shkëmbyer të mirat materiale me pasurinë qiellore. Ai që e shkund nga trupi pasurinë tokësore, si një peshë, për t’u lartësuar, siç thotë apostulli, mbi një re, deri tek Hyji (1 Sel 4,17).