Çarls Dikens “Kënga e Krishtlindjes”

Në emisionin “Krishtlindja, në kryevepra proze”, tregimi i Dikensit, “Kënga e Krishtlindjes”, simbol i Festës së madhe. Charles Dickens (1812-1879), shkrimtar anglez, është autor i mirënjohur i një mori veprash të prozës së gjatë, të mesme e të shkurtër, ndërmjet të cilave “Klubi Pikuik”; “David Koperfild”, “Oliver Tuist” e shumë të tjera, që e bënë emrin e tij të pavdekshëm në botë. Ndërmjet tyre, tregimi i sotëm të cilin e përmblodhëm, duke sajuar një parafjalë dhe një triptik, sipas titujve të tri pjesëve të Librit “A Christmas Carol, që vijon të shfletohet nga lexuesit e mbarë botës, si rrëfimi më prekës kushtuar Festës së Mishërimit të Zotit në një shpellë, mbi një grazhd...

Dy fjalë për librin:
U duk në vitrinat e librarive londineze më 24 dhjetor 1843. U duk e u zhduk. Të 6000 kopjet u shitën menjëherë. E pra kushtonte shtrenjt. Ishte botim luksi, me lidhje lëkure, me anë të praruara, karakteristike për botimet Chapman and Hall, gjë që rëndonte shumë mbi çmimin. Pasurohej, pastaj, me ilustrimet e karikaturistit të famshëm të revistës Punch, John Leech. Shkrimtari, e edhe ilustruesi, nuk i kursenin sulmet kundër klasave të pasura të shoqërisë, që kundronin mjerimin, mbyllur në pasurinë e vet, e në egoizmin e vet. Që miratonin manovra e hartonin ligje si ‘Poverty Law’, të cilat, në vend që ta lehtësonin barrën e varfërisë, thellonin shfrytëzimin e të miturve ndër fabrika. E u grabisnin të varfërve deri miturinë! Shkrimtari e njihte mirë tmerrin e këtij shfrytëzimi. E kishte provuar mbi kurrizin e vet, kur ishte fëmijë.
Ndërkaq statistikat flisnin e flisnin për thellimin alarmues të varfërisë në Angli. Flisnin për shpërdorime të turpshme. Për krizë të rëndë ekonomike, politike, financiare, shpirtërore. Si në ditët tona. E kjo e nxiti poeteshën e njohur angleze, Elisabeth Barrett Browning, të shkruante poezinë famshme “Cray of the Children” – “Vaji i fëmijëve”. I fëmijëve, që vijonë të qajnë edhe sot. Në të katër anët e botës, edhe të asaj, që njihet si e pasur. Shkruan Poetja:
“Qengjat e njomë lodrojnë nëpër vërrije,
Cicërojnë zogjtë e vegjël në gjethim,
Kapronjtë e kërthnestë kërkojnë hije,
Gonxhet lëkunden nga era n’perëndim.
Po fëmijët, fëmijët e njomë, o vëllezër të mi,
Që në ag vajin kanë nisë,
Kur t’tjerët mbi pupula pushojnë
N’atdheun e lirisë!”.Më pas, zbritja e varganit të të vegjëlve në thellësitë e galerive të minierave, në kontrast të plotë me fëmijët e të pasurve, të cilët ëndërrojnë rreth vatrave, ku ngroh e ndrin qymyri, nxjerrë nga thellësitë e tokës me duart e njoma të vogëlushëve, që dinë vetëm të lotojnë. Që nuk mund t’i përgjigjen ftesës poetike për të ikur. E ku të shkojnë? Ata s’kanë pronë tjetër, veç errësirës së galerive! Veç lotëve. Lot urie, sepse mbi Anglinë kishin pllakosur, si sot mbi botë, vitet e varfërisë, duke shkaktuar pakënaqësi e sticim të thellë në radhët e shtresave të mesme e të varfëra të popullsisë. Qeveria u detyrua të përdorë ilaçin e papërshatshëm të filantropisë: jo pse donte të lehtësonte vuajtjet, por pse trembej nga rreziku i revolucionit i cili, në situata krize, nuk vonon të shpërthejë, duke përmbysur, me forcën e uraganit, gjithçka i kundërvihet njerëzve, që nuk kanë pasuri tjetër, veç krahëve. Veç urisë. Nuk ishte e rastit, prandaj, që pikërisht në këtë kohë, Karl Marksi e Fridrih Engelsi botuan “Manifestin e Partisë Komuniste”, sinjali i parë i asaj stuhie, që rrënoi gjysmën e botës. Pasojat e së cilës janë ende të prekshme edhe në Shqipërinë, që pa se dhuna revolucionare nuk mund ta shpëtojë shoqërinë njerëzore nga kriza. Shoqërinë mund ta shpëtojë vetëm një revolucion tjetër: ai që nisi në orën zero të vitit një pas Krishtit, kur Foshnja hyjnore erdhi mes njerëzve në një grazhd me kashtë, për të nisur, kështu, revolucionin e dashurisë. Këtë na tregon Dikensi, duke na marrë për dore, për të hyrë në shtëpinë e një burri, që jetoi në vitet ‘800, e megjithatë, vijon të jetojë edhe sot, e mund të jetojë përsëri, nesër. Një burri që u shndërrua nga revolucioni i dashurisë, pas takimit me tre shpirtrat e Krishtlindjes. Ju ftojmë ta ndiqni historinë e këtij takimi, frymëzuar nga vepra e Dikensit, në emisionet e ardhshme, kushtuar tre shpirtrave të Krishtlindjes: të së kaluarës, të së tashmes, të së ardhshmes.

Shpirti i Krishtlindjes të së kaluarës (29)
Në Mesnatën e Krishtlindjes, Krishti Fëmijë troket në të gjitha portat. Jo në portat madhështore prej bronzi të pallateve të mëdha. E as në ato prej druri a prej gardhi, të shtëpive të varfëra e të shpellave, në rrethinat e qyteteve a të fshatrave, përhapur nëpër botë, ku edhe në kohët e fluturimeve kozmike drejt Marsit, vijojnë të lindin foshnje, që gjumin e parë e bëjnë mbi grazhd, si qingjat.
Krishti troket në portat e zemrave. E kur porta hapet, lë aty Shpirtin e Krishtlindjes. Të së kaluarës, të së sotmes, të së ardhmes.
Një mesnatë Krishtlindjeje, në zemrën e një burri, troket Shpirti i Krishtlindjes të së kaluarës. Ka pamjen e engjëllit, me kokën rrethuar nga një kurorë drite, që i jep pamjen e qiririt, e me një kapë, në formën e kapuçit, që përdoret për të shuar qirinjtë e gjatë mbi elter, mbi kokë. Shpirti troket derë më derë. Troket edhe në derën e koprracit plak, që dremit në krevatin e rrethuar me perde mëndafshi. Shpirti i Krishtlindjes së kaluar e merr për dore dhe e çon në kohët që më s’janë. Në fëmijërinë e tij, gjysëm të shuar në kujtesë. Burri bëhet përsëri i vogël. I pafaj. E shikon veten me fytyrë njomzake, me sy gjithë dritë e jetë, në shtëpinë atërore. Pa frikën e së nesërmes. Pa asnjë kundërshtar. Pa asnjë armik. Pa inate, mllefe, urrejtje, hakmarrje. Me vëllezërit e motrat e, sidomos, me nënën e babain. Ata janë pasuria e tij. Dashuria e tij. Ç’mrekulli! Çast tejet i lumtur! Shpella e Betlehemit xixëllon nga dritat e familja shtrëngohet plot shpresë rreth Foshnjes Hyjnore. Ngrohet, nga dashuria, që buron prej grazhdit. Në buzët e të gjithëve lulëzon lulja më e bukur e Krishtlindjes: buzëqeshja! Është buzagazi i pafaj, që koha shpesh e shlyen si me gomë nga fytyrat e njerëzve, duke e zëvendësuar, në rastin më të mirë, me një seriozitet të shtirë, pas maskës të të cilit, fshihet dështimi e dëshpërimi, lakmia e etja e pashuar për pasuri, urrejtja e dëshira për të shtënë në dorë gjithë botën. E edhe përtej saj.
Shpirti i Krishtlindjes të së kaluarës e çon, pastaj, koprracin plak, në vitet e rinisë. E ai e shikon veten duke festuar me shokë e shoqe, në një mjedis ku nuk ka ndryshim klasash as ngjyrash. Këndohet. Vallëzohet. E gjatë vallëzimit, njeh Vashën, që do të mund të bëhej shoqja e ditëve më të gëzuara të jetës. I premton se do t’i vërë kurorë. Por vetëm ndonjë ditë më pas, ka frikë ta mbajë premtimin. Trembet nga jeta, plot të papritura. Nga kriza, që e mbërthen pambarimisht ndër kthetra shoqërinë njerëzore. Nga varfëria. Vendos, prandaj, të jetojë fare i vetëm e zemra i bëhet gjithnjë më e ngurtë. E kur Shpirti i Krishtlindjes të së kalurës i kujton të ritë e vet, s’i mbetet tjetër, veçse të këlthasë nga dëshpërimi. E ta lusë fantazmën e vetvetes të mos ikë, të mos e lërë vetëm, të rrijë me të atë Natë të Lume. Ta kalojnë bashkë Krishtlindjen. Po fantazma e rinisë nuk mund ta dëgjojë klithmën e çjerrë e të dëshpëruar të atij, që nuk diti t’ia hapë portën Krishtit, në një natë të ndritshme Krishtlindjeje, kur ishte ende i ri e plot shpresë. Tashmë ajo natë i takon së kaluarës. Natë fantazmë. Thua shpirti i saj vjen vetëm për ta shqetësuar?

Shpirti i Krishtlindjes së sotme(30)
Pas takimit me Shpirtin e Krishtlindjes së fëmijërisë e të rinisë, burri rikthehet në krevatin e tij me perde të mëndafshta, ku s’gjen dot paqe. Kthehet në Krishtlindjen e heshtur. Të trishtuar. Pa prindër. Pa miq. Pa vallëzim. Pa buzëqeshje. Pa Shpellën e Betlehemit, pa Krishtin. Pa, pa, pa…. Kthehet e bën çmos të zhytet në gjumë. E të harrojë gjithçka.
Po Shpirti i Krishtlindjes nuk e lë të qetë. I troket e i troket në portë. Është Shpirti i Krishtlindjes së sotme, që i duket me pamjen e një vigani. E merr për dore dhe i prin kah shtëpia e një miku të fëmijërisë, i cili e ndërtoi jetën ndryshe. E çoi në elter Vashën e valleve. Nuk u tremb nga jeta. Ia hapi portat në dy kanata. E nga ato porta të hapura, në shtëpinë gazmore, që kremton Krishlindjen, hynë shumë fëmijë. Ata shtrëngohen rreth nënës e atit, si ai dikur, me motrat e vëllezërit, në Krishtlindjen e largët të miturisë.
Po shpejt Shpirti i Krishtlindjes së sotme e rikthen në shtëpinë e tij të vjetër, ku nis të dëgjojë ca zhurma të çuditshme, shqetësuese. I duket sikur përjashta krikëllijnë rrotat e karrocës të të vdekurve. Pastaj dëgjon zhurmë zinxhirësh, që zvarisen mbi kalldrëmin e rrugës. Pastaj të gjitha zilet e orëve trokasin përnjëherësh, sikur duan të tregojnë orën fatale, të fundit. Papritmas zhurmat pushojnë frikshëm. Ashtu si nisën. Porta hapet e ai shikon një pamje të tmerrshme. Fantazmën e ortakut, që e nxiti në rrugën e mbrapshtisë. Është i mbështejllë nga koka në këmbë me qefinin e mykur të mortit, prej nga dalin kockat e një dore, që përpiqen të zbulojnë fytyrën, për ta shikuar edhe njëherë mikun, për t’i folur. Por kur duket kafka, njëra nga nofullat e kalbura shkëputet e i mbetet në skeletin e dorës. Asaj dore, që diti të shfrytëzojë punën e tjetrit, që diti të intrigojë, të grumbullojë e të e numërojë para, por s’diti kurrë të përkëdhelë, të dhurojë. Burri plak tmerrohet. E pendohet në shpirt për egoizmin e vet, për jetën larg njerëzve, që e donin, që kishte harruar t’i donte. Ndoshta, tepër vonë. Thua është dënuar të ravgojë nëpër botë, pa mundur ta shikojë dritën e Zotit-Foshnje, dritën e Shpellës së Betlehemit? Fantazma e mikut të vjetër është aty, për ta qortuar mikun e gjallë. Sepse për të gjallin shpresa nuk shuhet. Deri në frymën e fundit. Shpirti i Krishtlindjes vjen çdo vit pikërisht për të gjallët. I fton të ndërrojnë rrugë. Po në se do të vijojnë të ecin në rrugën e vdekjes, për ta s’do të ketë as ringjallje. Shpirti i Krishtlindjes së sotme vjen pikërisht për të paralajmëruar një vizitë të re. Atë të Shpirtit të Krishlindjes të së ardhmes.

Shpirti i Krishtlindjes të së ardhmes(31)
Shpirti i tretë i Krishtlindjes ia behë në mesnatë. Ka pamjen e një njeriu të gjatë, të gjatë, të mbështjellë nga koka në këmbë me një gunë të zezë. I duket vetëm një dorë, që del nga palat e mantelit të errët. Burri e shikon. E pyet, pastaj. Po Shpirti nuk flet. Është i heshtur, si nata. E tërheq pas vetes vetëm me një gisht. E çon në kryeqytetin që kremton Krishtlindjen, me bredha xixëllues. Poshtë bredhit më të madh, në zemër të kryeqytetit, dy bankierë, miq të tij në shpërdorime e grumbullim të pangopur parash, flasin për salikimet e afërta të një të vdekuri. Njëri, me një ngërdheshje të shëmtuar në fytyrën, që njerëzore nuk mund të quhet, pohon se do të marrë pjesë në funeral, vetëm për të ngrënë darkën, që do të shtohet, pasi ai, tjetri, të zhduket përgjithmonë nën tumbën e dheut. Një varfanjak, që i kishte borxh të vdekurit të panjohur, nuk e fsheh gëzimin për lajmin mortor. Sepse, sado i keq të jetë ai, që do t’ia trashëgojë pasurinë, më i keq se i vdekuri nuk mund të jetë. Pastaj shikon një bankë, ku nëpunësit e të vdekurit, duke u zgërdhirë, ndajnë gjithë ç’kanë mundur të vjedhin nga kamja e zotërisë. Deri tek qefini. E tek këmisha e fundit. Duke e lënë të vdekurin llahtarisht lakuriq. Burri kapet keqas nga kthetrat e ankthit. Kërkon të mësojë kush është i vdekuri, i urryer nga të gjithë. Bërtet. E Shpirti i Krishtlindjes e çon tek shtëpia e tij, që nuk është më e tija. E kanë shitur. Janë shitur edhe të gjitha pronat. Burri tmerrohet. Dëshiron ta shkëpusë dorën nga dora, që e tërheq pas. Po Shpirti i Krishtlindjes e shtrëngon fort. Ai ecën pas tij dhe, papritmas, shikon një gur varri. Mbi të, me shkronja të zeza, emri i tij dhe dy data të thata. Nata i lë vendin agut. Paralajmërimi ka zbritur në fund të fundit të zemrës burrit, që kish harruar se Krishtilindja vjen çdo vit për t’u treguar të gjallëve se, sa ka jetë, ka edhe shpresë. E, sa ka shpresë në Zotin, ka edhe ringjallje.
Burri zgjohet, i mbytur në djersë. Nuk është në varr. Por në krevatin e vet. Është ende shpejt. Po Krishtlindja ka ardhur. E tregon kënga e gëzuar e çirakut të tij të vogël, në kalim poshtë dritares. Burri, që e ka nxënë mirë mësimin e natës, e nis të blejë gjeldetin më të shtrenjtë, që shitet në dyqanin e mishit e t’ia çojë menjëherë familjes së tij të varfër.
Lahet, pastaj, e vishet me rrobat më të mira e del. I përshëndet aq përzemërsisht të njohurit, që kalojnë rrugës, sa ata mbeten të mrekulluar nga një kthesë e tillë e papritur. I fal një grusht me kacidhe lypësit të vogël, që shtrin dorën mbanë rrugës. Shkon për drekë në shtëpinë e nipit, që e kishte ftuar, më kot, vit për vit. Për të shpëtuar, të paktën ca orë, nga vetmia e tmerrshme, që e rrethonte e ia akullonte për vit më shumë zemrën. Pse dita e Krishtlindjes për të ishte një ditë si gjitha të tjerat. Madje më e keqe se të tjerat. Sepse ditën e Krishtlindjes nuk mund të fitonte. As nëpër mend s’i shkonte se kjo ishte Ditë e Shenjtë. Ditë që e fton njeriun të bëhet më i mirë. Të dhurojë, të dojë, të falë, të këndojë bashkë me Engjëjt: “Lumni i qoftë Zotit në qiell, e paqe njerëzve vullnetmirë mbi tokë”. Jo, ai e kishte harruar fare këtë këngë….
I pritur me dashuri të madhe, kalon një nga ditët më të lumtura, që i kujton Shpirtin e Krishtlindjes të së kaluarës.
Të nesërmen shkon të vizitojë pronat e veta. I takon me një dashuri të tillë punëtorët, sa ata besojnë se është çmendur. Por shpejt kujtohen se nuk është ashtu. Përkundrazi: i kanë ardhur mendtë në vend! Atëherë të gjithë nisin ta duan. Zemra e tij gjen paqen e dëshiruar.
Shpirti i Krishtlindjes së ardhme do të ketë përsëri pamjen e Engjëllit të rrethuar me kurorë drite. Engjëllit të fëmijërisë. E do ta marrë rishtas për dore, por jo për ta çuar tek një gropë, me një rrasë mermeri përsipër. Ku mbaron gjithçka. Do ta çojë në një vend, ku drita e Krishtlindjes nuk shuhet kurrë. Ku njeriu takohet me Dritën e bëhet edhe vetë, dritë!