Liên quan tới các hình thức sám hối đền tội các Hội Đồng Giám Mục đó đây trên thế
giới đã gợi ý nhiều hình thức mới, phù hợp hơn với thời đại và tâm thức cũng như sự
nhậy cảm của con người thời nay. Bình thường đó là quyên góp tiền bạc để trợ giúp
các dân tộc nghèo, hay các nạn nhân thiên tai đó đây trên thế giới. Điển hình như
các cuộc lạc quyên hằng năm của các phong trào Hành động mùa Chay tại Thụy Sĩ, Misereor,
Missio Aachen và Renovabis bên Đức vv... Tài liệu của các Giám Mục mời gọi tín hữu
kiêng thịt, rượu bia, các cuộc giải trí và các chi tiêu thừa thãi vô ích để dành số
tiền tương đương trợ giúp các anh chị em nghèo túng. Hội Đồng Giám Mục Italia thì
đề nghị hãm mình đền tội bằng cách không ăn các thực phẩm ưa thích, có một cử chỉ
bác ái tinh thần, cầu nguyện tha thứ cho người gây khó khăn, phiền hà hay đau khổ
cho mình, hay có một cử chỉ bác ái giúp đỡ một ai đó, xách các vật dụng nặng nề thay
cho một cụ già, một em bé, một bà mẹ. Thế rồi còn có những việc khác nữa như đọc Thánh
Kinh, thực tập làm việc đạo đức, nhất là có các cử chỉ yêu thương, nhịn nhục, tha
thứ cho nhau giữa những người thân trong gia đình, trong cộng đoàn, giữa hàng xóm
láng giềng với nhau, hoặc với cả những người không quen biết. Đáp trả lại những lời
nói thóa mạ, khiêu khích, tục tằn bất lịch sự bằng những lời nói dịu dàng, lịch thiệp,
với nụ cười tha thứ. Thế rồi còn có dấn thân lớn hơn trong việc chấp nhận các khó
khăn của cuộc sống, mà không tham vãn kêu ca, khước từ những thú vui như không đi
xem xinê hay kịch nghệ tại rạp hát, hoặc một buổi hòa nhạc, hay một đại hội vv...
Có hàng trăm cách thức hãm mình đền tội, mà mỗi tín hữu có thể tìm ra cho chính mình,
phù hợp với hoàn cảnh sống thường ngày trong môi trường làm việc và sinh hoạt của
mình. Mỗi ngày có biết bao nhiêu dịp để chúng ta thực thi bác ái, yêu thương và tha
thứ, nhịn nhục và trợ giúp lẫn nhau! Tất cả đều có thể được dùng để diễn tả sự sám
hối đền tội.
Việc cử hành sám hối chung trong các ngày xác định của Giáo Hội
có ý nghĩa rất sâu xa. Tín hữu tham dự các lễ nghi sám hối đền tội cùng với cộng đoàn
dân Chúa theo tiết nhịp của tuần hay mùa trong năm phụng vụ. Chẳng hạn như thứ sáu
là ngày tưởng niệm cuộc khổ nạn của Chúa Giêsu Kitô, nhưng được gắn liền với mầu nhiệm
vượt qua và biến cố phục sinh được mừng vào ngày Chúa Nhật. Như thế, thứ sáu là ngày
của cuộc khổ nạn, của thập giá của núi Sọ, trong nghĩa cộng đoàn chuẩn bị cuộc hội
họp ngày Chúa Nhật và sẽ cử hành trong niềm vui và tình bác ái, thực thi hoán cải
được biểu lộ ra một cách cụ thể trong các việc sám hối đền tội, mà mỗi người đã chu
toàn. Như thế, việc sám hối đền tội được nối kết với mầu nhiệm phục sinh, và từ bình
diện tự nhiên nó được nâng lên bình diện tôn giáo, từ bình diện cá nhân được nâng
lên bình diện cộng đoàn. Trong Chúa Kitô và trong Giáo Hội nó nhận được một ý nghĩa
mới cao qúy nhất. Việc sám hối đền tội trở thành một của lễ thánh thiện, một lễ hội
được cử hành trong niềm vui của một ước muốn thiêng liêng, trong khi chờ đợi Chúa
vinh quang. Trong viễn tượng này, mùa chay là phần của mầu nhiệm phục sinh, thứ sáu
được gắn liền một cách mật thiết với Chúa Nhật. Như vậy, mỗi một thời gian sám hối
có các đặc thái của nó, và chúng cống hiến cho giáo lý và cuộc sống nội tâm các viễn
tượng mới và các phong phú mới.
Tất cả nỗ lực sám hối đền tội của cộng đoàn
đâm rễ sâu trong chiều kích thiêng liêng của việc sám hối được biểu lộ ra và hiện
thực trong cuộc sống phụng vụ của Giáo Hội. Giáo Hội cử hành việc hoán cải mọi ngày
trong các chiều kích sám hối của việc cử hành Thánh Thể. Trước mỗi buổi cử hành thánh
lễ các linh mục đều nhắc lại lời Giáo Hội mời gọi ăn năn thống hối tội lỗi: ”Anh chị
em thân mến, để xứng đáng cử hành mầu nhiệm thánh này chúng ta hãy nhìn nhận tội lỗi
chúng ta và xin Chúa tha thứ”. Tiếp đến mọi người đọc kinh cáo mình: ”Tôi thú nhận
cùng Thiên Chúa toàn năng và cùng anh chị em tôi đã phạm tội nhiều trong tư tưởng,
lời nói, việc làm và những điều thiếu sót. Lỗi tại tôi, lỗi tại tôi, lỗi tại tôi mọi
đàng. Vì vậy tôi xin Đức Bà Maria trọn đời đồng trinh, các Thiên Thần, các Thánh và
cùng anh chị em khẩn cầu cho tôi trước tòa Thiên Chúa, Chúa chúng ta”. Sau đó vị chủ
tế đọc: ”Xin Thiên Chúa toàn năng thương xót tha tội và dẫn đưa chúng ta về cõi trướng
sinh”. Tiếp đến là Kinh Thương Xót.
Thánh lễ nào cũng bắt đầu với nghi thức
sám hối như thế. Trong phần lời nguyện giáo dân thường khi cũng còn có thêm lời cầu
xin lỗi Chúa, xin lỗi nhau. Tâm tình thống hối cũng được điễn tả ra trong việc công
bố lời Chúa và nhất là trong các buổi cử hành lễ nghi sám hối, khi tín hữu khẩn nài
ơn tha thứ của Thiên Chúa và của các anh chị em khác. Các lễ nghi thống hối này thường
được sử hành trong hình thức phụng vụ lời Chúa với các bài đọc trích từ Thánh Kinh
Cựu Ước và Tân Ước nói về việc sám hối đền tội, bỏ đàng tội lỗi trở về với Thiên Chúa,
và sống ngay lành theo các giáo huấn của Chúa. Thường khi vị chủ sự cũng giúp tín
hữu xét mình, duyệt lại cung cách sống đạo, kiểu sống đức tin, đức cậy và đức mến,
tìm ra các tội lỗi và thiếu sót đối với Thiên Chúa, với tha nhân và với chính bản
thân mình, trong các tương quan gia đình, hội đoàn, giáo xứ giáo phận, và trong các
tương quan xã hội, trong môi trường làm việc và sinh hoạt. Lễ nghi sám hối kết thúc
với phần lời nguyện giáo dân, cử chỉ trao ban bình an hòa giải với nhau, tha thứ cho
nhau, và việc xưng tội hay lãnh bí tích hòa giải. Đây là các nghi thức nên tổ chức
thường xuyên, đặc biệt trong mùa vọng, mùa chay, hay trong các dịp chuẩn bị mừng các
lễ trọng, lễ bổn mạng giáo xứ giáo phận, hay các ngày kỷ niệm quan trọng của cộng
đoàn.
Chính nhờ chiều kích thiêng liêng này việc sám hối kitô được định hình
như là một tất cả: sự hoán cải nội tâm, hoa trái của viêc rao giảng, được diễn tả
ra một cách cụ thể trong các cử chỉ đâm rễ sâu và được cử hành trong việc phụng tự
của Giáo Hội, để trở thành một việc sám hối đền tội thực sự đẹp lòng Thiên Chúa.
Điểm thứ ba là việc cầu nguyện cho kẻ có tội. Lời cầu nguyện là một thực tại gắn liền
với Giáo Hội, dân tư tế của Thiên Chúa. Giáo Hội được sinh ra trong lời cầu nguyện,
và từ luôn mãi sống nhờ lời cầu nguyện: đó là một lời cầu nguyện liên lỉ cho ơn cứu
rỗi của thế giới. Ý thức về sự cần thiết của việc thanh tẩy các chi thể của mình thúc
đẩy Giáo Hội cầu nguyện mạnh mẽ hơn nữa, bởi vì Giáo Hội tin tưởng vững mạnh nơi sự
hữu hiệu của lời cầu nguyện cho kẻ có tội. Thánh Leô khẳng định rằng: ”Nếu Chúa đã
hứa ban cho một hay nhiều người họp nhau nhân danh Ngài điều họ xin, thì lẽ nào Ngài
lại sẽ có thể từ chối một dân gồm hàng ngàn người chu toàn việc tuân giữ chặt chẽ,
được linh hoạt bởi cùng một tinh thần hay sao?” (S. Leone, Sermo, 88,3). Xác tín này
được Giáo Hội diễn tả ra trong lời cầu nguyện hàng ngày cho người có tội, để xin ơn
hoán cải và tha tội cho con cái mình, đặc biệt cho các tín hữu cứng lòng vẫn tiếp
tục con đường tội lỗi, ngày càng xa Chúa và xa Giáo Hội. Giáo Hội không chỉ hạn chế
trong việc khuyến khích người có tội tìm đến ơn tha thứ hòa giải, mà còn kích thích
mọi tín hữu cộng tác trong việc hoán cải nữa. Người công chính thánh thiện trợ giúp
kẻ tội lỗi bê tha, và cả hai đều được thiện ích. Như thế, tội của một người anh chị
em trở thành tội của chúng ta trong thực tại phụng vụ. Trong thân mình Giáo Hội được
canh tân và kéo dài vĩnh cửu mầu nhiệm của Con Thiên Chúa, Đấng gánh tội lỗi của mọi
con cái. Lời cầu kitô trở lại các đề tài này một cách liên lỉ, và việc cử hành thánh
thể tiếp tục cho chúng ta nghe lại các đề tài đó.
Trên quan điểm phụng vụ
các tín hữu chuẩn bị lắng nghe lời Chúa và cử hành cuộc tưởng niệm thánh thể với cử
chỉ sám hối, lời xưng thú tội lỗi, các ý chỉ thống hối và kinh Thương Xót như đã trình
bầy trên đây, và kết thúc với lời tha tội. Đây là một nghi thức thanh tẩy toàn cộng
đoàn, bởi vì kinh cáo mình là một lời thú tội toàn diện và công khai của cộng đoàn,
và công thức xá giải theo sau thực sự là một công thức cầu nguyện. Nhưng lời cầu sám
hối tuyệt diệu trong thánh lễ là Kinh Lậy Cha. Có một khía cạnh hầu như bí tích trong
Kinh Lậy Cha. Thánh Agostino khẳng định rằng: Nước của giao ước mới đã xóa bỏ mọi
tội, nhưng chúng ta sẽ bị phơi bầy ra cho các nỗi âu lo, nếu lời cầu của Chúa không
cống hiến cho chúng ta cách thanh tẩy. Thánh Agostino không sợ hãi nói rằng đối với
các kitô hữu Kinh Lậy Cha là một phép rửa mỗi ngày. Chúng ta có thể tìm thấy nhiều
công thức sám hối và thanh tẩy khác trong việc cử hành phụng vụ, nhưng có lẽ chúng
ta quá thường quên rằng chính Thánh Thể là bí tích hòa giải, trong nghĩa nó là bí
tích hiến tế của Chúa Kitô (DS 1753). Như là hiến tế đền tội Thánh Thể được toàn Giáo
Hội dâng lên Thiên Chúa Cha, cho cộng đoàn tín hữu hiện diện, cho các người vắng mặt,
cho những người ở trong tình trạng ơn thánh có thể rước Chúa, cũng như cho những người
tội lỗi không thể rước Chúa. Như là hiến tế Thánh Thể, là dấu chỉ hữu hiệu của hiến
tế thập giá, trên đó Đức Giêsu Kitô đã đổ máu mình ra cho tất cả mọi người, và như
thế hiến tế Thánh Thể ban ơn cứu rỗi, và đền bù một cách khách quan và đại đồng đối
với người công chính cũng như kẻ tội lỗi, đối với các tín hữu đã được rửa tội cũng
như đối với các người ngoại giáo. Nhưng hiến tế thánh thể chỉ đem tới cho các tín
hữu ơn của tình yêu thương chia sẻ hiệp thông, nếu họ sẵn sàng. Xét cho kỹ thì chính
ơn yêu thương hiệp thông ấy giải thoát khỏi tội, là chướng ngại duy nhất ngăn cản
việc hiện thực sự giải thoát và nó là ơn biến nỗi đớn đau ban đầu của tội lỗi, linh
hoạt tín hữu kitô tham dự Thánh Thể với các thái độ phải có, trở thành sự hối hận
đích thực và toàn vẹn.
Tóm lại, toàn cuộc sống Giáo Hội là một lời cầu nguyện
liên lỉ nhằm thanh tẩy các vết nhơ của các chi thể con cái mình, và làm cho việc sám
hối đền tội của Giáo Hôi trở thành một ơn thánh, luôn luôn nhưng không: lời cầu nguyện
khiến cho lời loan báo hoán cải được chấp nhận và việc hoán cải được diễn tả ra bằng
các hành động thành phần cuộc sống sám hối của chính Giáo Hội. Trong viễn tượng này
có thể thực sự nói rằng sám hối đền tội là một ơn thánh hoạt động cho sự chấp nhận
nó. Bởi vì tất cả là ơn thánh: khả thể, quyền năng, hành động.