Shqipëri: Shkatërrimi i Kishës së “Onufrit” shqetëson botën e qytetëruar
Vjedhja e shkatërrimi i afreskut të Onufrit në Kishën Shëna Premtes në Valsh të Elbasanit
është pasqyruar edhe nga agjencia franceze e lajmeve AFP. "Një Kishë e shek. të
16- të është grabitur dhe plaçkitur në Shqipëri. Kisha ortodokse konsiderohej
si një nga perlat e trashëgimisë kulturore, qe shpallur monument kulture në vitin
1963 dhe ndodhej 60 km në jug të Tiranës", - shkruan agjencia. "Disa afreske u dëmtuan
rëndë me thika ndërsa pjesë të tyre janë vjedhur, ndërsa kishte edhe copëza të tjera
të rëna në dysheme. Dyshohet se ngjarja ka lidhje me trafikimin e veprave të artit
ose është një akt ekstremist", - tha për AFP-në, Arbër Kadia, i cituar prej tyre si
zyrtar i Ministrisë së Kulturës së Shqipërisë.
Kisha e Valshit, eshte një
objekt i rëndësishëm në kulturën shqiptare të periudhës post-bizantine. Afresket
e saj janë vepër e piktorit më të famshëm mesjetar shqiptar Onufri, i njohur për intensitetin
unik të ngjyrave dhe skenat humaniste të ikonografisë ortodokse. "Kisha është dëmtuar
dy herë, një herë natën e 31 dhjetorit e një herë më 4 janar", - citohet të ketë thënë
Arbër Kadia, ndërsa ka shtuar se autoritetet po shqyrtojnë disa pista.
Krimi
i rëndë Nga ana tjetër, agjencia e lajmeve AFP-ja, ekspertin e trashëgimisë
dhe deputetin e PS-së e ka pyetur në cilësinë e historianit. Sipas agjencisë, Auron
Tare ka deklaruar se ngjarja "është krimi më i rëndë i kulturës shqiptare". "Afresket
e shenjtorëve kryesorë të ikonografisë biblike që mbulonin muret janë të dëmtuara
rëndë", - ka shtuar ai. "Megjithatë, - tha zoti Tare, - vandalët nuk kanë arritur
të vjedhin afreskun e Virgjëreshës dhe Jezusin foshnjë". Që nga rënia e komunizmit
në vitet '90, më shumë se dy mijë ikona dhe qindra vepra arti
janë vjedhur nga muzeumet, zonat arkeologjike dhe vendet e kultit në Shqipëri.
Në vitin 2008, 18 ikona janë vjedhur nga Kisha bizantine e Shën Marisë
së Labovës (220 km në jug të Tiranës) ndërsa përgjegjësit e kësaj ngjarjeje ende
nuk janë zbuluar. Sipas ekspertëve, në vitin 2012, autoritetet shqiptare kanë dhënë
rreth 200.000 € për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, një lëmoshë kjo, në krahasim
me nevojat e vendit, shkruante më 16 janar 2013 AFP. NgaFATMIRA NIKOLLI
Banorët
e komunës së Gjinarit, ku ndodhet Kisha Shëna Premtes në të cilën u dëmtua afresku
i Onufrit, kanë vendosur të mbledhin vetë para që të paguajnë rojë për monumentin.
Lajmi bëhet i ditur nga kryetari i komunës, Kristaq Shqau. Të hënën ai konfirmoi për
"GSH" se familjet e të gjitha fshatrave kanë vendosur që t'i ruajnë me kontributin
e tyre financiar kishat shekullore të rëndësishme për trashëgiminë kulturore që ndodhen
në zonë. "Të hënën, pleqësitë e lagjeve të çdo fshati në komunën Gjinar të Elbasanit
kanë raportuar dakordësinë e çdo familjeje për të kontribuar në ruajtjen e kishave
të zonës së Shpatit. Gjithçka ka ardhur natyrshëm dhe solidariteti i shpatarakëve
ka qenë i jashtëzakonshëm", - ka thënë kryekomunari i Gjinarit, Kristaq Shqau. Shuma
që familjet do të japin është simbolike, rreth 50 lekë të reja në muaj, ndërsa rojat
sërish nuk do të jenë 24 orë, por do të kenë rolin e vëzhguesit. Në këtë zonë banojnë
rreth 7600 vetë. E ndërsa kanë kaluar dy javë nga koha e shkatërrimit barbar të afreskeve
të Kishës Shën e Premte në Valsh të komunës së Gjinarit në Elbasan, ende e gjithë
ngjarja vazhdon të mbetet e mbuluar me mister. Gjatë gjithë këtyre ditëve është aluduar
në të gjitha format e mundshme rreth qëllimit të vërtetë që mund të kenë pasur keqbërësit
që shkatërruan afresket e pikturuara nga Onufri në këtë kishë, por me kalimin e ditëve
çdo gjë po bëhet edhe më e mistershme. Pas sensibilizimit mediatik që iu bë kësaj
ngjarjeje, edhe strukturat shtetërore janë angazhuar në zbardhjen e kësaj ngjarjeje,
që tashmë është regjistruar edhe në Prokurorinë e Rrethit Gjyqësor të Elbasanit. Drejtuesi
i saj, Elvin Gokaj, nga ana e tij, i pyetur për ecurinë e hetimeve, deklaroi se çështjen
për zbulimin dhe arrestimin e autorëve të dyshuar të vjedhjes, si dhe të shkatërrimit
të afreskeve të pikturuara nga Onufri në kishën Shën e Premte në Valsh të komunës
së Gjinarit ia ka deleguar policisë së Elbasanit.
Më herët, arkeologu dhe
historiani Riza Hasa ka denoncuar publikisht se dëmtime të tilla të ngjashme kanë
ndodhur edhe në kisha e objekte të tjera shumë të lashta të Qarkut të Elbasanit, si
në kishën-shpellë të Koshorishtit në fshatin Letëm në komunën e Lunikut dhe në atë
të Urakës pranë vendit të quajtur "Kthesat e Qafë Thanës" në komunën e Rrajcës në
nënprefekturën e Librazhdit etj. Kishat e qarkut të Elbasanit kanë qenë dhe mbeten
me vlera të jashtëzakonshme. Në shumicën e tyre nuk mbahen mesha dhe në to rrjedhimisht
as shërbejnë priftërinj. Megjithatë ato prej kohësh janë kthyer ndër vendet më të
vizitueshme nga besimtarët dhe turistët.