Bibla, kodi i madh i kulturës perëndimore

Shpesh flasim për Biblën, duke e konsideruar “kodin e madh” me të cilin kuptohet kultura e Perëndimit. Jo të gjithë janë dakord, madje aktualisht, shtohen përpjekjet për t’i fshirë rrënjët e krishterimit nga themeli i jetës shoqërore të sotme. Por këto përpjekje nuk janë të reja. Mjafton të kujtojmë filozofin Niçe, i cili ishte veçanërisht agresiv kundër mendimit dhe etikës judaiko-kristiane. Madje, nganjëherë, edhe vetë të krishterët i kanë interpretuar tepër lirisht fjalët e Shkrimit Shenjt. Si duhet ta kuptojmë, pra, shprehjen “Bibla është kodi i madh i kulturës perëndimore”? Ky është argumenti i emisionit të sotëm.
Fillimisht pak histori. Shprehja “Bibla – kodi i madh i kulturës perëndimore” është përdorur gjerësisht, duke hyrë në fjalorin e përditshëm, nga kritiku letrar kanadez Northrop Frye, por u shpik (nëse mund të themi kështu) nga poeti i madh vizionar William Blake (1757-1827). Për shekuj me radhë, Bibla ka frymëzuar shkrimtarë, poetë, filozofë, muzikantë, piktorë, skulptorë, regjisorë… Nëpër muzetë e gjithë botës gjendemi përpara veprave si: Adami dhe Eva, Kulla e Babelit, Abrahami, Moisiu, Davidi, Golia, Dasma e Kanës, Maria Magdalena, Darka e Mbrame, Familja e Shenjtë… Për piktorin e famshëm Marc Chagall, Bibla është alfabeti i ngjyrave të krejt artit perëndimor. Vërtet, më shumë janë ata, që e kanë mësuar historinë kishtare nga piktura, skulptura, arkitektura, se sa ata, që kanë lexuar drejtpërdrejt tekstin biblik, pavarësisht se Bibla mbetet libri më i shitur në botë. Paul Claudel, poet francez i kthyer në krishterim, thoshte se “katolikët tregojnë një respekt kaq të madh për Biblën, sa i rrinë sa më larg të jetë e mundur”.
Gabim i pafalshëm! Sepse është e vërtetë që Rafaeli na mëson shumë gjëra, por dhomat e Vatikanit, me afresket e tij, nuk do të mund të deshifroheshin, nëse nuk njihen tregimet biblike, që janë baza e tyre. Prandaj, Bibla është “kodi i madh” i kulturës perëndimore. Filologu e kritiku gjerman Erich Auerbach, në një kapitull të mirënjohur të veprës së tij “Mimesis”, provoi qartë se Libri i Zanafillës dhe Ungjijtë, shumë më tepër se Odiseja e Homerit (shprehje e kulturës greke, edhe ajo bazë e kulturës perëndimore), janë themeli i realizmit në letërsinë moderne. “Qe historia e Krishtit – shkruan ai – me përzierjen pa probleme të realitetit të përditshëm dhe të tragjedisë së Tij hyjnore e sublime ajo, që bëri të kapërcehen ligjet e lashta stilistike”.
Pra jo vetëm, Bibla është bazë e kulturës perëndimore, kodi për ta kuptuar atë, por bën të lindë kjo kulturë, i jep asaj frymëzim dhe ide, edhe në ditët e sotme, e zhvillon atë. Bibla është së pari libër i shenjtë, pra, teksti bazë për fetë monoteiste, është “Fjala e Zotit”. Por, Bibla është edhe një dokument historik i ndërlikuar, që lidh historinë e hebrenjve me atë të të krishterëve dhe vë në dukje marrëdhëniet e tyre me Zotin. Bibla është edhe një dokument i gjithë njerëzimit, burim fyrmëzimi, kulture e jete. Ta injorosh atë do të thotë të mos marrësh parasysh rrënjët ekzistenciale dhe simbolet, sidomos të popujve evropianë; do të thotë të humbasësh një përmasë të identitetit, duke mos qenë më në gjendje për të interpretuar as artin, as letërsinë dhe as historinë.
Bibla ka ndikuar jo pak në “forma mentis” të njeriut perëndimor, pasi mbi tekstet e jashtëzakonshme, absolute e paradoksale të Biblës, janë formuar autorë të ndryshëm, në gjuhë të ndryshme, shpesh në kontradiktë ndërmjet tyre. U kanë dhënë kështu jetë, gjuhëve, formave, stileve të ndryshme, nganjëherë edhe në kundërshtim me ç’ka të shenjtë në këtë botë, që kuptohet si e plotë, e përsosur, e përfunduar. Kjo do të thotë se tekstet kanë nevojë për interpretim, për ekzegjezë, pasi vazhdimisht e pyesin njeriun “kush mendon se jam?”. Është mënyra e të menduarit e evropianëve, e perëndimorëve, që e ndjekin traditën për ta shndërruar, nganjëherë edhe për ta përmbysur krejtësisht.
Jo gjithnjë të vjen ndër mend, por baza e kësaj “forma mentis” është sidomos kalimi nga Besëlidhja e Vjetër në të Renë, kur Jezu Krishti përcakton lumnitë, ose kur vazhdimisht u thotë dishepujve të vet “ju është thënë, por unë ju them…”. Nuk është fjala për kundërvënie, por është të shohësh përtej, të ecësh përpara, të kapërcesh, të transformosh… E gjejmë këtë edhe në tekste të tjera biblike… një profet ndryshon nga tjetri, paradoksi bëhet pjesë e jetës. Kjo na dallon edhe nga feja myslimane, për të cilën teksti i shenjtë, ku autorët kundërshtojnë njëri-tjetrin, nuk është i pranueshëm.
Përmendëm në fillim filozofin gjerman Friedrich Nietzsche, kundërshtar i flaktë i fesë biblike, e po e përfundojmë emisionin me fjalët, që ai vetë shkruan gjatë përgatitjes së librit të tij “Aurora(Agimi)”: “Ndërmjet asaj që ndjejmë gjatë leximit të Psalmeve dhe asaj, që provojmë gjatë leximit të Pindarit e të Petrarkës, ekziston i njëjti ndryshim si ai ndërmjet atdheut e tokës së huaj”.