Në vitin 516, në jug të Epirit të lashtë, në Ballkan, ndoshta në Nikopolis (Prevezë),
një grup ipeshkvijsh të Ilirisë u mblodhën përsëri në Koncil. Nikopolis sapo kishte
varrosur metropolitin Alcyson, vendin e të cilit e kishte zënë Gjoni, emëruar titullar
i selisë ipeshkvnore. Në Koncil, kryesuar nga metropoliti i ri, i sapozgjedhur, merrnin
pjesë shtatë ipeshkvijtë sufraganë. Në përfundim të punimeve, Etërit konciliarë, ndërmjet
tjerash, ngarkuan diakonin Rufino të njoftonte Papën Ormisda (514-23) për emërimin
e ipeshkvit të ri, që nuk mund ta ushtronte detyrën, pa miratimin e Pasardhësit të
Shën Pjetrit. Kujtojmë se Ormisda papnoi nga viti 514 deri më 523. Në çastin kur
u ul në fronin e Shën Pjetrit, ishte diakon, i vejë e baba i një djali me emër Silver,
që do t’i zinte vendin në papni, rast tepër i rrallë për historinë e Kishës Katolike.
Në qendër të vëmendjes së kësaj papnie, qe përpjekja për t’i dhënë fund ndarjes me
Kishën Lindore, duke rikrijuar përsëri një Kishë të vetme. Me Ormisdën u ngarkua
të takohej Diakoni ilirik, i pajisur me një letër, përmes së cilës ipeshkvijtë e siguronin
Papën se ndiqnin me besnikëri të plotë vendimet e katër Koncileve ekumenike: të Nikesë
(325), Kostandinopojës (381), Efezit (431) dhe Kalçedonisë (451). Për më tepër, dënonin
ashpër monofizizmin, duke pranuar pa asnjë kusht Letrën dogmatike ad Flavianum
të Leonit I, mbi dy natyrat e Krishtit, që njihet edhe si Simboli i Kalçedonisë. Përmes
një letre të dytë, Etërit konciliarë njoftonin Papën për vdekjen e Alcyson-it dhe
për emërimin e pasardhësit, Gjonit, duke e siguruar për ortodoksinë dhe besnikërinë
e tij ndaj Selisë Apostolike e duke i kërkuar miratimin e këtij emërimi. Papa Ormisda
iu përgjigj Etërve koncilarë ilirikë me tri letra apostolike, datuar përkatësisht:
15 nëntor 516, 19 nëntor 516 (metropolitit të sapozgjedhur) e 19 nëntor 516 ( Etërve
koncilarë). Në letrën e parë Papa e këshillonte Gjonin t’i mbetej gjithnjë besnik
Kishës katolike, duke e njoftuar, njëkohësisht, se po i dërgonte një Indiculus, udhëzues
mbi rrugën që duhej ndjekur për t’i pritur në ortodoksi heretikët, monofizitët dhe
enotikët. Në letrën e dytë, Ormisda e porosiste metropolitin që ipeshkvijtë sufraganë
të nënshkruanin një Libellus (dokument), dërguar në Nikopoli, me anën e subdiakonit
romak, Polionit, të cilit i qe dorëzuar, pasi qe nënshkruar nga Papa më 18 mars 517.
Libellus, Rregull Feje, propozuar nga Ormisda, nuk duhet ngatërruar me Indiculus,
apo udhëzuesin. Më qartë, ishte dëshmim i fesë, kundër Nestorit, Eutikut e Dioskorit,
që u njoh më pas me emrin ‘Formula Hormisdae’. Duke pasur parasysh rëndësinë e saj,
kjo formulë kujtohet edhe nga Koncili I i Vatikanit, mbledhur në vitin 1870. Aktuale,
që nga fjalët e para: « Prima salus est, regulam rectae fidei custodire et a
constitutis Patrum nullatenus deviare. Et quia non potest Domini Nostri Jesu Christi
praetermitti sententia dicentis: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam
meam. Haec quae dicta sunt rerum probantur effectibus, quia in sede apostolica immaculata
est semper Catholica conservata religio » “Kushti i parë për shëlbim është
të ruash normën e drejtë të fesë e të mos dredhosh në asnjë mënyrë. E të mos harrohet
shprehja e Zotit tonë, Jezu Krishtit, që thotë: Ti je Pjetër (shkëmb) e mbi këtë shkëmb
do ta ndërtoj Kishën time. Ky pohim është provuar nga faktet sepse në selinë apostolike
feja katolike u ruajt gjithnjë e panjollë”. Në letrën e tretë apostolike, shën
Ormisda u kërkonte etërve konciliarë t’i dënonin kategorikisht, siç kishte bërë edhe
metropoliti i tyre, Gjoni, heretikët, sidomos ndjekësit e Enotikut. e, në mënyrë të
veçantë, Eutikun, Dioskorin, Timoteun, Elurin e Akacin. Në përfundim u kërkonte ta
nënshkruanin letrën e dërguar. Nuk mund ta kuptojmë kërkesën e Papës dhe qëndrimin
e etërve konciliarë në Illyricum, pa shpjeguar më parë termat, që përdoren në letër
e që kanë të bëjnë me situatën në Romën e vjetër e të re. Sepse ishin gjithnjë trazirat
e mëdha në njërën nga dy Kishat e lashta, që krijonin trazira jo të vogla, në kishat
vartëse, përhapur në të katër anët e botës, që njihej deri më atë kohë. Po e nisim
nga Enotiku apo Henotikon (mjet i bashkimit), një dokument, shpallur nga perandori
bizantin Zenoni, (425-491), sipas këshillës së patrikut të Kostandinopojës, Akacius
(484-519) për t’u dhënë fund grindjeve kristologjike, që i kishin ndarë të krishterët
në ‘kalçedonianë” (Roma e Kostandinopoja, nënshkruese të dekreteve të Koncilit të
Kalçedonisë) e në ‘monofizitë” (kishat disidente të Antiokisë e të Aleksandrisë së
Egjiptit, që nuk i pranonin vendimet e Koncilit). Me synimin të rikrijonte bashkimin
fetar në të gjithë perandorinë, edikti i shpallte të vlefshme vendimet e tre koncileve
të para; hidhte poshtë mësimet e Eutikut e të Nestorit, vlerësonte 12 mallkimet e
Çirilit të Aleksandrisë kundër doktrinave të tyre dhe e quante gjithnjë Marinë “Nënë
e Zotit”. Enotiku, si përpjekje për ta ribashkuar Kishën duke krijuar gjendjen
parakalçedoniane, pa e mohuar Koncilin që u mbajt në këtë vend, por duke e injoruar,
u hodh poshtë nga Perandori Justiniani I (518-527), në përpjekjen për të rivendosur
lidhjet e bashkimit ndërmjet Kishës së Kostandinopojës e asaj të Romës, duke e mbyllur
plasën e krijuar. Papa iu përgjigj duke nisur menjëherë në lindje legatët e tij,
kasnecë që do të sheshonin rrugën e papërfunduar të bashkimit fetar ndërmjet të krishterëve.
Legatët, të pajisur me të ashtuquajturën “Formula e Ormisdës”, u mirëpritën në Kostandinopojë.
Kjo formulë i konsideronte të dyja kishat e shenjta, atë të Romës së vjetër e asaj
të re, si një Kishë të vetme. Ishte data 28 mars e vitit 519, skizma kishte marrë
fund. Me të, edhe shqetësimet e etërve konciliarë në Ilirikum. Për pak kohë, natyrisht!Kujtojmë
se në përpjekjen për bashkimin e Kishës në një të vetme, luajtën rol të dorës së parë
Letrat e Papës Ormisda, të cilat ruhen edhe sot në dy koleksione kryesore: Thiel:
140 letra, nga të cilat, 82 të Ormisdës e 67 drejtuar atij; Avallana: 135 letra: 75
të shkruara nga Ormisda e 60 drejtuar atij. Kujtojmë se në koleksionet mund të gjinden
shumë të dhëna edhe për Koncilin, që u mblodh në Nikopoli, në vitin 516 e, në përgjithësi,
për gjithë organizimin e Kishës Katolike në Illyricum. Mund të jenë objekt i gërmimeve
të ardhshme nga ana e studiuesve, në përpjekjen për ta plotësuar e për ta pasuruar
historinë e Kishës në trojet e sotme shqiptare, duke nisur nga zanafilla e krishterimit.
Harta e sotme historike ka shumë zona të bardha, që presin shkencëtarin e zellshëm.