Çelësi i fjalëve të Kishës: feja dhe shkenca

Feja e shkenca janë konsideruar gjithnjë si dy pole të kundërta. Nga njëra anë, Kisha kishte rezerva për shkencën, mjafton të kujtojmë rastin e Galileut; nga ana tjetër, shkenca e konsideronte teologjinë si një relike plot pluhur të së kaluarës. Natyrisht, të dyja këto realitete kanë metoda e rrugë të ndryshme, por në ditët e sotme, edhe me kontributin e Papës Benedikti XVI, po kërkojnë një dialog, që mund të sjellë fryte të ndërsjellta. Apo më mirë të themi se historia e njerëzimit, në një farë mënyre, po i detyron këto dy disiplina të ekuilibrohen ndërmjet tyre, pa lënë që njëra të zotërojë mbi tjetrën. A është i mundur ky bashkëpunim? Pikërisht për këtë do të flasim në emisionin e sotëm, duke shqyrtuar “marrëdhëniet ndërmjet fesë e shkencës”.

Në vitin 1878, filozofi gjerman Niçe shkruante në librin e tij “Njerëzor, tepër njerëzor”: “Ndërmjet fesë dhe shkencës nuk ekzistojnë as lidhje gjaku, as miqësi, por as armiqësi: jetojnë në sfera të ndryshme”. I njëjti koncept është formuluar kohët e fundit nga shkencëtari amerikan Stephen J. Gould me anë të formulës së famshme “Non-Overlapping-Magisteria” (Noma), pra, rruga e dijes filozofiko-teologjike nuk ndërthuret me atë empiriko-shkencore, sepse këto dy universe mishërojnë dy nivele të ndryshme metodologjike, epistemologjike e gjuhësore. Pra, nuk janë në konflikt, sepse s’kanë të bëjnë aspak me njëra-tjetrën.
Ky dallim duhet ruajtur e mbrojtur, pasi shkenca u përkushtohet statistikave, fakteve, i përgjigjet pyetjes “si ndodhin gjërat”, ndërsa metafizika dhe feja u kushtohen vlerave, kuptimit të fundmë, “pse”-së së gjërave. Por a është kaq i prerë ndryshimi? Shkenca e teologjia kanë shkëmbyer shpesh detaje gjuhësore dhe skema interpretimi. Të dyja këto disiplina kanë si objekt njeriun, gjithësinë, ekzistencën. Prandaj, me të drejtë, studiuesi polak Mihal Heler, në esenë e tij “Fizika e re e teologjia e re” vëren: “ekzistojnë disa lloje pohimesh, që mund të transferohen nga fusha e shkencave eksperimentale në atë filozofike dhe anasjelltas, pa i përzierë nivelet”.
Madje, rezultati mund të jetë shumë i frytshëm: mjafton të mendojmë për kontributin që filozofia i ka dhënë shkencës për kategoritë e “kohës” e të “hapësirës”, në veçanti në kuadrin e teorisë së relativitetit. Gjithashtu, nuk ka pse të mos e konsiderojmë të ligjshme, përpjekjen për sintezë të këtyre dy disiplinave. Prandaj, kohët e fundit, përkrah “teorisë së dy niveleve” të cilën e përmendëm pak më parë, po bëhet gjithnjë e më e pranueshme “teoria e dialogut”. Kjo teori merr parasysh faktin se njohuritë e njeriut nuk janë vetëm racionale, eksperimentale ose logjiko-formale, por edhe simbolike, intuitive, estetike etj. Pra, siç thotë Papa Benedikti XVI në Enciklikën “Fides et Ratio”: “Feja dhe arsyeja janë si dy krahë, me të cilat shpirti njerëzor fluturon drejt kundrimit të së vërtetës”.
Për shekuj me radhë, feja ka pasur përparësi në veprimtarinë e njerëzve. Gjatë dy shekujve të fundit, ky primat i kaloi arsyes, por në fund të shekullit XX dhe në fillim të këtij shekulli, më shkencori, që ka njohur njerëzimi, vërehet rritja e ndjenjave fetare. Për herë të parë në histori, përparimi i shkencës shkon përkrah atij të fesë. Më shumë se në të kaluarën, po ngjitemi në shkallën e mistereve të fesë me mjetet e shkencës dhe të teknikës. Por për t’i kuptuar deri në fund, na duhet feja.
Në Shkrimin e Shenjtë lexojmë për njerëz, që u kthyen në muratorë për të ndërtuar një kullë të lartë sa një mal, për të arritur në qiell, sa më pranë Zotit. Hyji i shpëtoi (apo i dënoi, varet nga këndvështrimi) duke u dhuruar atyre mijëra gjuhë të ndryshme. Kështu, s’u morën më vesh me njëri-tjetrin, u shpërndanë dhe e braktisën projektin e kullës, që të gjithë e njohim si Kulla e Babelit. Mësuan se në qiell, tek Hyji, nuk mund të arrihet me skela e gurë e se për ta prekur sadopak misterin hyjnor është e nevojshme përvujtëria e frytshme e fesë. E pavarësisht se mjetet aktuale të shkencës janë më të fuqishme se ato të muratorëve të Shkrimit të Shenjtë e arrijnë më lart e më larg, përparimi ynë në krahasim me ta, shkon vetëm pak centimetra më tej. Prandaj, për të kuptuar qëllimin e fundëm të jetës, në këtë periferi të humbur të Gjithësisë, që është planeti ynë, feja e e arsyeja duhet të arrijnë të bashkëpunojnë.