"З сэрцам у кантакце". Героі Беларускай Грэка-каталіцкай Царквы. Экзарх Антон (Неманцэвіч)
У мінулай перадачы
я пачаў распавядаць пра герояў Беларускай Грэка-каталіцкай Царквы XX-га стагодзьдзя
– айцоў-марыянаў ды а. Антона (Неманцэвіча) – езуіта. Усе яны працавалі ў візантыйскім,
грэка-каталіцкім абрадзе, усе яны любілі ўсім сваім жыцьцём Ісуса Хрыста, Каталіцкую
Царкву ды Беларусь... Сёньня я працягваю распавядаць пра лёс а. Антона (Неманцэвіча),
Экзарха БГКЦ.
Пропаведзь а. Антона (Немацэвіча)
Айцец Антон ва
ўсім сваім жыцьці ды служэньні імкнуўся быць добрым пастырам і сьведкам Евангельля.
У жыцьці і душпастырстве а. Антон карыстаўся прынцыпам, які стаўся яго сваеасаблівым
дэвізам: «Наш абавязак адносна Бога – Яму служыць, а не Ім паслугоўвацца».
Ня
гледзячы на розьніцы ў веравызнаньні ці палітычных поглядах ён быў пакорным слугою
для ўсіх сваіх суайчыннікаў. Ягоным вялікім ідэалам была зьяднаная Царква. Як тэолаг
і душпастыр ён імкнуўся да гэтага ідэалу праз будаваньне, перад усім, братэрскіх адносінаў
з праваслаўнымі.
Нават калі ён у сваім часопісе "Да Злучэньня" і закранаў палітычныя
тэмы, то ацэньваў іх заўсёды з пункту гледжаньня рэлігійнага ды маральнага. Напрыклад,
калі ён пісаў артыкулы пра бязбожны камунізм, то ганіў менавіта спробы зладзіць грамадзкае
жыцьцё бяз Бога, зьнішчэньне Царквы Хрыстовай і масавае праліцьцё крыві бальшавікамі.
Подобным чынам ён ацэньваў таксама нацызм, пішучы пра яго як пра «расавае вар’яцтва»
(гл. "Да Злучэньня", 1932 № 8-9).
Чужой для айца Антона была таксама нацыянальная
абмежаванасьць. У першай палове дваццатых гадоў ХХ стагоддзя ён у маскоўскім касьцёле
сьвятых Пятра і Паўла служыў польскай моладзі, якая ў тыя часы гуртавалася каля гэтага
вогнішча рэлігійнасьці ды за гэта быў арыштаваны бальшавікамі. У другой палове трыццатых
гадоў ён выязджаў на Валынь, каб працаваць на ўкраінскіх парафіях.
Аднак найбольш
блізкай, была для а. Антона праца для беларусаў і па-беларуску. Акрамя беларускамоўнага
часопіса «Да Злучэньня», які 1936 г. быў забаронены польскімі ўладамі, айцец Антон
закладаў рэлігійныя гурткі для дзетак-беларусаў, праца ў якіх праходзіла па-беларуску.
Ужо як Экзарх ён заснаваў «Апостальства малітвы за Беларусь».
На пасаду экзарха
для беларускіх грэка-католікаў ён быў прызначаны мітрапалітам Андрэям Шаптыцкім 17
верасьня 1940 г.
Царква – вораг нацызму
Айцец Антон (Неманцэвіч)
жыў і працаваў у часы нямецкай акупацыі. Сутыкненьне з акупацыйнымі ўладамі было непазьбежным.
Каб накрэсліць у некалькіх сказах стаўленьне нацыстаў да Каталіцкай Царквы, дастаткова
тут зацытаваць словы шэфа менскага СД Эдварда Штраўха, якія ён прамовіў 10 красавіка
1943 году:
"Без сумніву – Царква гэта наш вораг. Натуральна, Царква хоча папоўніць
тут свае страты, якія яна зазнала ў Эўропе, а асабліва ў Райху. Яна мела намер гэта
зрабіць праз пранікненьне да праваслаўнае Царквы, акольным шляхам праз Уніяцкую Царкву
[...]. Умовы для яе былі спрыяльныя, і Рыма-каталіцкая Царква прыйшла сюды з вялікай
колькасьцю прапаведнікаў і не сустрэла вялікіх цяжкасьцяў [...]. Таму аднадушна мы
вырашылі спыніць тут гэтую Рыма-каталіцкую Царкву [...]. Паколькі большасьць духавенства
прыняло бок палякаў, мне удалося іх злавіць і скончыць з імі" (Э. Ярмусік, "Католическій
костёл на Беларуси в годы второй мировой войны", ст. 227-228).
Відавочна, што
для нямецкіх нацысцкіх акупантаў Беларусі душпастырская руплівасьць каталіцкіх сьвятароў
абодвух абрадаў, а можа нават у асаблівы спосаб сьвятароў грэка-каталіцкіх, зьяўлялася
небясьпечнай. Вось чаму і лічылі яны Царкву сваім ворагам. Таму нічога дзіўнага няма
ў тым, што пакорны і руплівы сьведка Евангельля Экзарх Антон Неманцэвіч стаў «пагрозай»
для магутнай, антычалавечай нацысцкай сыстэмы.
Мучаніцкі подзьвіг
6
студзеня 1943 г. ў шпіталі менскае турмы СД памёр Экзарх Беларускай Грэка-Каталіцкай
Царквы айцец Антон (Неманцэвіч).
У архіўным дакуменце сьцверджваецца: «З меркаваньняў
паліцыі бясьпекі Неманцэвіч мусіў быць пераведзены са Слоніма ў Мінск. 30.11.1942
г. ён захварэў на сыпны тыф. [...] Зважаючы на значэньне ягонай асобы, ён быў дастаўлены
ў штабкватэру паліцыі бясьпекі і СД Беларусі. Тут ён памер 6.01.1943 г. ад сардэчна-сасудыстай
недастатковасьці, якая наступіла пасьля сыпнога тыфу» .
Аднак іншы сьвятар,
айцец Леў Гарошка, сьведчыць, што айцец Антон хварэў на тыф яшчэ ў дзяцінстве і таму
меў на яго імунітэт! Вось чаму можна пазгадзіцца з перакананьнем а. Льва, што нямецкія
нацысты проста спрабавалі схаваць такім чынам забойства (сярод тартураў) айца Антона,
які быў актыўным душпастырам і высокім царкоўным ярархам. У кожным выпадку можна казаць
пра ягонае мучаніцтва ex aerumnis carceris (вычарпаньне ў варунках вязьніцы).
Экзарх
БГКЦ Антон (Неманцэвіч) быў пахаваны 9.01.1943 г. на нямецкіх могілках у Менску сьвятаром
мясцовай праваслаўнай Царквы.