Vërejtje për dy poezi të Fishtës, botuar në gazetën Milosao.
Më 23 tetor u përkujtua 140 vjetori i ditëlindjes së Poetit tonë kombëtar, atë Gjergj
Fishtës. E përkujtuam ne, që nuk e harrojmë në ditën kur lindi për tokë, e as në atë,
kur lindi për qiell. E sivjet e përkujtoi edhe shtypi, në faqet e të cilit u dukën
disa shkrime të dashamirëve të atë Gjergj Fishtës. Veçojmë shkrimin “Gjergj Fishta
Átë në letrat shqipe”, shkruar nga Visar Zhiti, shoqëruar me një antologji poetike,
zgjedhur nga një dashamir tjetër i Fishtës, Zef Skanjeti. Nuk e vëmë në dyshim qëllimin
e mirë të këtij shkrimi, e aq më pak, autorët, që meritojnë nderimin më të madh. Megjithatë,
duke i hedhur një sy vargjeve tejet të njohura, lexuesi i mësuar sticohet menjëherë,
duke e ndjerë se diçka nuk shkon, se dikush ka gabuar! Po kush e ka fajin, që Poezia
e atë Gjergjit, në veçanti, e gjithë letërsia e shkruar në dialektin gegë, në përgjithësi,
duket në shtyp me gabime, që ia dëmtojnë seriozisht brendinë, formën, muzikalitetin?
Vetëm në poezinë e parë (12 vargje, që i prijnë antologjisë), botuar më 23 tetor në
gazetën ‘Milosao’, titulluar “Shqypnisë”, ka 10 gabime. Po i radhisim më poshtë dy
variantet, me e pa gabime: SHQYPNISË (1909) (Variant i
gazetës) T’ falem, Shqypni, ti i shpirtit tem dishiri! I lum njimend jam
un n’gji tand tue rrnue, Tue gzue t’pamt tand, tue t’hjekë atë ajr t’kullue Si
Leka i Madhi e Skanderbegu i biri Kje Lumi vetë, qi mue m’dergoi ksi hiri
Për nën qiell tande t’kthielltë un me u perftue. Malet e hjedhta
e t’blerta me shikjue, Ku Shqypnija e Burrit s’dron se i qaset niri. Ktu
trima lejn gjithmonë, pse ti je nana E armvet n’za, qi shndrisin
duert e t’lumit, Kah des për ty i rrebtë e trim si zana: Eden n’Balkan
ti je; ti prej t’Amshuemit.
SHQYPNISË (1909) (Variant
origjinal) T’ falem, Shqypni, ti i shpirtit tem dishiri! I lum njimend
jam un n’gji tand tue rrnue, Tue gzue t’pamt tand, tue t’hjekë atë ajr t’kullue
Si Leka i Madhi e Skanderbegu i biri Kje i Lumi vetë, qi mue m’dergoi ksi
hiri Për nen qiellë t’ande t’kthielltë un me u perftue. Malet e hjedhta e
t’blerta me shikjue, Ku Shqypja e Burrit s’dron se i qaset niri. Ktû trima
léjn gjithmonë, pse ti je nâna E armvet n’zâ, qi shndrisin duert e t’lumit, Kah
des për ty i rrebtë e trim si zâna: Eden n’Balkan ti jé; ti prej t’Amshu’mit.
Ndërsa në fragmentin e shkëputur nga poezia “Shqipnia e Lirë”, gabimet nisin
që nga titulli: SHQIPNIA E LIRË (1921) (Variant
i gazetës) Do t’valvitet m’Kaçanik M’Kaçanik, po, do t’valvitet Kuq
e zi Flamuri i shqyptarvet, Përse toka shqyp ku flitet, Ajo
vetë asht, q’i prej t’parvet Trashigim na e kemi pasë: Mbrendë i huej,
jo ma s’do t’shklasë, Posë atëherë kur vjen për mik. Jo, jo:
sot na ktu sundojmë; Ktu s’hecë fjala e tjetër kuej; Gjall
Lirin na nuk e lshojmë S’njohim mbret as krajl të huej. Zoti n’qiell
e na mbi tokë: Me gjithkënd vllazen e shokë, Por se i cili m’cak
të vet.
SHQYPNIA E LIRË (1921) (Variant origjinal) Do
t’valvitet m’Kaçanik M’Kaçanik, po, do t’valvitet Kuq e zi Flamri i shqyptarvet,
Përse toka shqyp kû flitet, Ajo vetë âsht, qi prej t’parvet Trashigim
na e kemi pasë: Mbrendë i huej, jo ma s’do t’shklasë, Posë atê herë kur vjen
për mik. Jo, po: sod na ktû sundojmë; Ktû s’hecë fjala e tjetër kuej; Gjall
Lirín na nuk e lshojmë S’njohim mbret as krajl të huej. Zoti n’qiell e na
mbi tokë: Me gjithkend vllazen e shokë, Por se i cilli m’cak të vet. Më
se dhjetë gabime edhe në shkrimin e kësaj poezie, për të mos kujtuar, më pas gabimet
në shkrimet e tjera kushtuar atë Gjergjit. E deri kur do të vijojmë t’i lexojmë kryeveprat
e Poetit Kombëtar të tjetërsuara? Njëqind vjet pas botimit të tyre pa asnjë gabim,
realizuar në sa ishte gjallë, nën syrin e mprehtë të redaktorit të tij, gjuhëtarit
të madh, atë Viktor Volajt? Si t’i quajmë botimet e kohëve tona, shkëputur nga tradita
tejet e pasur gege, në faqet e gazetave shqiptare? Çkujdesje e ‘skribëve’ apo regres.
Në Shqipërinë e sotme ka njerëz që dinë të shkruajnë korrekt deri japonisht, e s’po
paska asnjë që ta shkruajë si duhet gegërishten (të cilën vijon ta flasë mbarë Veriu),
me të gjitha shenjat e saj diakritike, mungesa e të cilave e dëmton rëndë poezinë,
për të mos folur, pastaj, për historinë e gjuhës? E në se nën kujdesin e dashamirëve
dalin në dritë botime me kaq shumë gabime, ç’mund të presim prej atyre që vijojnë
ta shikojnë shtrembër veprën e pater Gjergjit, thjesht sepse nuk janë në gjendje ta
kuptojnë e ta shijojnë?! Po a ia vlen të revoltohemi për ca hundore e tinguj të
gjatë zanorë, shkurtuar mizorisht, në sa ne, në këtë përvjetor të lindjes së atë Gjergjit,
duke shfletuar, për mall, Anzat1, në çerdhe të të cilave është edhe më
i madh se në Lahutë, lexojmë qysh në faqen e parë: “Sot n’Shqypní, more lum miku Histori
âsht meteliku; Pse per tjeter, per ketë besë, Veç se i qet ti zavall kresë, Veç
sa i lán ti kryet gomarit, Tu u mundue per fis t’Shqyptarit”. Thua t’i ketë
shkruar këto vargje edhe për sot, kur ka kaq shumë lëndë për satirë e asnjë poet satirik?
Thjesht nga që, duke shkruar kështu, shfren, sepse edhe në varr, vijon t’i dhimbset
populli i vet?
1 Nakdomonicipedia, Pjesa I; Anzat e Parnasit, Botim
III, Shtypshkroja A. Gj. Fishta, 1942, fq. 5