Kujtojmë sot Atë Shtjefën Gjeçovin në përvjetorin e lindjes
Kujtojmë sot një nga figurat vigane që krishterimi i fali kulturës kombëtare shqiptare,
françeskanin shqiptar, Atë Shtjefën Gjeçovin, i cili për kontributin e tij, radhitet
përkrah gjenive të tjerë të krishterimit ndër shqiptarë, si imzot Budi, imzot Bogdani,
imzot Bumçi, Atë Fishta, Atë Harapi e tjerë. Atë Shtjefen Gjeçovi françeskan
i njohur, shkrimtar, atdhetar e arkeolog i la një kontribut jashtëzakonshëm kombit
shqiptar mbi visaret ma të bukura e ma të lumnueshme, që populli shqiptar ruan tash
sa shekuj, si trashëgimi e kohëve teje të lashta. E sapo kujton emrin e Atë Shtjefën
Gjeçovit, edhe më të fundmit të shqiptarëve që ka pasur rastin të bëjë qoftë edhe
dy klasë shkollë, do t'i vejë menjëherë mendja te "Kanuni i Lekë Dukagjinit", mbledhur
e kodifikuar nga Frati i Madh. Po Atë Shtjefni ishte shumë më tepër se kaq. Një nga
figurat më poliedrike që njeh historia e kulturës shqiptare, ai pati etjen e pashuar
të gërmonte nga pak në të gjitha fushat e diturisë. Mahniti me kulturën e tij Faik
Konicën, i cili e përshkruan me nderim e simpati të thellë në parathënien e Kanunit;
la pa mend shkrimtarin e ri modern të Shkollës letrare të Veriut, Dom Lazër Shantojën,
edhe ky martir i krishterimit gjatë diktaturës, i cili i kushtoi portretin më të bukur
që është shkruar për të, duke e radhitur përkrah Fishtës e Harapit. Ai mbeti në kujtesën
e të gjithëve si një nga historianët, etnografët dhe arkeologët e parë shqiptarë. Lindi
132 vjet më parë, më 12 korrik 1874, në Janjevë të Kosovës në një familje thellësisht
katolike. Në pagëzim ia vunë emrin Mëhill e shkurtimisht e thirrën Hilë. Që i vogël
shfaqi shenja jo të zakonshme zgjuarsie, prandaj famullitari françeskan, me leje të
prindërve, e mori një ditë për dore dhe u nis bashkë me të për në Shkodër, në Kolegjin
françeskane. Gjeçovi ishte vetëm 10 vjeç kur veshi zhgunin e murrmë, të lavdishëm,
të fratit. Vijoi mësimet në Troshan, Fojnicë, Dërventë, Kreshevë, përgjithësisht në
Bonjë-Hercegovinë, ku është përgatitur një pjesë e mirë e françeskanëve shqiptarë,
ndërmjet të cilëve, Fishta. Më vonë françeskanët e rinj do të merrnin rrugët drejt
Austrisë e Italisë. Nisi të interesohej për gjithçka kishte të bënte me historinë
e popullit të vet: për fillimet e krishterimit, për arkeologji, etnografi, gjuhësi,
letërsi e natyrisht edhe të hidhte në letër shkrimet e para, pa harruar kurrë se detyra
e tij kryesore do të ishte predikimi i Ungjillit të Krishtit. U kthye në Troshan
më 1896, 22 vjeçar, famullitar i ri me fe të gjallë e kulturë të thellë. Predikoi
Ungjillin në Rubik, Pejë, Laç-Sebaste, Zarë, Sapë, Theth, Prekal, Vlorë, Shkodër,
Gjakovë e Zym, ku u ndal për pushimin e mbram! Kulmin e krijimtarisë e arriti në
vitet 1900, kur u bë i pranishëm në të gjitha fushat e kulturës e të arsimit. Shkroi
në të tria gjinitë letrare, mblodhi këngë, përralla, mite, doke e zakone popullore
e, mbi të gjitha, atë që do ta pavdekësonte, "Kanunin e Lekë Dukagjinit" monumet
i gjuhës e i kulturës së Kombit Shqiptar, për të cilin Universiteti i Lajpcigut i
dha titullin "Doktor i shkencave in honoris causa". Lista e veprave të tij është
shumë e gjatë, prandaj po kujtojmë vetëm ndonjë vepër me karakter hagjiografik, që
meriton të njihet më shumë, si Shpërblyesi i botës ase Jeta e Jezu Krishtit. Shumica
e veprave i mbetën në dorëshkrim. Madje edhe "Kanuja" u botua pas asaj dite ogurzezë
të vitit 1929, kur ra nën plumbat serbe, duke shuguruar me gjakun e vet bucat e asaj
toke, për të cilën kishte shkrirë jetën, të cilat nuk lageshin për herë të parë me
gjak frati. Ai vetë pati mbledhur, sipas të gjitha kritereve, të dhënat për të lartuar
në elter një tjetër frat shqiptar, Atë Luigj Paliqin, martir i fesë e i atdheut. Po
përfundojmë kujtimin e këtij martiri kombëtar, siç e thërriste edhe “Arbenia” më 21
tetor 1929 duke iu lutur, që ta thotë para Hyjit atë uratë të bukur (Agimi i Gjytetnìs,
pjesa e III. 5), që shkroi për Shqipërinë, për atdheun e vet të dashur, që aq fort
e deshi: “O i bukri i qiellës, qi e ké në kujdes mà të harrueshmin e qi pertrìn
gjithskhkafen, me sy të pervjashem, të lutem, mos me m’a qitë në harresë atdhén t’èm
e atdhetarët e mìj. Shtrije doren e fuqishme mbì ta, e në kjoftë se u kecenohet ndo’i
hyll i pafat, theku në luta e në vaj t’onë, diku zot, e mos m’i lén m’u màrrun beper
kambë..”