"З сэрцам у кантакце". Асноўныя рысы праваслаўя

Вітаю вас, шаноўныя радыёслухачы! У эфіры праграма “З сэрцам у кантакце” і я, яе вядучы, а.Андрэй Буйніч. Гэтай перадачай я хачу распачаць серыю разважаньняў пра усходняе хрысьціянства, якое часта мы называем праваслаўем. Давайце сёньня разгледзім, што азначае сам тэрмін “праваслаўе”. Вядома, можна адказаць вельмі проста, словамі якой-небудзь энцыклапедыі: “праваслаўе”- гэта калька з грэч. ρθοδοξία - літаральна “правільнае вучэньне” або “правільнае слаўлення”.

Аднак жа, не ўсё так проста, і такі адказ мала, што тлумачыць тым, хто шукае больш глыбокага разумення, таму пачнем з самага пачатку - з гісторыі ўзнікнення гэтага тэрміна.
Значэнні тэрміна “праваслаўе”.

Назва “праваслаўе” атрымала шырокае распаўсюджванне ў 842 годзе, калі было ўсталяваны царкоўнае свята – “Урачыстасць праваслаўя”. У гэтым свяце мы святкуем канчатковую перамогу Царквы над іконаборніцтвам. Тэрмін “праваслаўны” выкарыстоўваецца айцамі Царквы, як сінонім тэрміна “каталіцкі” (сусветны) пачынаючы з II стагоддзя.

Пасля Вялікага расколу 1054 году, назва “праваслаўныя” замацоўваецца за Усходнімі Цэрквамі, а назва “каталіцкая” - за Заходняй. З цягам часу выраз “праваслаўны” набывае некалькі наступных значэнняў:

1) літургічны тэрмін, які існаваў яшчэ да 1054 году, і тоесны слову “вернік”, “верны”.

2) Ва ўсходнім багаслоўі “праваслаўе” азначае веру выяўленую ў навуцы першых сямі Сусьветных сабораў.

3) У народным простым разуменні людзей, быць праваслаўным азначае быць ахрышчаным, пакланяцца Сьв Тройцы, Хрысту, маліцца Багародзіцы, г.зн. быць хрысціянінам.

4) У разуменні багаслоўя Рускай Праваслаўнай Царквы, слова “праваслаўе” атрымала значэнне, якое мае на ўвазе веру супрацьлеглую, якая адрозніваецца ад каталіцкай.

5) У агульнапрынятым значэнні “праваслаўны” - гэта хрысціянін, які належыць да Праваслаўнай Царквы (напрыклад, РПЦ).

Мы, рыма-каталікі і грэка-католікі, не адмаўляемся называцца “праваслаўнымі”, бо мы верым у паўнату праўды, якая знаходзіцца ў Каталіцкай Царкве, гэта значыць, верым, што вучэнне нашай Царквы - праўдзівае, праваслаўнае.

Яшчэ адно значэнне “праваслаўя”

Існуе яшчэ адно значэнне выразу “праваслаўе”. Быць праваслаўным - гэта пазнаваць Бога ў кантэксце ўсходняй літургічна-багаслоўскай традыцыі. Вельмі часта мы, грэка-католікі, кажам пра сябе, як пра праваслаўных, якія знаходзяцца ў адзінстве з Апостальскім Пасадам. Гэта азначае, што мы не адмаўляемся ад сваёй літургічна-багаслоўскай традыцыі, але лічым, што менавіта яна вызначае нашу ідэнтычнасць, тоеснасьць.
Аднак жа з'яўляюцца вельмі часта пярэчанні, як такое ў прынцыпе магчыма? Бо знаходзячыся ў адзінстве з Апостальскім Пасадам, мы, грэка-католікі, адначасова вызнаем цалкам і ў поўні дагматычнае вучэнне Каталіцкай Царквы. Ну што ж, гэта сапраўды так, але ўплыў на нас дагматычнага вучэння, сфармуляванага пасля Вялікага расколу 1054 году, не адмаўляе нашу прыналежнасць да ўсходняй літургічнай-багаслоўскай традыцыі, а толькі расстаўляе ў ёй некаторыя акцэнты.

Як быць праваслаўным па жыцці?

Застаецца яшчэ адно пытанне, як жа на практыцы, у жыцці быць праваслаўным? Мая матушка, працуючы ў адным калектыве, стала міжвольным удзельнікам такі вось гутаркі. Справа было ў абедзенны перапынак, і хтосьці з супрацоўнікаў вымавіў словы “вялікі пост”, які як раз тады распачаўся. Адна жанчына страпянулася і звяртаючыся да маёй жонцы сказала: “а вось у вас каталікоў не так, як у нас, праваслаўных ... Ну што ў вас за пост? Вось у нас - ПОСТ! Праваслаўныя ведаюць, як пасціць ...”. Жанчына яшчэ доўга распавядала пра тое, як трэба правільна, праваслаўна пасціць ... І ўсё б нічога, ды вось толькі ў яе ў гэты час была ў руцэ курыная ножка.

Гэтая гісторыя добра паказвае тое, як самі абывацелі разумеюць “быццё” праваслаўным, у чым яны бачаць яго сутнасць. Пацешна, што для таго, каб быць “праваслаўным” у “абывацельскім” разуменні, зусім не абавязкова прытрымлівацца “праваслаўнаму вучэння”. На жаль, разрыў паміж вучэннем і жыццём назіраецца не толькі ў пытанні паста і не толькі ў праваслаўных. Усё часцей месца хрысціянскай веры, якой служыць традыцыя, займае абрадавер'е і магічны светапогляд, якому чужыя асабістыя ўзаемаадносіны з Госпадам Ісусам.

Праваслаўе ж - гэта не абрадавер'е, і нават не вонкавае “прыгажосьць” ды “велічнасьць”, але перш за ўсё адмысловы ўнутраны шлях хрысціяніна. Адзін праваслаўны гісторык Царквы Баланос, выказаў наступную думку: “Калі мы сапраўды лічым падзел Царквы за вялікае няшчасце, то няведанне адзін аднаго варта прызнаць яшчэ большым няшчасцем. Бо гэта няведанне абцяжарвае ўзаемаразуменне і супрацоўніцтва, і нават больш за тое - робіць яго немагчымым". Развіваючы гэтую думку можна было б дадаць, што яшчэ большай трагедыяй з'яўляецца няведанне асноў сваёй уласнай веры.

Гэтай перадачай, сябры, я распачаў серыю невялікіх папулярных (так мне прынамсі хацелася б) разважаньняў аб ўсходняй літургічнай-багаслоўскай традыцыі. Вельмі спадзяюся, што сваім праграмамі змагу ўнесці некаторую яснасьць у разуменне таго, што з'яўляецца праваслаўем. Давайце разам абгрунтоўваць сваю каталіцкую і адначасова праваслаўную веру .

Паданне

Асноўнай рысай Праваслаўя з'яўляецца Паданьне. Што ж гэта такое? Паняцце “Традыцыя” (Традыцыя) паходзіць ад лацінскага тэрміна traditio (грэцкага paradosis). Гэтае слова азначае перадачу, уручэнне, даванне, ахвяраванне, дастаўленне, рабенне дабра. Калі коратка, то само паняцце “паданне” мае на ўвазе пераемнасную перадачу з пакалення ў пакаленне якіх-небудзь ведаў або вучэння, праз само жыццё Царквы (пар. архімандрыт Аліпій (Кастальскій-Бараздзін); архімандрыт Ісая Бялоў, Дагматычнае тэалогія).
Папа Ян Павел II у сваім апостальскім пасланні Orientale lumen (Святло Усходу), робіць націску на ключавыя элементы Традыцыі, даючы ёй наступнае акрэсленне:
“Паданьне - гэта спадчына Царквы Хрыстовай, жывая памяць аб Уваскрослым, сустрэтым і засведчаным апосталамі, якія перадалі сваім пераемнікам гэтую жывую памяць, што нястомна гарантуюцца апостальскай пераемнасцю праз ускладанне рук, аж да біскупаў нашых дзён. Яно складаецца з гістарычнай і культурнай спадчыны кожнай Царквы, створанага сведчаннем мучанікаў, айцоў Царквы і сьвятых, роўна як і жывой верай ўсіх хрысьціянаў на працягу стагоддзяў аж да нашых дзён”. (Ян Павел II, Orientale lumen, 8).
Святое Паданне - гэта не якая-небудзь штучна створаная рэчаіснасць, але паўната дадзеная Богам Царкве. Паданьне ўключае ў сябе Святое Пісанне, навуку Апосталаў і Святых Айцоў. Некаторыя багасловы дзеляць Паданьне на Апостальскую і Патрыстычную традыцыі для зручнасці вывучэння, аднак гэта не значыць што паданняў некалькі, але ёсць толькі адно Паданне.

Менавіта разуменне Падання з'яўляецца прадметам для непаразуменьня для хрысціянаў, якія належаць да пратэстанцкіх і нэапратэстанцкіх супольнасьцяў. Бо зыходзячы з навукі аб Традыцыі становіцца ясна, што Біблія - гэта Кніга Царквы. Святое Пісанне паўстала ў Царкве і з'яўляецца другасным у адносінах да Яе, вось чаму Царква мае заўсёды апошняе слова ў яго інтэрпрэтацыі.

Усходнія Айцы Царквы

Айцы Царквы, а асабліва Усходнія Айцы Царквы - займаюць выключнае месца ва ўсходнім багаслоўі. Гэта тыя мужы, хто адрозніваўся асаблівай святасцю і прававернасцю дактрыны. Менавіта яны былі і застаюцца тымі, хто захоўваюць, інтэрпрэтуюць і тлумачаць Царкве Сьвятое Паданьне (пар. George S. Bebis, Tradition in the Orthodox Church).
Часта на Захадзе нястомны зварот да Святых Айцоў ў праваслаўнай тэалогіі разглядаецца, як слабасць і адсутнасць творчага ўяўлення. Аднак гэта павярхоўны і маргінальны погляд. Падобна таму, як іканапісец піша ікону знаходзячыся ў рамках пэўных канонаў іканапісу і гэта ніякім чынам не абмяжоўвае яго творчасць, таксама і ўсходні багаслоў ў сваёй тэалагічнай рэфлексіі зусім не абмежаваныя думкай Святых Айцоў, да якой ён звяртаецца, як падарожнік да мапы.

Тэалогія духоўнага досведу (містычнае багаслоўе)

Сёння заходні свет перажывае крызіс веры. Гэта пераважна таму, што само рацыянальнае разуменне багаслоўскіх сцвярджэнняў не гарантуе сустрэчы з Богам, з Госпадам нашым Ісусам Хрыстом. На Захадзе адбыўся разрыў паміж розумам і верай, гэтыя дзве рэальнасці супрацьпастаўляюцца адзін аднаму. Вось чаму сучасны багаслоў на Захадзе зусім не абавязкова можа верыць нават у боскасць Збавіцеля.

Цяжка сказаць наколькі сёння лепш з верай на хрысціянскім Усходзе (і ці лепш?), Аднак ва ўсходнім багаслоўі заўсёды ў цэнтры стаяў духоўны вопыт. Існуе вядомая прымаўка, якая як нельга лепш апісвае гэты прынцып: тэолаг - гэта той, хто моліцца. Сапраўды, што можа сказаць чалавек пра тое, чаго сам не перажыў?

Быць можа таму ва ўсходняй багаслоўскай традыцыі прынята называць тэолагамі з вялікай літары толькі трох чалавек: апостала Яна, святога Рыгора Назіанскага і св. Сымона, якога завуць “Новым Багасловам”.

Манаскі ўплыў на тэалогію

Без сумніву на ўсходнюю багаслоўска-літургічную традыцыю аказала велізарны ўплыў манаства. Манахі заўсёды займалі радыкальную пазіцыю ў адносінах да багаслоўскіх кампрамісаў. Яны заўсёды на першае месца ставілі вопыт пазнання Бога і артадоксію веры, магчыма таму ва ўсходнім багаслоўі амаль адсутнічае тое, што ў заходнім багаслоўі называецца “тэалогіяй зямных каштоўнасцяў” (пар. Васіль Тучапець, Намалюй східного богослов'я, с. 12).

Да асабліва значных манаскіх цэнтраў можна залічыць Сінайскі манастыры (манастыр св. Кацярыны), Студыцкі манастыр, а таксама вядомую Святую гару - Афон. Між іншым менавіта ў гэтых манастырах сфармаваўся і развіваўся ісіхазм - вядомая ўсходняя духоўна-аскетычныя сістэма.

Дарагія сябры! У наступнай перадачы мы працягнем развіваць гэту тэму, а я на гэтым развітваюся. З вамі быў а. Андрэй Буйніч у праграме “З сэрцам у кантакце”. Вашы водгукі дасылайце на эмайл zsercam@gmail.com. Да хуткай сустрэчы!