Më 20 mars 1554 nis veprën “Meshari” prifti shqiptar dom Gjon Buzuku.
Duke shfletuar kalendarin historik të 20 marsit, kujtojmë se pikërisht si sot më datën
20 mars të vitit 1554 e nisi veprën e vet me vlerë të jashtëzakonshme shpirtërore
e kombëtare, “Mesharin” prifti shqiptar dom Gjon Buzuku. Kjo vepër, pra ‘Meshari’
që është në të njëjtën kohë me vlerë e përmbajtje liturgjike e letërsie për shqiptarët,
mbetët libri më i vjetër në gjuhën shqipe që njohim deri më sot. Dom Gjon Buzuku
duke pa nevojën e madhe që kishin besimtarët e krishterë shqiptarë për të dëgjuar
e kremtuar Fjalën e Zotit, Liturgjinë e Sakramentet e Shenjta në gjuhën amtare, vendosi
të përpilonte këtë vepër që shërbente për meshtarët e kohës gjatë kremtimeve të ndryshme
liturgjike në gjuhën e popullit. Për të plotësuar këtë nevojë shpirtërore e kombëtare,
dom Gjon Buzuku e nisi veprën e tij më 20 mars të vitit 1554 dhe e përfundoi më shkurt
të vitit 1555. Me sa merret vesh, po atë vit u krye dhe shtypja e librit. Këtë
të dhënë e gjemë në Meshar, ku dom Gjon Buzuku shkruan:”Ndë vjetët M.D.L.IV. (1554)
njëzet dit ndë mars zuna nfill, e mbarova ndë vjetët një M.D.L.V. (1555) ndë kallënduor
v (5) dit”. Po kujtojmë se Johannes Gutenbergu kishte shpikur më 1445 shtypshkronjën
me shkronja të derdhura të lëvizshme dhe shtypshkrimi kishte marrë zhvillim në Evropë.
Libri dhe fati i tij Një tog rrethanash ende të pandriçuara bënë që libri i
dom Gjon Buzukut të binte në harresë të plotë për gati dy shekuj. Atë e zbuloi dom
Gjon Kazazi, një meshtar shqiptar nga Gjakova, i cili, duke u ndodhur në Romë më 1740
(ku u emërua argjipeshkëv i Shkupit), e gjeti me habi të madhe këtë libër në bibliotekën
e kolegjit të Propagandës së Fesë (Propaganda Fide), ku kishte studiuar vetë më parë.
I ngazëllyer nga ky zbulim, dom Gjon Kazazi kopjoi Pasthënien e librit dhe një pjesë
tjetër të shkurtër, atë të ritit të martesës dhe ia dërgoi Imzot Gjergj Guxetës, themeluesit
të Seminarit shqiptar të Palermos, i cilësuar si "prototip i fisnikërisë së shpirtit
e i burrërisë e i bujarisë së kombit shqiptar". Kleriku gjakovar e përshkruan librin
si "Meshar" fort i lashtë shqip krejt i grisur prej vjetërsie". Nga fundi i sh. XVIII
libri kaloi në koleksionin e librave orientalë të kardinalit Stefan Borxha e së këtejmi
në Bibliotekën e Vatikanit, ku u rizbulua më 1909. Nxitës i këtij zbulimi qe Pal Skiroi,
peshkopi i arbëreshëve të Sicilisë (1866-1941), i cili kishte në bibliotekën e Seminarit
të Palermos pikërisht ato dy fletë të kopjuara nga dom Gjon Kazazi. Imzot Pal Skiroi
është edhe studiuesi i parë i "Mesharit" të Buzukut, por puna e tij ka mbetur pak
e njohur, sepse pak gjë arriti të botojë sa qe gjallë. Më 1929 françeskani shqiptar
atë Justin Rrota, atëherë profesor i gjuhës shqipe dhe i gjuhëve klasike në gjimnazin
e Shkodrës, u dërgua në Romë për të nxjerrë kopje fotografike të librit të Mesharit
e për t'i sjellë në Shqipëri, punë që e bëri duke e sjell për studiues në vendlindje. Më
vonë studiues tjerë kanë analizuar, gjurmuar e shkruar mbi këtë vepër kaq të veçantë
liturgjike, që përmban rite e tekste të shkruara për kremtime, e që në fjalorin e
kishtar të kohës, quhet ‘Comes’, apo ‘Liber Comitis’.