"Homo caritatis". Супольнае дабро: фантазія або вялікія магчымасці?

У сённяшняй праграме мы пагаворым аб яшчэ адным прынцыпе сацыяльнага навучання Касцёла – гэта прынцып супольнага дабра. Ці сапраўды ў сённяшнім свеце магчыма імкненне да гэтага ідэалу?

Кампендыўм сацыяльнага навучання разумее пад паняццем супольнага дабра “сукупнасць тых умоваў грамадскага жыцця, якія дазваляюць і грамадствам, і асобным іх членам паўней і хутчэй дасягнуць сваёй дасканаласці”. Гэта не проста сума асобных дабротаў кожнага суб’екта грамадства. Але будучы дабром усіх і кожнага, яно з’яўляецца і застаецца супольным, таму што яго не магчыма падзяліць, і толькі разам магчыма дасягнуць, памножыць і захаваць.

Напрыклад, як вынікам маральнага учынка аднаго чалавека, становіцца здзяйсненне дабра, так і сацыяльнае дзеянне дасягае сваёй паўнаты ў рэалізацыі супольнага дабра.

Такім чынам, калі грамадства сапраўды хоча служыць чалавеку, яно бачыць сваёй галоўнай мэтай супольнае дабро, якое патрабуе этычных, маральных паводзінаў на ўсіх узроўнях грамадскага жыцця.

Трэба адзначыць, што гэтае паняцце ігнаруецца ў сучасных палітычных і філасофскіх тэорыях. Маральнасць, нажаль, сёння ўсё меньш і меньш цікавіць сучаснага чалавека. У нашай культуры дамінуюць індывідуалістычныя, практычныя погляды. Гэта характрэрна як для персанальных адносінаў, так і для грамадскага ці палітычнага жыцця.

Сучаснае грамадства часта ўспрымае супольнае дабро як пагрозу для сваіх інтарэсаў і свабоды.

Такое светаўяўленне не новае. Даследчыкі звязваюць змяншэнне ролі этыкі ў жыцці чалавека з занядбаннем веры ў Бога, як у найвышэйшага Аўтарытэта, і адначасова з занядбаннем філасофскіх поглядаў Арыстоцеля і св. Тамаша з Аквіну.

Як для старажытных грэкаў, так і для Аквіната, паняцці маральнасці і палітыкі былі неразрыўнымі. Палітыка ўспрымалася як мастацтва, мэтай якога было прывесці чалавека да яго найвышэйшай і найшляхетнейшай мэты.
Яскравым прадстаўніком супрацьлеглай думкі з’яўляецца Нікола Маккіявэллі, італьянскі мысліцель XV ст. Для яго навучання не было нічога кепскага ў амаральных дзеях палітыка, так як палітычныя мэты існуюць самі па сабе і патрабуюць самых розных сродкаў. Такія думкі сталі фундаментам для апраўдання эгаістычных жаданняў чалавека.

Трэба дадаць, што яшчэ адной з’явай, якая паўплывала на выключэнне маральнасці з грамадскай сферы, была культура Асветы. Асвета, парадзіла пазітывізм, філасофскі і культурны рух, які грунтаваўся на веры ў прагрэс і навуковы метад. Прыхільнікі гэтага руху заклікалі адкінуць усе “трансцэндэнтыя” і рэлігійныя паняцці, бо яны, на іх погляд, толькі перашкаджаюць сапраўднаму разуменню рэчаў.

У ХХ ст., як вынік гэтых працэсаў, мы атрымалі секулірызаваную, эгаістычную культуру адносінаў.

Але, ці на самой справе супольнае дабро не магчыма ў сучасным свеце?
Яшчэ ў 1879 г. папа Леў ХІІІ пісаў у сваёй энцыкліцы “Aeterni patris” (“Вечная айчына”) аб неабходнасці звароту да навучання св. Тамаша з Аквіну, каб знайсці “гармонію паміж верай і розумам”, паміж зямнымі і нябеснымі мэтамі чалавека, паміж уласнымі інтарэсамі і грамадскімі.

На працягу ХХ ст. гэтыя думкі развівалі шматлікія хрысціянскія філосафы, і яны знайшлі сваё адлюстраванне ў сацыяльных энцыкліках Рымскіх Пантыфікаў.

Для таго каб зразумець сутнасць супольнага дабра, нельга забывацца аб сацыяльным характары прыроды чалавека. Глыбокі падзел паміж уласным і грамадскім з’яўляецца штучным, таму што ён не адпавядае сапраўднай сутнасці рэчаў. Давайце глянем глыбей. Так, сапраўды існуе дабро “асабістае” і дабро “супольнае”. Але паміж імі існуе якасная розніца.

Чалавек мае натуральную патрэбу у іншых людзях, у грамадстве, каб дасягнуць паўнаты свайго развіцця. Таму, ягонае ўласнае дабро павінна быць укладам у дабро ўсяго грамадства. Праз гэты каштоўны ўклад сам чалавек становіцца больш дасканалым. Такім чынам супольнае дабро не з’яўляецца мэтай само па сабе, але мае сваю каштоўнасць толькі таму, што суадносіцца з дасягненнем “трасцэндэнтных” мэтаў асобы. У такім сэнсе дабро “супольнае” мае Боскую прыроду, таму яно вышэйшае за “асабістае”. Для кожнага чалавека ўдзел у ім становіцца шляхам да дасканаласці. Гэты шлях патрабуе ўмацавання ў веры, цнатлівых дзеянняў, “стылю жыцця натхнённага Евангеллем”.

Асобныя накірункі да дзейнасці вылучыў Папа Ян ХХІІІ ў сваёй энцыкліцы “Pacem in terris” (“Мір на зямлі”): “Супольнае жыццё людзей мае маральную прыроду. Яно грунтуецца на праўдзе, рэалізоўваецца праз справядлівасць, заклікае да свайго ажыцяўлення ў любові, і патрабуе абнаўлення ў свабоде”. Гэта чатыры галоўныя слупы на якіх грунтуецца грамадскае жыццё:
“Праўда” – гэта змест, які патрабуе камунікацыі і яе сродкаў;
“Справядлівасць” – гэта вымярэнне палітычнага жыцця;
“Любоў” – гэта фундамент адносінаў;
“Свабода” гэта вызваленне ад рабства, якім часта з’яўляецца эгаізм.

Гэтыя накірункі адпаведныя для кожнага члена грамадства, і адначасова з’яўляюцца нашым агульным абавязкам.