Atë GjergjFishta, në 70-vjetorin e kthimit tek Ati qiellor.
(30.12.2010 RV)Kanë kaluar 70 vjet nga dita e kalimit të Atë Gjergj Fishtës
në shtëpinë e Atit Qiellor, nga dita e 30 dhjetori i vitit 1940 që e mbyti në lot
gjithë Shqipërinë. Gjithë vendi gjëmonte, në sa i jepte lamtumirën e fundit fratit
e poetit të vet Kombëtar! Por personalitete si Gjergj Fishta nuk janë për t’u
vajtuar. I përkasin asaj race njerëzish, që njeh vetëm një datë: atë të lindjes. Poeti
kombëtar e françeskani i jashtëzakonshëm rrethohet me dhurata, në këtë përvjetor të
madh: françeskanët në Shqipëri ia kanë ribotuar pothuajse plotësisht veprën. Kanë
ribotuar edhe monografinë Atë Gjergj Fishta “Jeta dhe Vepra” të Atë Daniel Gjeçajt;
përmbledhjen me shkrime, që pasqyrojnë pikërisht ngjarjen tragjike të dimrit, 70 vjet
më parë, nën kujdesin e Atë Benedikt Dema. E dhuratë në përvjetorin e ditëlindjes
së Poetit për qiell, do të jetë edhe një vepër tjetër e Atë Benedikt Demës: “Fjalori
i mitologjisë dhe i emrave të përveçëm në Lahutën e Malcís”. Si françeskanët, edhe
opinioni publik shqiptar gjatë këtyre 20 vjetëve pas shembjes së komunizmit zyrtar
në Shqipëri, i kushtoi vëmendje të veçantë Atë Gjergj Fishtës, sikur të ishte ende
gjallë e të vijonte krijimin e veprave të reja. E kjo dëshmon se shkrimet e tij
jo vetëm që nuk vjetrohen kurrë, por rinohen në rrjedhë kohe. Mbeten gjithnjë të reja,
aktuale, sepse vijojnë t’ i këndojnë me një art të pashembullt pikërisht shpirtit
të Kombit Shqiptar. Aktuale edhe vargjet monumentale të Poetit Kombëtar, drejtuar
Zanës së tij: “Veçse po, moj bjeshkatare Krah m’krah bashkë na tue
këndue, Ndertue kem’ ‘i pomendare, Rr’fe as mot mos m’e dermue!”.
Është Vepra që na la trashëgim, përmendorja e vërtetë e Atë Gjergj Fishtës, ndonëse
e ka edhe një tjetër, moderne, në mermer, në qendër të Shkodrës. Vepra fishtjane
tashmë është bërë shkollë kombëtare e vatër kulture, është kthyer në armë lufte e
fitoreje, në mjet mbrojtës e shpartallues kundër cenuesve të idealit të shenjtë fetaro-kombëtar.
Ajo sot na paraqitet porsi një kuadër klasik i një piktori në zë, ku lëvizja e penelit
dhe talenti i artistit luftojnë krah për krah për të shprehur sa më gjallë e më saktë,
jo një vizion, jo një pamje, por një periudhë, një shekull, një botë. E në sa botohen
vepra e shkrime, që nuk shterojnë, sepse vepra e Poetit Kombëtar është si një damar
floriri, që shtrihet deri në zemrën e Tokës shqiptare, qeveria duket se nuk ka kohë
të merret me më të madhin Kangatar të vendit, mbi të cilën sundon. E tregon fakti
se nga Fishta i madh na kanë arritur pak e aspak relikte. Vdekja e tij na rikujton
sot Shkodrën, ku kaloi pjesën më të mirë të jetës e ku krijoi disa nga kryeveprat.
E stuhitë që shfrynë mbi qytetin verior, duke përlarë, pa shpresë kthimi, kujtime
me vlerë të paçmuar për historinë kombëtare. Ku treten eshtrat e Atë Gjergj Fishtës,
varri i rihapur i të cilit riktheu vetëm një grumbull të vogël kockash, harruar nga
nxitimi e tmerri, në natën makabre të zhvarrimit? Ku shkoi, sidomos, studioja e
Fishtës? Ku përfunduan orenditë e saj, shkritorja, rafti i bibliotekës, librat, dorëshkrimet,
pikturat? Ku ndodhen sot penda e rruzarja e Atë Gjergjit? Zhguni e konopi i veshjes
rregulltare françeskane? Kryqi, medalja e tij kryesore, dhanti e Zotit e medalje
tjera, dhanti të njerëzve të pushtetshëm nga të katër anët? Ku është kurora me dafina
të argjendta, me të cilën e kurorëzoi qyteti i tij? Shkodra, që ndërron përditë fizionomi,
duke i bjerrë përorë stolitë e veta? Si humbi personalitetet më të spikatura, tani
humb shtëpitë muze të Pashko Vasë Shkodranit, të Luigj Gurakuqit, të Migjenit...
E humb edhe lagjet e veta karakteristike, që zëvendësohen me kulla të shëmtuara,
pa kujtesë. Ndërsa ‘pedonalja’ siç quhet sot “Fusha e çelës”, sikur Shkodra ta kishte
harruar gjuhën e vet, është shndërruar në tavernë për bjerraditësit, a sallahanat...
Që Fishta na i përshkruan kështu: “Gjindja janë ndejë hijeve, pa punë, tuej pritë
me gojë hapët, si zogj pllumbash, pale çka po na bjen nana, vida Europë:.. Për Shqipni
s’po ka punë e për atdhetarë s’po ka pare” (Hylli i Dritës, I, 1913, fq 25). E
ndërmjet gjërave që humbën e humbasin, është edhe shtëpia fshatare në Troshan, që
pa të lindte Zef Ndokën, i cili, ashtu si rosaku i shëmtuar i Andersenit, do të shndërrohej
në Gjergj Fishtë në duart e mësuesit të vet, Atë Leonard de Martino, frat edhe ai.
Lajmin, me titullin “Drejt rrenimit shtëpia ku u rrit Gjergj Fishta”, e dha këto
ditë (01. 12. 2010) Gilmana Bushati, në faqet e Gazetës shqiptare, me komentin:
“Ky është një nga shembujt, që tregon se ne, si Komb, por edhe si shtet, nuk dimë
ta respektojmë e ta nderojmë historinë tonë”. Shtëpia dykatëshe, në shembje
e sipër, ndodhet në Fishtën e Poshtme. Rrallë kush shkon ta vizitojë, sepse nuk ka
kurrfarë shenje, që t’ia kujtojë. Veç një Kryqi të madh prej hekuri, tek këmbët e
të cili është shkruar “Këtu ka lindur Frati i madh, Atë Gjergj Fishta”. E kanë vendosur
familjarët e tij, që të mbetet aty, edhe në se rrënohet shtëpia. Ashtu si po rrënohet
një shtëpi tjetër. Qela e Ndre Mjedës, në Kukel. Qeveria s’ka kohë të merret me gërmadha
të lumnueshme, sepse është e zënë me punë të tjera, me numërime votash, me demonstrata...
E ndjek, prandaj, me indiferencë të plotë rrënimin e madh e, ndoshta ndoshta, edhe
të planifikuar, të traditës Veriore: Ndryshe, si ta shpjegojmë gjithë këtë tragjedi? Shkruan
Fishta:“Një shtet i rí në të ziem, si ai i Shqipnisë më ketë periudhë, ka nevojë
për të mirën e përbashkët e jo për kulltuqe. Ky shtet dhe këto auktoritete - pohon
- kanë kenë andërra e idealit të gjithë jetës sonë” (HD. IX, 1923. 395). E
në shkrimin "Hominem non habeo" (HD. IX, 1923, 386-400) - "Nuk kam njeri" -
penda mësimdhënëse e të Fishtjanit vërteton me fakte në dorë se Atdheu ynë, deri
në kohën e këtij shkrimi, s'pat, mjerisht, një njerí që " me i dhanë Shqipënisë përparim
moral e material; përsè termometri i aftësisë së njerzëve, qi kanë auktoritetin në
dorë, âsht tryeza (sofra) e katundarit dhe e bakallit - gjendja ekonomike e popullit
qi lán e kján. Po kje se buka i âsht shtue popullit - e me bukë autori këtu nënkupton
mbarë nivelin ekonomik ose mirëqenien e gjithanshme të nënshtetasve, pa dallim klase
a shtrese - don me thanë se Shqipënija ka njerí, se sunduesat e sajë kanë dijtë me
kqyrë interesat e vërteta të saja" … Për t'ia mërrijtë këtij qellimit, Fishta thrret
në ndihmë “mësimdhânësat ndër shkolla, nëpunësat ndër zyre, intelektualët e, mbi
të gjithë, njerëzit e pendës ndër fletore e të përkohshme, ndër libra e shkrime të
tjera”: "Nepër armë kemi pështue ekzistencën tonë, nepër pendë do t'ia sjellim
të mbarën e të mirën Atdheut" - pohon solemnisht. Cilësitë e para të kulturës
i gjen Atë Gjergji në psihen e Shqiptarit. E njëmend: "Për kulturë duhet: mendja
e shquet, vullnesa e fortë e zemra bujare. Të trija këto cilsí Shqipëtari i ka (ibidem)".
Nevojitet, prandaj, të lavrohen me kujdes dhe ë drejtohen me urtí. Prandaj themelon
‘Hyllin”, duke premtuar: “porsi Hylli i Dritës me fërfllim t'ambël të vetin ngjall
shpënesët e shueme në zemër të shtegtarit, errun ndër shkretí të mjerueme, (ashtu)
na do të përkujdesena, qi edhe e Përkohëshmja jonë të mrrijë me ngjáll shpënesën ndër
zemra të Shqipëtarëvet se prej Hyut ditë mâ të mira kanë me iu reshë Shqipënisë" (H.D.
I. 1913, 4-8). Këtij qellimi shkrimtarit… "i levduem a i poshtnuem, i nderuem
a i harruem… nuk do t'i bâjë zemra me iu largue kurr" (shih: "Shkrimtarët tanë"
në HD, I, 1914, 265). 1.c.). 70 vjet pas vdekjes, Poeti Kombëtar shikon si i shembet
shtëpia atërore e vijon shtegtimin e tij poetik "… Prej brigjeve gjimuese të Euksinit
e më borë të amshueme t'Alpeve Julie, prej bigave bumbulluese t'Akrokerauneve e në
karma të thepisuna të Karpatevet, endè të rîme me gjak nierit, (ku) n'ato kavaljetet
e kalueme, të vjetra, banonte ajo familja e madhe Thrako-ilire, në nám e në zâ në
historí të fisevet e të kombevet…(Shqipëtarët e të drejtat e tyne, 1920, Shtypshkroja
Françeskane, Shkodër), duke kërkuar një vend, ku mund të ngrejë një shtëpi, a një
dhomëz-muze, për t’i mbledhur kujtimet e jetës së tij mbi tokë, të shpërndara Zoti
e di se ku!