Watykan: jeszcze raz o archiwach Piusa XI i Piusa XII
Materiały archiwalne dotyczące papieskiej dyplomacji z okresu pontyfikatu Piusa XI
powracają do watykańskiego Sekretariatu Stanu. Są to dokumenty przechowywane wcześniej
w archiwum dawnej Kongregacji Spraw Kościelnych Nadzwyczajnych, czyli obecnej (od
1988 r.) drugiej sekcji Sekretariatu Stanu ds. relacji z państwami. Przed trzema laty
udostępniono badaczom watykańskie zbiory archiwalne odnoszące się do pontyfikatu Piusa
XI, tak z Tajnego Archiwum, jak z Sekretariatu Stanu. Odnośne dokumenty z Sekretariatu
Stanu przewieziono wówczas do Tajnego Archiwum Watykańskiego, by ułatwić ich konsultowanie
łącznie z tamtejszymi zbiorami. Obecnie, decyzją sekretarza stanu kard. Tarcisio Bertone
i szefa watykańskiej dyplomacji abp. Dominique’a Mambertiego, powracają one na swe
dawne miejsce. Odtąd te dokumenty dotyczące relacji dyplomatycznych Stolicy Apostolskiej,
będą dostępne dla badaczy znowu w Sekretariacie Stanu.
Chodzi oczywiście o
dokumenty, których datowanie kończy się w lutym 1939 r., czyli ze śmiercią Piusa XI.
Tylko te bowiem materiały archiwa watykańskie udostępniły do tej pory historykom.
Dokumenty najbardziej budzące emocje czekają jeszcze na udostępnienie. Chodzi mianowicie
o pontyfikat Piusa XII, zwłaszcza o jego lata wojenne. Wiele o tym pontyfikacie napisano,
jednak często bez korzystania ze źródeł archiwalnych. Był on zresztą bardzo długi,
bo liczył prawie 20 lat – od 2 marca 1939 r. do 9 października 1958 r.
Paweł
VI zdecydował się bronić dobrego imienia poprzednika, dlatego powołał zespół jezuickich
historyków. Badacze mieli za zadanie prześledzić działalność Stolicy Apostolskiej
w czasie drugiej wojny światowej. Zespół opracował na podstawie udostępnionych mu
w całości archiwaliów watykańskich 11-tomowe dzieło Akta i dokumenty Stolicy
Apostolskiej odnoszące się do drugiej wojny światowej (Actes
et documents du Saint-Siège relatifs à la seconde guerre mondiale). Publikacja
zbioru dokumentów dotyczących tego okresu miała na celu wyjaśnienie mitów, jakie narosły
wokół Piusa XII, zwłaszcza gdy chodzi o sprawę jego rzekomej obojętności wobec zagłady
Żydów.
Dzieło jezuickiej ekipy zostało niestety w znacznej mierze zignorowane
przez historyków i publicystów. Wielu np. amerykańskich badaczy nie jest w stanie
z niego korzystać ze względu na nieznajomość języków obcych. Zamieszczone dokumenty
są w różnych językach, zwłaszcza łacińskim, niemiecki, włoskim i francuskim. Po francusku
opracowano ich tytuły i przypisy. W ubiegłym roku zmarł ks. Pierre Blet SJ, ostatni
żyjący członek ekipy jezuickich historyków badających pontyfikat Piusa XII. W sposób
szczególny bronił on dobrego imienia tego Papieża.
Otwarcia dokumentacji dotyczącej
całego pontyfikatu Piusa XII należy się spodziewać w 2015 r. – zapowiedział bp Sergio
Pagano, prefekt Tajnego Archiwum Watykańskiego. Wyjaśnił on, że dokumenty te nie zostały
dotychczas udostępnione ze względów technicznych, a nie politycznych. Stanowią bowiem
gigantyczny zbiór, liczący 16 mln stron. Konieczne jest jego uporządkowanie, ponumerowanie
i inwentaryzacja. Nie bez znaczenia jest też zabezpieczenie i digitalizacja bezcennego
zbioru. W opinii bp. Pagano Stolicy Apostolskiej zależy na bezzwłocznej publikacji
długo oczekiwanych dokumentów. Są one bowiem kluczowe w wielu aspektach, by mówić
o roli Watykanu w dramatycznych dziejach Europy podczas drugiej wojny światowej. Watykański
archiwista przyznał, że badanie rzekomego milczenia Piusa XII wymaga od badaczy wytrwałości
i pracowitości oraz długotrwałego dochodzenia poważnych historyków, a nie krótkich
wizyt poszukiwaczy ciekawostek i sensacji. Dodał również, że dokumenty mają różne
pochodzenie, tradycję i jakość. Stąd, by wydać osąd w sprawach tak poważnych, trzeba
poświęcić im wiele czasu i starań – powiedział prefekt Tajnego Archiwum Watykańskiego.
Dodajmy,
że im bliżej tego momentu, można zauważyć, że tezy krytyczne wobec papieskiej dyplomacji
w tym wojennym okresie są coraz częściej – w miarę dostępu do dokumentów – podawane
w wątpliwość przez jej badaczy.
W Watykanie
jest kilka odrębnych archiwów. Działa Tajne Archiwum Watykańskie, którego zbiory są
stopniowo udostępniane badaczom – obecnie do końca pontyfikatu Piusa XI. Własne sekcje
dokumentacji, jak już wspomnieliśmy, posiada Sekretariat Stanu. Wyobraźnię rozpala
archiwum gromadzone od wieków przez Święte Oficjum, w którym wielu poszukiwałoby rozwiązania
zagadek dręczących ludzkość. Znajduje się ono obecnie w Kongregacji Nauki Wiary, stanowiącej
kontynuację Świętego Oficjum. W końcu czwarte ważne archiwum Watykanu to zbiór dotyczący
działalności Kościoła na terenach misyjnych. Należy ono do Kongregacji ds. Ewangelizacji
Narodów, która wcześniej nosiła nazwę Propagandy Wiary.