Kwartalnik „Ethos” - o winie i karze

Reprodukcją „Sądu Ostatecznego” redakcja kwartalnika ETHOS, wydawanego przez Instytut Jana Pawła II KUL, otwiera podwójny tom, poświęcony problematyce winy i kary (przy owym tryptyku Memlinga zatrzymuje się red. P. Mikulska w recenzji wrocławskiego spektaklu „Osąd…”). Wielu spośród kilkunastu autorów, zaproszonych do podzielenia się swoimi badaniami i refleksjami, podkreśla uniwersalność doświadczenia winy ponad granicami kultur, religii i systemów filozoficznych. Parę razy powraca w najnowszym ETHOS-ie słynne „Video meliora…” Owidiusza. Do kondycji bycia człowiekiem należy bowiem odkrywanie dobra i zła, zmaganie z pokusami i wewnętrzne rozdarcie osoby, ulegającej złu. Naruszenia obiektywnego ładu moralnego nie można wszakże zredukować do egzystencjalnych przeżyć, a godność winnej osoby niejako daje jej prawo do spowiedzi, kary, zadośćuczynienia i – w ostatecznej perspektywie – oczekiwania zbawienia („felix culpa”- „szczęśliwa wina”, o której pisze A. Szostek MIC). Szczególnie judeochrześcijańska wizja człowieka w jego odniesieniu do Boga i świata pozwala adekwatnie opisać fenomeny sprawiedliwości i miłosierdzia, aż po nadzieję powszechnego zbawienia (artykuł ks. E. Piotrowskiego), której sygnały można odnaleźć także w posłannictwie św. Faustyny (o czym wspomina J. Salij OP).

Autorzy ETHOS-u przywołują postaci biblijne (Kain, Noe, Hiob), jak też odnoszą się do wizji i doświadczeń, zawartych w literaturze pięknej (Dante, Dostojewski, Miłosz). Dwa artykuły eksplorują analityczną filozofię religii, inne poruszają się po obszarach filozofii osoby, prawa czy filozofii społecznej. Teologami najczęściej chyba cytowanymi są H. Urs von Balthasar i Jan Paweł II (artykuł D. Radziechowskiego w całości nawiązuje do Jana Pawła II nauczania o złu; poza tym kwartalnik tradycyjnie zawiera bibliografię wypowiedzi Patrona Instytutu oraz tematycznie dobraną refleksję – tym razem są to katechezy, komentujące Psalm 51).

Obiektywnemu porządkowi moralno-prawnemu odpowiada porządek społeczny. Współczesny kontekst kulturowo-polityczny skłania jednak włoskiego filozofa prawa F. D’Agostino do gorzkiej konstatacji:

W jednej sprawie panuje dzisiaj jednomyślna zgoda: system karny jest w katastrofalnym stanie, a wszystkie paradygmaty ideologiczne, w które nowoczesność tak wiele zainwestowała, aby odbudować jego wiarygodność, takie jak zadośćuczynienie, resocjalizacja, poprawa czy ochrona społeczna, zawiodły. Zdaniem zwolenników modelu klasycznego (do których piszący te słowa zalicza również siebie) niepowodzenia te nie miały miejsca bez powodu. Kiedy bowiem rozpada się antropologiczny fundament systemów społecznych, nie można uniknąć upadku ich samych. Uświadomienie sobie tego jest jedynym sposobem reaktywacji sił porządku społecznego, które wydają się całkowicie rozproszone (s.229). Dodajmy: czyżby miało nam pozostać już tylko (aż?) Boże miłosierdzie?

Do ETHOS-u o winie i karze swoje teksty napisali – oprócz już wymienionych - m.in. R. Buttiglione, rabin B. Schuman, F. Pesci, G. Salmeri oraz ks. T. Dola, R. Piłat, ks. A. Siemianowski, I. Ziemiński.

Warto także zwrócić uwagę na refleksje z działów „Myśląc Ojczyzna…” i „Przez pryzmat Ethosu”: M. Sobieraj wspomina związanego przed laty z KUL-em ś.p. Janusza Krupskiego, a M. Nowak pisze o europejskiej asymetrii w podejściu do historycznej sprawiedliwości (odpowiedzialność za zbrodnie nazistowskie a odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne).

Krzysztof Hudzik