Me 18 tetor 1685 botohet “Çeta e profetëve” vepër e imzot Pjetër Bogdanit
Sot duke shfletuar kalendarin përkujtojmë 18 tetorin e vitit 1685, si datën e botimit
të kryeveprës së ipeshkvit shqiptar imzot Pjetër Bogdanit “Cuenus Prothetarum de Christo
Salvatore Mundi.” e njohur me titullin shqip “Çeta e Profetëve” shkruar në gjuhën
shqipe dhe italiane. Ja edhe titulli origjinal i plotë: “Cuneus Prophetarum
de Christo Salvatore Mundi, et eius evangelica veritate, italice, et epirotice contexta,
et in duas Partes divisa”.
Kjo vepër teologjike e ipeshkvit shqiptar imzot
Pjetër Bogdanit, shkruar për të ndihmuar besimtarët e krishterë shqiptarë në përthellimin
e njohjes të të vërtetave të fesë së krishterë, të të vërtetave ungjillore e në mënyrë
të posaçme të figurës së Shëlbuesit të Botës, Jezu Krishtit, cilësohet edhe si libri
i parë i prozës origjinale shqipe dhe mbetet një nga monumentet e teologjisë shqipe,
të kulturës e posaçërisht të gjuhës e letrave shqipe.
Siç dihet, në saje të
botimit të kësaj vepre “Çeta e Profetëve” në vitin 1685 në Padovë të Italisë, imzot
Pjetër Bogdani zë një vend të dorës së parë në letërsinë shqipe të vjetër. Me botimin
e parë, vepra zgjoi një interes të madh jo vetëm në trojet shqiptare po edhe në Itali
e më gjerë, sikur dëshmojnë edhe dy botimet e kësaj vepre në vitet 1691 e 1702.
Interesi
i zgjuar nga kjo vepër është në radhë të parë teologjik, sepse bënë fjalë për jetën
e Jezu Krishtit, por edhe shkencor. Pranë të dhënave biblike, të vërtetave ungjillore,
shtjellimeve teologjike e Katekistike, në këtë vepër gjenden edhe disa interpretime
shkencore mbi dukuritë e natyrës, të bazuara në astronomi.
Rëndësia gjuhësore
kryeveprës së imzot Pjetër Bogdanit “Çeta e Profetëve”, është origjinaliteti, shkruar
shqip e italisht, sepse botimi i fundit dhe më interesant midis botimeve tjera të
lashta në gjuhën shqipe që kemi qysh nga dom Gjon Buzukut me ‘mesharin’, Lekë Matranga,
Frang Bardhi, Pjetër Budi e tjerë. Veprat e këtyre autorëve ishin kryesisht vetëm
përkthime të latinishtes e të italishtes me disa shtojca origjinale të vetë autorëve,
ndërsa vepra e imzot Pjetër Bogdanit “Çeta e Profetëve” është krijimtari e tij teologjike,
filozofike, historike e shkencore.
Në këtë vepër, shohim përgatitjen e lartë
e të thellë teologjike dhe kulturore të imzot Pjetër Bogdanit, shohim vetëdijen që
ai ka për situatën e rëndë në të cilën ndodhët populli e grigja e tij shqiptare nën
zgjedhën otomane, dhe luftën që ai bën për ta “mposhtur errësirën e injorancës, për
të ndriçuar njerëzit me anë të diturisë e jetës, që buron nga Bariu i Mirë, Shëlbuesi
i botës, Jezu Krishti. Ky është ideali që e frymëzoi imzot Pjetër Bogdanin gjatë veprimtarisë
së tij në shërbim të Popullit e të Kishës, sikur dëshmon vepra “Çeta e Profetëve”.
Kjo
vepër doli që një kërkesë e kohës që përjetonin trevat shqiptare dhe Evropa. Në vitin
1639 kryengritësit shqiptarë të Kelmendit kishin vënë në ikje një ushtri të madhe
turke, ndërkohë që osmanët ishin kthyer përpara Vjenës vetëm dy vjet para daljes së
veprës së imzot Pjetër Bogdanit.
E pikërisht dëshira e urgjenca për të ungjillëzuar
dhe riungjillëzuar shqiptarët që kishin përqafuar fenë e pushtuesit turk, e shtynë
imzot Pjetër Bogdanin që t’i kërkonte kolegjit të Propagandës së Fesë botimin e një
vepre ku të shpjegoheshin themelet e doktrinës së krishterë katolike. Vepra e shkruar
nën dritën e qiriut në kushte të vështira, ku imzot Bogdani strehohej që mos ta kapnin
turqit, nxirrej mbasi libra të tillë në gjuhën shqipe mungonin, me shpresën se duke
e ndriçuar kombin shqiptar, të tjerë Gjergj Kastriota do të dilnin në mbrojtje të
vlerave e të vet popullit.