Atë Leonard de Martino,françeskan arbëresh, në përvjetorin e vdekjes
Më 12 korrik, përkujtojmë 87 vjetorin e vdekjes së Atë Leonard de Martino Më 12
korrik 1923 u nda nga jeta, në Napoli, poeti e shkrimtari arbëresh françeskan Atë
Leonardo de Martino. De Martino (1830-1923, nga fshati Greçi i Kampanjës në krahinën
e Avelinos, që i ri u nis si misionar në Shkodër, ku luajti një rol të dorës së parë
në veprimtarinë për hapjen e së parës shkollë italiane në Shqipëri. Kreu shërbimin
meshtarak kryesisht në Troshan, në dioqezën e Zadrimës dhe në fshatrat e Lezhës. Për
një farë kohe shërbeu si sekretar i Prenk Pashës, princ i Mirditës dhe si kujdestar
i të birit të Pashës, Prenk Bibë Dodës (1858-1920). Por nxënësi i tij më i shquar
qe katundari i vogël, Zekë Ndoci, të cilin duart e tij të mësuara e shndërruan në
Atë Gjergj Fishtë, në Poetin i cili do ta ngrinte traditën e poezisë së Shqipërisë
veriore, në majat më të larta. E kjo mund të konsiderohet edhe kryevepra e fratit
de Martino. Atë Leonardi u largua nga Shqipëria në fund të shekullit XIX. Në historitë
e letërsisë shqipe thuhet se doli në pension, duke harruar se ai ishte rregulltar
katolik e meshtar e se rregulltarët nuk e dinë ç’është pensioni, sepse i shërbejnë
Zotit deri sa mbyllin sytë për dritën e kësaj bote. E de Martino i mbylli sytë në
moshën nëntëdhjetetre vjeç në kuvendin e Sarnos në Itali, më 12 korrik 1923. I
la trashëgim kulturës shqiptare pasurinë që mblodhi gjatë dyzet vjetëve të shërbimit
në provincën françeskane: veprat, të përkthyera e origjinale, shkruar në dialektin
gegë. Ndërmjet tyre kujtojmë: ‘Vaji i hapses’, variant shqip i ‘Il lamento della prigionera’
të poetit dhe romancierit milanez, Tomaso Grosi (Tommasso Grossi, 1790-1853), të cilën
ia kushtoi Dora d'Istrias më 1868; ‘Munnimi i Jezu Krishtit’ (1875), përkthim i veprës
‘Passione di Gesů Cristo’ të Pietro Metastasios (1698-1782) e, sidomos, veprën origjinale
lirike ‘L'Arpa di un italo-albanese, (Harpa e një arbëreshi), Venedik 1888. Është
një përmbledhje e vëllimshme 442 faqesh e poezisë më të pjekur e më të përpunuar të
De Martinos në italisht e në shqip, shkruar me finesë e pasuri metrike të pazakontë
për letrat shqipe të kohës. Njihet edhe për pjesën teatrore të shkurtër ‘Nata e Këshnellavet’,
Shkodër 1880, e para në llojin e vet në shqipe. Emri i tij lidhet ngushtë edhe me
shpalljen e Zojës së Këshillit të Mirë ‘Pajtore e Shqiptarëve’. Pamfleti poetik, që
qarkulloi me këtë rast të jashtëzakonshëm festiv, kushtuar Zojës së Bekuar, është
një ndër krijimet e tij më të frymëzuara.