Phỏng vấn sử gia Ernesto Galli della Loggia và triết gia Salvatore Natoli, về đại
hội ”Thiên Chúa ngày nay: với Ngài hay không có Ngài thay đổi tất cả”
Trong
các ngày từ mùng 10 tới 12 tháng 12 năm 2009 đại hội liên ngành về đề tài ”Thiên Chúa
ngày nay: với Ngài hay không có Ngài thay đổi tất cả” đã diễn ra tại Roma. Đại hội
do Hội Đồng Tòa Thánh Văn Hóa tổ chức với sự tham dự của hàng trăm người gồm nhiều
chuyên viên thuộc nhiều ngành khác nhau.
Trong sứ điệp gửi các tham dự viên
đại hội Đức Thánh Cha Biển Đức XVI khẳng định rằng: ”Vấn đề Thiên Chúa là vấn đề trung
tâm đối với cả thời đại chúng ta ngày nay, trong đó người ta thường giản lược con
người vào một chiều kích duy nhất là chiều kích ”hàng ngang”, và cho rằng việc rộng
mở cho Đấng siêu việt không quan trọng. Trái lại tương quan với Thiên Chúa là điều
nòng cốt đối với con đường của nhân loại. Giáo Hội và mọi Kitô hữu đều có bổn phận
làm cho Thiên Chúa hiện diện trong thế giới này, và tìm mở lối cho con người đến với
Thiên Chúa. Trong tình trạng văn hóa và tinh thần như tình trạng chúng ta đang sống,
khuynh hướng gạt bỏ Thiên Chúa vào lãnh vực riêng tư, coi Ngài như không quan trọng
và thừa thãi hay chối bỏ Ngài một cách tỏ tường, gia tăng. Vì thế Đức Thánh Cha cầu
mong đại hội về vấn đề Thiên Chúa ít nhất có thể góp phần đánh tan bóng mờ khiến cho
việc rộng mở cho Thiên Chúa trở thành bấp bênh và lo sợ đối với con người thời đại,
mặc dù Thiên Chúa không bao giờ ngừng gõ cửa cuộc sống chúng ta. Các kinh nghiệm qúa
khứ - cả các kinh nghiệm không xa chúng ta - dậy cho chúng ta biết rằng khi Thiên
Chúa biến mất khỏi chân trời của con người, thì nhân loại mất hướng và gặp nguy cơ
có những bước đi dẫn tới chỗ tự hủy hoại chính mình. Niềm tin nơi Thiên Chúa mở ra
cho con người chân trời của một niềm hy vọng chắc chắn, không gây thất vọng; nó chỉ
cho thấy một nền tảng vững chắc để cuộc sống có thể dựa vào đó mà không sợ hãi và
mời gọi con người tin tưởng phó mình cho bàn tay của Tình Yêu đỡ nâng thế giới”.
Thuyết trình khai mạc đại hội chiều mùng 10-12-2009 Đức Hồng Y Camillo Ruini, nguyêm
Giám Quản Roma, kiêm Chủ tịch Ủy ban đặc trách dự án văn hóa của Hội Đồng Giám Mục
Italia, đã khẳng định rằng ”Vấn đề Thiên Chúa lôi cuốn người nêu lên câu hỏi, vì nó
liên quan tới ý nghĩa và hướng đi của cuộc sống chúng ta... Thật ra có sự khác biệt
lớn giữa người tin và người không tin. Đối với những người tin, Thiên Chúa là nguồn
gốc, ý nghĩa và mục đích của con người và của vũ trụ. Vì thế đối với tín hữu không
thể đề cập vấn đề Thiên Chúa một cách trung lập và thuần túy khoa học”.
Trong
buổi thảo luận bàn tròn về ”Thiên Chúa và cuôc sống con người”, Đức Hồng Y Carlo Caffara,
Tổng Giám Mục Bologna, nêu bật sự cần thiết của ý nghĩa cuộc sống hiện hữu trong chính
con người mà không thể dập tắt được. ”Thiên Chúa không hiện hữu, bởi vì con người
kiếm tìm một ý nghĩa, mà con người tìm kiếm một ý nghĩa, bởi vì Thiên Chúa hiện hữu”.
Triết gia Robert Spaemann người Đức thì khẳng định: ”Việc tạo dựng định nghĩa tương
quan giữa vũ trụ và ý muốn của Thiên Chúa, Khả năng cho phép chúng ta tìm kiếm Thiên
Chúa là lý trí và chúng ta là dấu vết của Ngài trong thế giới”.
Ngày thứ hai
của đại hội có đề tài ”Thiên Chúa của văn hóa và vẻ đẹp”. Phát biểu trong dịp này
Đức Hồng Y Angelo Scola, Thượng Phụ Venezia, cho rằng để có thể thắng vượt thuyết
duy đời và việc che lấp Thiên Chúa, cần phải suy tư trở lại một cách thống nhất lịch
sử, bản thể học và kinh nghiệm, để có được tương quan mới với Thiên Chúa của Đức Giêsu
Kitô... Nguy cơ ngày nay không phải là sự suy đồi tôn giáo không thể tránh được và
việc tư nhân hóa tôn giáo không thể trở lại đàng sau nữa như luận thuyết của sự tục
hóa đề ra. Nguy cơ ngày nay một đàng là việc chủ thể hóa thái qúa kinh nghiệm tôn
giáo hay sự qúa khích của vài trào lưu tôn giáo, đặc hiệt các trào lưu gắn liền với
Hồi giáo; đàng khác là chủ thuyết duy đời gạt bỏ và loại trừ tôn giáo. Triết gia Roger
Scruton người Mỹ thì tố cáo việc tôn thờ vẻ xấu xa và triệt hạ sự thánh thiêng đang
lan tràn trên thế giới.
Cuộc thảo luận bàn tròn do Đức Tổng Giám Mục Gianfranco
Ravasi, Chủ tịch Hội Đồng Tòa Thánh về văn hóa, và ông Antonio Paolucci, Giám đốc
viện bảo tàng Vaticăng, điều hợp, đã xoay quanh đề tài ”Thiên Chúa trong nghệ thuật
tượng hình hôm qua và ngày nay”. Đức Cha Ravasi nói: ”Gương mặt con người là hình
vẽ icone hữu hiệu và thực tế của Thiên Chúa, cả khi nó không diễn tả hết được thực
tại tràn đầy. Thiên Chúa duy trì sự siêu việt của Ngài bằng cách khiến cho mình hữu
hình đối với con người. Nghệ thuật là việc trình thuật kinh nghiệm gặp gỡ với một
gương mặt, một lời nói, một hình ảnh thực sự hữu hình bởi vì đã nhập thể. Gương mặt
đó là Đức Giêsu Kitô”.
Trong số các thuyết trình viên chiều ngày 11-12-2009
có Đức Cha Bruno Forte, Tổng Giám Mục Chieti Vasto, các triết gia Massimo Cacciari,
Emmanuele Severino, và Salvatore Natoli, sử gia Ernesto Galli della Loggia và chính
trị gia Angelo Panebianco. Sau đây chúng tôi xin gửi tới qúy vị và các bạn một vài
nhận định của sử gia Ernesto Galli della Loggia và triết gia Salvatore Natoli về đại
hội này.
Hỏi: Thưa giáo sư Galli della Loggia, như là giáo sư sử
học hiện đại có điều gì nơi Kitô giáo đã
đánh động giáo nhất?
Đáp: Điều Kitô giáo đánh động
tôi nhất là sự va chạm mà hai cực của đức tin Kitô giáo gây ra: đó là niềm tin nơi
biến cố nhập thể của Thiên Chúa và niềm tin nơi sự thành toàn cánh chung vào thời
sau hết. Nó đã tạo ra một biện chứng mạnh mẽ: một đàng là sự chờ đợi Nước Thiên Chúa,
đàng khác là sự cần thiết phải nhập thể vài giá trị và biến đổi thực tại, Kitô hóa
thế giới.
Biện chứng này đã thay đổi tất cả. Nó giống như ý niệm về con người
đã ghi dấu sâu đậm trên việc khai sinh và trưởng thành của chính trị bên Tây Phương.
Thế rồi các Kitô hữu thời Giáo Hội khai sinh đã có khả năng đương đầu với các thách
đố khổng lồ, như khả năng đọ sức với một việc xây dựng chính trị quốc gia như đế quốc
Roma. Ban đầu các Kitô hữu bị bách hại, nhưng sau đó được đưa vào trong lòng đế quốc,
bắt đầu với nữ giới. Chúng ta không được quên rằng các phụ nữ thượng lưu của xã hội
Roma đã là những người đầu tiên bị sứ điệp Kitô chinh phục. Điển hình là thánh hoàng
hậu Elena mẹ của hoàng đế Costantino.
Hồi giáo cũng đã chinh phục chính trị,
nhưng với bạo lực và cuộc xâm lăng quân sự toàn vùng bắc Phi cho tới Tây Ban Nha và
đã hủy diệt chứ không chinh phục chính trị như Kitô giáo. Còn có sự kiện khác nữa
đó là Kitô giáo đã chinh phục được các quân rợ, các dân tộc Đức, khi các Kitô hữu
không có quyền bính nào trong tay. Bởi vì vào thế kỷ thứ V khi Alarcio cướp phá Roma,
Đế quốc Roma đã hầu như tan rã không còn gì hết, không còn có các cơ cấu hành chánh,
bàn giấy, chính trị và quân sự. Sức mạnh quân sự hoàn toàn ở trong tay các dân rợ.
Thế mà họ lại theo Kitô giáo: đây đã là công trình có một không hai trong lịch sử.
Hỏi: Giáo sư có nghĩ rằng sứ điệp Kitô có thể lập lại
các thành công như thế đối với thế giới đời tự
do ngày nay hay không: nghĩa là một sự thấm nhập mới và cũng hữu hiệu của đức
tin trong Âu châu đang đánh mất đi căn tính Kitô giáo của mình?
Đáp: Không thể so sánh hai tình trạng với nhau được. Sự khác biệt giữa hai thời
đại xưa và nay qúa rõ ràng. Nếu trong các thế kỷ đầu Kitô giáo đã thành công trong
việc thực hiện những điều quan trọng đối với các dân rợ mà không có hậu thuẫn của
sức mạnh chính trị quân sự, thì bên cạnh sức mạnh tinh thần, còn có uy tín của truyền
thống Roma, mà Giáo Hội đã là tổ chức duy nhất nhập thể được. Kitô giáo nói tiếng
latinh, hàng giáo phẩm Kitô và lễ nghi Kitô đã lấy lại nhiều yếu tố của đế quốc Roma.
Và điều này đã gây ấn tượng rất mạnh trên các dân rợ. Ngày nay tình hình như bị lật
đổ. Nếu có thì uy tín văn hóa ở phía bên kia.
Sau đây là vài nhận định của
ông Salvatore Natoli giáo sư triết học.
Hỏi: Thưa giáo sư,
ngày nay có thể lại nói tới việc đặt để Thiên Chúa
vào trung tâm cuộc thảo luận hay không?
Đáp: Có thể nói tới điều
đó chứ, vì chúng ta có thể đề cập tới một tâm tình của sự thánh thiêng phổ quát được
diễn tả ra trong các hình thái rất khác nhau, kể cả qua các khuynh hướng trộn lẫn
tôn giáo. Thường khi chúng ta kinh nghiệm được việc quy chiếu không phải hướng tới
sự siêu việt, nhưng hướng tới mầu nhiệm, hướng tới cái bí ẩn lớn của cuộc sống. Một
cách cụ thể chúng ta chứng kiến việc trở lại của các truyền thống tôn giáo trong hình
thái bị ô nhiễm: tín hữu không Giáo Hội, đồng tác, tự quản, trộn lẫn giữa triết lý
và tôn giáo. Đây là phong trào phổ biến trong xã hội hiện đại. Vấn đề là phải duyệt
xét xem đó có phải là hiện tượng bấp bênh hay là một sự chắc chắn.
Hỏi:
Giáo Hội có vai trò nào trong tiến trình này không thưa giáo sư?
Đáp: Tôi xin trả lời câu hỏi này như là một người không tin, trong nghĩa không
theo một tôn giáo tích cực nào. Giáo Hội phải làm điều mà Giáo Hội đã làm cho tới
nay: đó là đề nghị trở lại tính cách đặc thù của Kitô giáo, nhấn mạnh đề tài bác ái,
mà tôi tin rằng nó là yếu tố có ý nghĩa nhất của Kitô giáo. Thông điệp cuối cùng của
Đức Thánh Cha Biển Đức XVI ”Bác ái trong chân lý” là dấu chỉ mạnh mẽ trong chiều hướng
này. Dĩ nhiên nó là một tình bác ái bao giờ cũng quy chiếu về sự siêu việt. Nghĩa
là nhấn mạnh trên các điều mới mẻ nhất, trung tâm của Kitô giáo hơn là trên các đề
tài luân lý hành xử, với các lập trường có thể chia sẻ được theo lương tri, nhưng
không phải là trọng tâm duy nhất của lòng tin. Hỏi: Nhưng
mà Kitô giáo cũng là tôn giáo lớn của Thiên Chúa của lịch sử mà thưa
giáo sư...
Đáp: Chắc chắn Kitô giáo là như thế rồi, nhưng tôi muốn
nói chung là biến cố tôn giáo độc thần đã ghi dấu một cách ý nghĩa lịch sử của Tây
Phương. Đây đã là các tế bào mầm giống của lịch sử trong nghĩa tích cực, vì nó đã
khai mào cho thời gian của tinh thần trách nhiệm và sự tự do - cũng như trong nghĩa
tiêu cực, vì chính sự tự do mà Kitô giáo đã đặt vào trong lòng lịch sử đã bị hạn chế
bởi các yếu tố bắt buộc trong sự đong đưa nền tảng giữa truyền thống và sự phản bội
đã định tính sứ điệp Kitô trong lịch sử.
Hỏi: Cả trong lịch sử hiện
đại nữa hay sao thưa giáo sư?
Đáp: Ngày nay nói chung
Giáo Hội cho thấy có các kinh nghiệm lớn về tự do tôn giáo, tình cảm và đam mê đối
với con người, cũng như cho thấy khả năng thảo luận phong phú và biện chứng giữa linh
hứng và cơ cầu.
Hỏi: Như thế thì Giáo Hội tạo ra tương
quan nào với các người không tin trong cuộc thảo luận công cộng
thưa giáo sư?
Đáp: Dĩ nhiên là không thiếu các đề tài giống nhau
và có giá trị đối với tất cả mọi người như công bằng và bác ái, là đề tài đã định
tính cho tất cả các triều đại giáo hoàng, từ Đức Gioan XXIII với thông điệp ”Hòa bình
dưới thế” và ”Mẹ và Thầy” trở đi. Nghĩa là sự gặp gỡ có thể xảy ra trên vùng đất hướng
tới chỗ cứu chuộc nhân loại và hướng tới sự công bằng trong việc phân chia của cải
và tài nguyên.