Căn tính Kitô và sự nghèo nàn tinh thần tại các quốc gia Trung Âu châu
Phỏng vấn bà Catherine Horel về tình hình các quốc gia miền Trung Âu châu, 20 năm
sau khi bức tường Berlin sụp đổ
Cách đây đúng 20 năm ngày 9-11-1989, bức tường
Berlin đã sụp đổ chấm dứt cảnh chia cắt Đông Tây.
Bình luận về biến cố này
Đức Hồng Y Angelo Sodano nguyên Quốc Vụ Khanh Tòa Thánh cho rằng thật là điều đúng
đắn khi kỷ niệm biến cố ấy. Hồi ấy một biểu tượng chia rẽ Âu châu sụp đổ, nhưng tại
vùng Trung Âu châu cũng bắt đầu sụp đổ chế độ cộng sản đã được áp đặt bằng vũ lực
trên các dân tộc vùng này. Đó đã là chiến thắng của sự tự do của các dân tộc. Và đó
đã là điều Đức Gioan Phaolô II nói lên khi viếng thăm Berlin hồi năm 1996. Đứng trước
bức tường Berlin và cổng Brandenburg ngài đã nói: ”Cửa Brandenburg đã trở thành cửa
của sự tự do”.
Nhiều người đã thừa nhận sự đóng góp không nhỏ của Đức Gioan
Phaolô II cho việc tìm lại được sự tự do ấy. Hồi năm 1992 tổng thống Gorbaciov đã
nói như sau: “Ngày nay chúng ta có thể nói rằng tất cả những gì đã xảy ra tại Đông
Âu trong các năm qua đã không thể xảy ra được, nếu không có sự hiện diện của vị Giáo
Hoàng này, nếu không có vai trò kể cả vai trò chính trị mà người đã biết nắm giữ trên
trường quốc tế”.
Đức Hồng Y Sodano khẳng định rằng biến cố xảy ra cách đây
20 năm đã mở ra một Âu châu mới cần được xây dựng trên các giá trị tinh thần với sự
cộng tác của tất cả mọi Kitô hữu để xây dựng một Âu châu tinh thần. Đức Thánh Cha
Biển Đức XVI đã cầm lấy ngọn cờ của các giá trị tinh thần mà vị tiền nhiệm đã giơ
cao trên Âu châu và tiếp tục sứ mệnh của người là nhắc nhớ cho các Kitô hữu Âu châu
và mọi người thiện chí biết sự cần thiết trao ban cho sự hiệp nhất Âu châu một nền
tảng vững chắc.
Tuy con đường hiệp nhất Âu châu còn dài, nhưng nhờ ơn Chúa
chúng ta có thể bước đi nhanh hơn trong bầu khí tự do hiện nay cũng như trong ý chí
cộng tác. Nhưng rất tiếc tảng đá duy đời đã rơi trên con đường ấy. Cần phải cấp bách
di rời nó đi để mọi dân tộc Âu châu có thể tiến bước tới sự hòa hợp.
Việc
tách biệt lãnh vực chính trị và tôn giáo là nguyên tắc có giá trị nhưng nó không gồm
việc không biết đến sự kiện tôn giáo và ngăn cản mọi hình thức công cộng đáng kể của
lòng tin. Hôm qua tại Đông Âu đã có một chủ nghĩa chính quyền vô thần được thiết lập.
Ngày nay Đông Âu có nguy cơ hướng tới một chủ nghĩa chính quyền duy đời. Trong cả
hai trường hợp nhà nước đều hướng tới chỗ không biết các quyền căn bản của các công
dân của mình.
Sau đây chúng tôi xin gửi tới qúy vị và các bạn bài phỏng vấn
bà Catherine Horel giảng sư tại các đại học Paris, Vienne và Louvain về các quốc gia
vùng Trung Âu châu. Bà mới cho xuất bản cuốn sách tựa đề ”Âu châu này mà người ta
gọi là miền Trung” để đánh tan biết bao nhiêu hiểu lầm liên quan tới 7 quốc gia trong
vùng là Ba Lan, Cộng hòa Tchèques, Slovacchia, Áo, Hungaria, Slovenia và Croatia.
Hỏi: Thưa giáo sư, giáo sư nghĩ gì về sự kiện trong 50 năm trời
thế giới Tây phương gọi các nước thuộc khối cộng sản
là Đông Âu?
Đáp: Vâng, trong 50 năm các nước Tây phương vẫn quen
gọi các quốc gia thuộc khối cộng sản là Đông Âu. Nhưng trong cái Đông Âu mơ hồ đó
thì vùng Trung Âu bị chết chìm. Chỉ hiện nay mới có thể tái khám phá ra một cách toàn
vẹn tất cả các tương đồng không phải chỉ trên bình diện văn hóa nối liền các quốc
gia đã làm thành đế quốc Hasburgo với nhau. Với việc sát nhập vào Liên Hiệp Âu châu
chúng thật sự trở thành miền Trung Âu châu, cho dù vẫn còn có bức tường thờ ơ của
dân chúng Tây phương.
Hỏi: Thưa giáo sư, có thể nói rằng
ách thống trị của Liên Xô đã là một mưu sát toàn vùng
này hay không?
Đáp: Vâng, đúng thế, vì sự toàn cầu hóa liên xô
đã tìm phá hủy miền Trung Âu châu. Tất cả các yếu tố trong căn tính của nó đã bị các
chế độ cộng sản chối bỏ, lấy cớ là các chuyên biệt văn hóa là phản cách mạng, trưởng
giả và tôn giáo. Ý thức hệ cộng sản cho rằng đa số các nét chuyên biệt ấy phát xuất
từ đế quốc Hasburgo và là điều tuyệt đối xấu xa. Các liên lạc với chính quyền Áo và
chính quyền Đức đều đã bị cắt đứt.
Hỏi: Thưa giáo sư Đông Âu có
sống còn trong tưởng tượng của người
dân Tây phương hay không?
Đáp: Phong trào du lịch đông đảo đã đặc
biệt tràn vào thủ đô Praha và thủ đô Budapest, và nó cũng đang thay đổi tâm thức của
người dân, mặc dù có sự đồng nhất trong các đề nghị lưu hành bên trong các xã hội
này. Nhưng không phải mọi người dân Tây phương đều đi du lịch. Nhưng cũng đúng thật
là bên cạnh các mẫu cố định của một Đông Âu như là một vùng xa lạ với Âu châu, cũng
có các mẫu cố định mới xuất hiện. Đặc biệt là mẫu cố định tự động coi tất cả các nước
Trung Âu như là các nước tội phạm mafia, buôn bán ma túy, mại dâm, và là sắc tộc Rom.
Hỏi: Trong các nền văn chương của vùng này người ta hay
gặp đề tài ”tử đạo”. Nó có thật sự là một nét nổi bật
thuộc căn tính của miền Trung Âu châu không thưa giáo sư?
Đáp: Thật ra tử đạo là một đề tài cổ điển của vùng Trung Âu châu, là vùng đã luôn
luôn bị bao vây bởi các cường quốc lớn. Vì không thể cử hành các chiến thắng, kết
cục là nhiều quốc gia đã cử hành các chiến bại. Nỗi bất hạnh và các danh sách tử đạo
đã được sát nhập vào căn tính quốc gia. Đây là một vấn đề thực sự, vì cho tới nay
các xã hội này đã gặp khó khăn trong việc tưởng tượng ra cho mình một vai trò tích
cực và thành công.
Trong một nghĩa nào đó đây là phản đề tuyệt đối so với
các quốc gia như Pháp chẳng hạn. Từ năm 1989 đã có một sự biến chuyển khổng lồ, nhất
là tại Ba Lan, Hungaria và Cộng Hòa Tchèques. Các giới lãnh đạo mới đã vượt qua sự
tưởng tượng truyền thống tiêu cực, và tìm cách trở thành những người chiến thắng sự
chuyển tiếp dân chủ.
Hỏi: Như thế 20 năm sau khi bức
tường Berlin sụp đổ việc tìm kiếm một căn tính mới
vẫn tiếp tục, có đúng thế không thưa giáo sư?
Đáp: Sức nặng của lịch sử vẫn còn đó. Nhưng có một thế hệ mới đang chuẩn bị xây
dựng tương lai. Những người đang trưởng thành đều sinh ra sau năm 1989. Một phần của
hàng lãnh đạo muốn sang trang, cả khi có các nhóm lãnh đạo cũ tìm cách bám víu vào
quyền bính. Đồng thời cũng không thiếu các người chủ trương khuynh hướng duy quốc
gia. Chính vì thế nên có lẽ còn qúa sớm để có thể nói tới sự chín mùi của nền dân
chủ.
Hỏi: Thưa giáo sư, tại Praha Đức Thánh
Cha Biển Đức XVI đã nhắc nhớ rằng khuôn mẫu lịch sử chung
của vùng này là khuôn mẫu Kitô. Gia tài này hiện nay ra sao rồi?
Đáp:
Các người dân của đế quốc Hasburgo đã có thói quen đối chọi các tôn giáo với nhau.
Vì thế đây là một truyền thống Kitô có tính cách khoan nhượng. Tín hữu công giáo chiếm
đa số sống chung với các tín hữu tin lành, chính thống hy lạp, và các anh chị em đã
trở về hiệp nhất với Giáo Hội công giáo, cũng như tín hữu do thái theo nhiều hệ phái
khác nhau. Ý thức về tôn giáo đã rất là mạnh. Và không phải vô tình mà các thống kê
duy nhất đáng tin cậy là các thống kê tôn giáo. Trong khi các thống kê có tính cách
quốc gia và ngôn ngữ thì thường không đúng. Sau năm 1918 với một sự đồng nhất hóa
quốc gia, sự khoan nhượng biến thành sự thờ ơ đối với các người khác. Thế rồi chế
độ cộng sản đã vô thần hóa hay vô Kitô hóa một phần rộng lớn của vùng Trung Âu châu
này.
Hỏi: Ngày nay người ta có thừa nhận sự nghèo nàn tinh
thần đó hay không thưa giáo sư?
Đáp: Càng ngày người ta
càng thừa nhận sự nghèo nàn tinh thần này. Người ta thừa nhận rằng sự đô hộ của Liên
Xô đã san bằng và khiến cho tất cả đi xuống thấp, nhất là trong lương tâm con người
hơn là trong lãnh vực kinh tế. Nếu Công giáo Ba Lan đã có thể chống trả được, thì
tại các nơi khác các hậu qủa tàn hại hơn nhiều.
Hỏi: Sau nỗi vui mừng hồi
năm 1989 khi bức tường Berlin sup đổ và
người đân Đông Âu tìm lại được sự tự do, sự tự
do có là gía trị hướng dẫn cuộc sống của các quốc gia vùng Trung
Âu châu không thưa giáo sư?
Đáp: Nó vẫn là một giá trị rất quan
trọng, đặc biệt đối với những người biết các chế độ độc tài cộng sản. Cả khi người
ta không muốn nhắc đến qúa khứ đó nữa. Giới trẻ ngày nay nhậy cảm đối với sự tự do
quyết tâm làm ăn và du hành.
Hỏi: ”Sự thật sẽ thắng” đó là câu viết
trên lâu đài Praha. Khẩu hiệu này có còn thời sự không thưa giáo sư?
Đáp: Đà tiến của sự thật hồi năm 1989 đã tập trung nơi các gương mặt lớn của chính
quyền. Nhưng rồi khi việc tìm kiếm sự thật gõ cửa nhà của các công dân đơn sơ, thì
nó đã tạo ra các xung khắc bất tận và đã tàn phá nhiều gia đình. Cũng vì thế mặc dù
có thể tra cứu các văn khố, nhưng có một tâm tình hai mặt thống trị: Người ta muốn
biết sự thật, nhưng lại sợ hãi khám phá nó.