Sot me 16 nëntor përkujtojmë Atë Zef Valentinin S. J. në 30 vjetorin e vdekjes.
(16.11.2009 RV) Atë Zef Valentini lindi në Padovë më 1 korrik 1900. U diplomua
për filozofi në vitin 1924 dhe më pas për teologji në vitin 1928. Ishte vetëm 20 vjeç,
kur shkoi për herë të parë në Shqipëri si misionar jezuit. Ndërmjet viteve 1922-1932
ishte mësues në Kolegjen e mirënjohur Saveriane të Shkodrës, prandaj vepra e tij e
parë, shkruar shqip e italisht, titullohet “Kolegja Saveriane ndër 50 vjetët e para
1877/´78-1927/´28”. Më pas Atë Valentini shkroi biografinë e Garcia Moreno-s dhe
nisi një sërë përkthimesh të autorëve të njohur botërorë në gjuhën shqipe. Paralelisht
u muar me studime historike dhe letrare. Nga viti 1932 deri më 1943 drejtoi revistat
e jezuitëve “Lajmtari i Zemrës së Krishtit” dhe “LEKA”. Në fund të vitit 1943 At
Zef Valentini u largua nga Shqipëria për në Itali, ku drejtoi revistën “Letture” dhe
nisi të botojë shumë tekste mbi Shqipërinë. Në vitin 1955 ishte në krye të Katedrës
së Gjuhës Shqipe në Universitetin e Palermos, ku themeloi dhe drejtoi “Qendrën ndërkombëtare
të studimeve shqiptare”. Vdiq në Palermo më 16 nëntor 1979. Për kontributin e madh
që dha si njeri kulture e si bari shpirtrash në Shqipëri, e kujtojmë sot me nderim
të thellë, duke cituar fjalët që tha për të Papa Pali VI më 25 prill 1968, me rastin
e festimit të 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut në Romë: “Shqiptarë! Duajeni
Atë Zef Valentinin, se ai ju do me zemër. Çmojeni, se ai punon pa pushim për t’i bërë
të njohura para botës vlerat tuaja shpirtërore dhe artistike. Ai është juaji, sepse
i ka dhuruar çështjes suaj mendjen e zemrën e vet”. Disa nga veprat e Atë Zef Valentinit: “Kolegja
Saveriane ndër 50 vjetët e para 1877/´78-1927/´28”; “Biografi e Garcia Moreno-s”;
“Polieucte” e Kornejt (përkthim); “Sauli” i Alfieri-t (përkthim) “Studim mbi hakmarrjen
historike të shqiptarëve” (Bashkautor me Fulvio Cordinjanon); “Kronologji mbi historinë
e Shqipërisë nga viti 313 e deri në shekullin XIII”; “E drejta e komunitetit në traditën
juridike shqiptare” (1956);“Ligji i maleve shqiptare 1880-1932” (1969); “E drejta
juridike shqiptare”; “Akte shqiptaro-veneciane të shekujve XIV-XV”; Revista “Letture”
(themeluar prej tij në vitin 1946-n në Itali); “Shkodra dhe poeti i saj” (ese për
Ernest Koliqin); “Fishta” (studim për Gjergj Fishtën), në të cilin jezuiti Valentini
e quan françeskanin Atë Fishta: “Homeri shqiptar, poet i madh kombëtar e një nga poetët
epikë më të mëdhenjtë në botë”. Kujtojmë se vetëm në revistën e njohur të Ernest Koliqit
“Shęjzat”, botoi mbi njëqind artikuj e studime, që japin ndihmesën e vet në të gjitha
fushat e kulturës. Atë Zef Valentini nuk ishte shqiptar, por ndjehej shqiptar;
e fliste dhe e shkruante shqipen më mirë se një shqiptar dhe bëri për kulturën e vërtetë
shqiptare, atë që pak shqiptarë e kanë bërë.