Drugi dzień pielgrzymki - podsumowanie

27 września przemawiał Benedykt XVI do Czechów ze stolicy najbardziej katolickiego regionu tego kraju, a mianowicie Moraw. Jeszcze wczoraj z wielkim zadowoleniem przyjmowano prognozy, mówiące o tym, że w Brnie w spotkaniu z Papieżem weźmie udział 100 tys. osób. Rzeczywistość przekroczyła wszelkie oczekiwania. Na podbrneńskie lotnisko, gdzie Benedykt XVI sprawował Eucharystię, przybyło 150 tys. wiernych. Było wśród nich wielu pielgrzymów z zagranicy. Największą, 15-tysięczną grupę, stanowili Słowacy. Szacuje się, że było to najliczniejsze zgromadzenie religijne w historii Republiki Czeskiej, a zarazem wyraźne świadectwo religijnego zróżnicowania tego kraju.

„Wprawdzie Czechy są małym krajem, jednak prowincje czeska i morawska są też dwoma różnymi katolickimi światami, dwoma mentalnościami, dwoma sposobami przeżywania wiary – powiedział Radiu Watykańskiemu ks. Artur Matuszek. – Na Morawach można jeszcze mówić o Kościele ludowym, o religijności bardziej tradycyjnej. Zupełnie inna sytuacja jest w Czechach, gdzie Kościół żyje w bardzo silnej diasporze, wierzący znajdują się w wielkim rozproszeniu a większy nacisk kładzie się na osobistą decyzję wiary. Tutaj nie ma więzi społecznych, które człowieka niosą. Każdy sam musi sobie odpowiedzieć na pytanie: Dlaczego wierzy i dlaczego chce być wierzącym człowiekiem? – mówił rektor praskiego seminarium.

Jak twierdzi Jaroslav Šubrt, różnice przeżywania wiary w Czechach i na Morawach mają też pewne korzenie historyczne. „Ziem czeskich, po powstaniu nowoczesnego państwa w 1918 r., bardziej niż Moraw dotknęła fala odejść od Kościoła katolickiego. Kościół katolicki był utożsamiany z mocarstwem austriackim – zauważył czeski dziennikarz. – Częsta była wiara trochę sformalizowana. Dla Czechów nie było wtedy problemem odejść od katolicyzmu, by zgłosić się do jakiegoś Kościoła narodowego, który w tych latach powstał. To dotknęło bardziej ziem czeskich niż morawskich. W rejonie Moraw była bardziej żywa wiara, religijność i tradycja ludowa. Przede wszystkim na południowych Morawach, można powiedzieć, sytuacja wygląda podobnie, jak na południu Polski. Spotkać tam można wiele analogii z polskim katolicyzmem. Ludzie chodzą w niedzielę i święta do kościoła w strojach ludowych. Jest tam jeszcze dużo żywych tradycji związanych z folklorem, co ma oczywiście swoje piękno. Dla młodej generacji Morawian to pewna przeszkoda, bo wydaje się, że powinno się to zmienić, trochę zdynamizować, unowocześnić. Kultywowanie wiary i tradycji, właśnie z tą ludową pobożnością, jest największym zadaniem dla katolików w tych rejonach Czech” – uważa Jaroslav Šubrt.

Benedykt XVI przyleciał do Brna samolotem prezydenckim. Václav Klaus oczekiwał go już na miejscu. Papieska wizyta w stolicy Moraw ograniczyła się do lotniska. Tam bowiem stanął ołtarz polowy w kształcie wielkiego namiotu, pod nim umieszczono cudowną figurę Matki Bożej Turzańskiej. Obok ołtarza ogromny krzyż i równie wielka kotwica – symbol nadziei, bo każdy z trzech dni papieskiej wizyty jest poświęcony kolejnej cnocie teologalnej.

Papież spotkał w Brnie nie tylko ciepłą pogodę, ale i równie ciepłe przyjęcie. Na początku Eucharystii kapłan zaapelował jednak do zgromadzonych, by uszanowali wolę Papieża, który prosi o zachowanie sakralnego charakteru liturgii: bez oklasków i transparentów.

„Po raz pierwszy w dziejach naszej diecezji Następca Piotra odwiedza Brno” – powiedział w przemówieniu powitalnym bp Vojtěch Cikrle. Wskazując na liczną obecność wiernych zaznaczył, że w dużej mierze jest to zasługą morawskich rodzin, które w komplecie stawiły się na spotkanie z Papieżem. Przekazał Ojcu Świętemu kopię morawskiego krzyża z IX w., a zatem z doby świętych Cyryla i Metodego.

W homilii w czasie Mszy w Brnie Papież podjął temat nadziei, którą daje Chrystus i która otwiera nas na drugiego człowieka, na problemy całego społeczeństwa.

„Jezus zwraca się z miłością do was, synowie i córki tej błogosławionej ziemi, na którą padło ponad tysiąc lat temu ziarno Ewangelii – powiedział Benedykt XVI. – Wasz kraj, podobnie jak inne, żyje w warunkach kulturowych będących często radykalnym wyzwaniem dla wiary, a więc i nadziei. W efekcie zarówno wiara jak nadzieja we współczesnej epoce doświadczyły jakby «przemieszczenia», gdyż zostały zepchnięte w sferę prywatną i pozaziemską, a w życiu konkretnym i publicznym utwierdziło się zaufanie w postęp naukowy i gospodarczy. Wszyscy wiemy, że postęp ten jest dwuznaczny: otwiera możliwości dobra wraz z perspektywami negatywnymi. Rozwój techniczny i poprawa struktur społecznych są ważne i z pewnością konieczne, ale nie wystarczają, by zapewnić moralne dobro społeczeństwa. Człowiek potrzebuje wyzwolenia od ucisku materialnego, ale musi być wybawiony, i to jeszcze głębiej, od zła, które trapi ducha. A któż może go wybawić, jak nie Bóg, który jest Miłością i który objawił swoje oblicze Ojca wszechmogącego i miłosiernego w Jezusie Chrystusie? Naszą mocną nadzieją jest więc Chrystus: w Nim Bóg umiłował nas aż do końca i dał nam życie w obfitości (por. J 10,10), to życie, które każda osoba, czasami może nieświadomie, pragnie posiąść. „Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pocieszę”. Te słowa Jezusa, zapisane wielkimi literami na bramie waszej katedry w Brnie, kieruje On obecnie do każdego z nas i dodaje: „Uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca, a znajdziecie ukojenie dla dusz waszych” (Mt 11,29-30). Czyż możemy pozostawać obojętni wobec Jego miłości? Tu, jak i gdzie indziej, w minionych wiekach tylu ludzi cierpiało, by zachować wierność Ewangelii i nie stracili nadziei. Tak wielu poświęciło się, aby dać na nowo godność człowiekowi i wolność ludom, znajdując w wielkodusznym przylgnięciu do Chrystusa siłę do budowania nowego społeczeństwa. Również w obecnym społeczeństwie, gdzie wiele form ubóstwa rodzi się z izolacji, z braku miłości, z odrzucenia Boga i z pierwotnego tragicznego zamknięcia się człowieka w sobie, sądzącego, że może wystarczyć sam sobie lub przeciwnie, że jest tylko nieznaczącym i przemijającym faktem; w tym naszym świecie, który jest wyobcowany, «gdy powierza się projektom tylko ludzkim» (por. Caritas in veritate, 53), jedynie Chrystus może być naszą niezawodną nadzieją. Oto orędzie, które my, chrześcijanie, jesteśmy wezwani szerzyć każdego dnia swoim świadectwem”.

Na zakończenie Mszy w Brnie, przed modlitwą Anioł Pański, Papież nawiązał do dwóch podróży apostolskich Jana Pawła II na Morawy. Przypomniał, że kiedy przed blisko 20 laty po raz pierwszy po upadku komunistycznego totalitaryzmu przybył on do Europy Środkowej, wybrał na początek morawski Velehrad, miasto słynnych kongresów unijnych, prekursorskich dla słowiańskiego ekumenizmu. Po modlitwie maryjnej Benedykt XVI zwrócił się do pielgrzymów przybyłych z sąsiednich krajów: Słowacji, Niemiec, Austrii i Polski.

„Serdecznie pozdrawiam Polaków biorących udział w tej Eucharystii – powiedział Papież. – Dziękuję za waszą obecność i duchowe wsparcie. Niech spotkanie z Papieżem we wspólnocie Kościoła, który jest w Czechach, przyniesie owoce wiary i miłości w waszych sercach. Niech Bóg wam błogosławi”.

Z Brna Papież powrócił do Pragi, do nuncjatury. Tuż po godz. 17:00 udał się do pałacu arcybiskupiego na Hradczanach, gdzie czekali na niego przedstawiciele niekatolickich Kościołów i wspólnot chrześcijańskich. Spotkanie to miało przede wszystkim wymiar symboliczny. Bo to przecież w Pradze żył Jan Hus, prekursor reformacji i związanych z nią podziałów Kościoła zachodniego. W czasie wojen husyckich spłonęła też poprzednia siedziba praskich biskupów.

Dziś relacje ekumeniczne w Czechach układają się pozytywnie. Jak mówi ks. Stanisław Góra, proboszcz w Pradze Vršovicach, choć wiele zależy od danej parafii, dekanatu, aktywności duszpasterzy. „W mojej, jednej ze stołecznych parafii, mam przyjaźnie nastawionego pastora, jego małżonka jest bardzo aktywna – powiedział Radiu Watykańskiemu ks. Góra. – Wspólnie podejmujemy akcje w ramach dni dzielnicy Praga X, które odbywają się zawsze na początku października. Muszę powiedzieć, że jestem bardzo zadowolony z naszych kontaktów. Nie ma tu problemu, że jeden drugiemu przeciąga niewierzących na swoją stronę”.

Spotkanie ekumeniczne miało charakter bardzo kameralny. Niekatolicy w tym kraju są bowiem znikomą mniejszością. W sumie stanowią 2,5 proc. mieszkańców. W przemówieniu powitalnym przewodniczący Ekumenicznej Rady Kościołów w Czechach, Pavel Černý, przypomniał pozytywny wpływ Jana Pawła II na czeski ekumenizm. To bowiem z jego inicjatywy odbyło się w Rzymie przed 10 laty sympozjum historyczne poświęcone postaci czeskiego reformatora.

Zwracając się do niekatolików, Benedykt XVI mówił o wspólnych zadaniach chrześcijan. Mają oni przekazać Europie i światu orędzie zbawienia.

„Chrześcijaństwo ma wiele do zaoferowania na szczeblu praktycznym i moralnym, albowiem Ewangelia nigdy nie przestaje inspirować ludzi, by oddawali siebie na służbę innym – powiedział Ojciec Święty. – Nie da się temu zaprzeczyć. Ale ci, którzy patrzą na Jezusa z Nazaretu oczami wiary wiedzą, że Bóg obdarza głębszą rzeczywistością, nierozerwalną wobec «ekonomii» miłości działającej w tym świecie: On daje zbawienie”.

Benedykt XVI zaznaczył, że pojęcie zbawienia jest bogate w różne znaczenia i przekłada się m.in. na dążenie do pojednania i komunii między ludźmi. W pierwszym rzędzie dotyczy to samych chrześcijan, czego wyrazem jest ruch ekumeniczny i stopniowe uzdrawianie historycznych ran wśród nich. Na gruncie czeskim tak się ma z wyjaśnianiem sprawy Jana Husa. Papież wyraził nadzieję, że działanie na rzecz jedności chrześcijan przyniesie dobre owoce dla wszystkich mieszkańców Europy. Stąd potrzeba wspólnego zaangażowania wyznawców Chrystusa na rzecz odkrywania na nowo chrześcijańskich korzeni Starego Kontynentu oraz wskazywania ich niezbędności, także w odniesieniu do relacji z innymi kulturami i tradycjami religijnymi.

„Gdy Europa wsłuchuje się w dzieje chrześcijaństwa, słyszy samą siebie – przypomniał Papież. – Jej pojęcia, jak sprawiedliwość, wolność czy odpowiedzialność społeczna, wraz z kulturowymi i prawnymi instytucjami ustanowionymi dla ochrony tych idei i przekazywania ich przyszłym pokoleniom, zostały nakreślone przez jej chrześcijańską spuściznę. I tak pamięć o przeszłości ożywia jej aspiracje na przyszłość”.

Z pałacu arcybiskupiego Benedykt XVI udał się na zamek królewski, do największej i najpiękniejszej sali średniowiecznej części zamku: Sali Władysławowskiej. Powstała ona za panowania Władysława Jagiellończyka, syna Kazimierza IV, króla Polski. Spotkanie z intelektualistami należało do najbardziej oczekiwanych, a zarazem najtrudniejszych, jak twierdzi żyjący w Pradze polski publicysta Maciej Ruczaj. „Czeskim intelektualistom, niestety, w bardzo wielkiej części brak podstawowego zrozumienia dla katolicyzmu. Widzenie religii, widzenie Kościoła katolickiego, jest bardzo karykaturalne, uproszczone i to właśnie również w kręgach intelektualnych. Bardzo rzadkie są wyjątki, tak jak właśnie prezydent Klaus, który z jednej strony jakby cały czas zachowuje swoje bardzo jednoznaczne poglądy na wiele rzeczy, ale potrafi dyskutować, przyjąć punkt widzenia czy argumentację opartą na wartościach chrześcijańskich. Na pewno więc dialog będzie bardzo trudny” – uważa Maciej Ruczaj.

Benedykt XVI jako intelektualista jest jednak w Czechach odbierany dość pozytywnie – twierdzi z kolei Jaroslav Šubrt. „Ukazało się w różnych czasopismach sporo tekstów, gdzie naukowcy z naszych szkół wyższych podchodzą z szacunkiem podchodzili do myśli obecnego Papieża, przedtem Josepha Ratzingera, bo on potrafi nawiązać dialog z ludźmi, uformowany też tą tradycją Oświecenia i racjonalizmu. To jest jego żywiołem, w którym on się porusza najlepiej” – uważa czeski dziennikarz.

Na dzisiejszym spotkaniu ze światem akademickim nie zabrakło też licznych, jak na niewielki czeski Kościół, intelektualistów katolickich.

„W warunkach czeskich z jednej strony mówimy o tak wielkim zateizowaniu, o tym, że katolików jest tak mało. A z drugiej strony jest ciekawą rzeczą, że jest stosunkowo dużo katolików – na pewno nie odpowiada to jakiejś średniej statystycznej – zajmujących bardzo ważne i odpowiedzialne stanowiska. Chociażby rektor Uniwersytetu Karola jest zaangażowanym wierzącym, praktykującym katolikiem – powiedział ks. Artur Matuszek, rektor seminarium w Pradze. – Następny to jeden z prorektorów, których znam, przewodniczący Senatu akademickiego. To tylko z naszego podwórka Uniwersytetu Karola. Można by jeszcze wymieniać dalszych, naprawdę wielu odpowiedzialnych ludzi, którzy te stanowiska zajmują ze względu na kompetencję, a z drugiej strony są to wierzący, zaangażowani katolicy, którzy nie wstydzą się swojej wiary i przyznają się do niej” – zauważył ks. Matuszek.

W słowie powitalnym rektor Uniwersytetu Karola prof. Václav Hampl przypomniał chrześcijańskie korzenie tej uczelni, która do dziś ma w swym logo św. Wacława jako patrona.

Na spotkaniu ze światem akademickim Papież podjął problematykę prawdy, wolności i dialogu kultur. Przypomniał, jak wielką rolę w przemianach czeskiego społeczeństwa przed 20 laty odegrały ruchy reformatorskie, powstałe na uniwersytetach i w kręgach studenckich. Dążenie do wolności w służbie prawdzie jest niezbędne dla dobra każdego narodu. Niektórzy odmawiają miejsca w zbiorowym myśleniu kwestiom podnoszonym przez religię, wiarę i etykę, ale nie mają racji. Wolność stojąca u podstaw używania rozumu, tak na uniwersytecie jak w Kościele, ma na celu dążenie do prawdy.

„Wielka, otwarta na transcendencję tradycja formacji, stojąca u podstaw uniwersytetów całej Europy, była w tym i w innych krajach systematycznie podkopywana przez redukującą ideologię materializmu, prześladowanie religii i tłumienie ludzkiego ducha – mówił Benedykt XVI. – Jednak w 1989 r. świat był świadkiem dramatycznych wydarzeń, które doprowadziły do upadku totalitarnej ideologii i triumfu ducha ludzkiego. Tęsknota za wolnością i prawdą przynależy niezbywalnie do naszego wspólnego człowieczeństwa. Nie można jej nigdy eliminować, a jak pokazuje historia, jej negowanie wystawia samo człowieczeństwo na ryzyko. Na tę tęsknotę starają się odpowiedzieć wiara religijna, sztuka, filozofia, teologia i inne dyscypliny naukowe, każda własną metodą, zarówno na płaszczyźnie systematycznej refleksji, jak i poprawnego działania”.

Uniwersytet jest dziś wolny od ingerencji politycznego totalitaryzmu – zauważył Benedykt XVI. Staje jednak wobec nowych zagrożeń: relatywizmu, nacisku interesów grup ideologicznych, celów utylitarnych czy pragmatycznych. Zdolność do poznawania prawdy stanowi o wielkości człowieka i jest podstawą jego wolności. Zaufanie do tej zdolności może przezwyciężyć relatywizm i sceptycyzm, które rozpraszają siły potrzebne do tworzenia przyszłości godnej człowieka – podkreślił Ojciec Święty. Zwrócił też uwagę, że ci, którzy w duchu pozytywizmu żądają wykluczenia religii ze sfery intelektualnej, udaremniają dialog kultur, który przecież sami proponują. A świat pilnie potrzebuje dziś tego dialogu.

Czesi przygotowują się już na jutrzejszą Eucharystie w podpraskim Starym Bolesławcu, miejscu męczeńskiej śmierci św. Wacława. Wielu wiernych, zwłaszcza młodych jest już na miejscu i uczestniczy w całonocnym czuwaniu. Inni, przede wszystkim Prażanie, ponad 30 kilometrową odległość dzielącą stolicę od sanktuarium pokonają pieszo w nocnych pielgrzymkach.

Radio Watykańskie