Dom Ndre Mjeda, Mësues Feje e Poezie - në 72 vjetorin e vdekjes.
(01.8.2009 RV)Sot u mbushën 72 vjet nga vdekja e poetit të madh, Dom Ndre Mjedës
(1866 – 1937). I mbylli sytë në Shkodër, më 1 gusht 1937, pas një veprimtarie të palodhur
fetare, kulturore e atdhetare. Mori pjesë në Kongresin e Manastirit, ishte nismëtar
për formimin e Komisisë letrare, themeloi shoqërinë kulturore "Agimi", punoi shumë
për gjuhën shqipe, shkroi poezitë e përmbledhura në "Juvenilja", ndërmjet të cilave
shkëlqejnë poemthat "Andrra e jetës", "Vaji i bylbylit", "Liria", "Lisus", "Skodra"… Në
një ditë si kjo, ia vlen jo vetëm të kujtosh artin e tij, por, mbi të gjitha, të mendosh
sesi mund të nxirren në dritë thesare ende të pa zbuluara të krijimtarisë së tij.
Nuk është aspak e çuditshme që edhe veprat e Mjedës, ndonëse i vetmi klerik katolik
i pranuar ndërmjet shkrimtarëve që studioheshin ndër shkolla, gjatë periudhës së diktaturës,
iu nënshtruan çensurës. Këtë fat patën kryesisht veprat me karakter fetar edhe disa
krijime më pak të njohura poetike si “Majerling”, “Bija e verbtë ç’prei t’lémi”, dhe
“Kânga e Mahmud Pashës”, botuar (ndërmjet poezive të tjera të Mjedës në Shahiri Elierz.
Do bejta qi ka qít N. M. i S.J.) si shtojcë e një flete fetare nga Jak Junku në Kulshedra
e Shpirtit, zblue t’rijve prei P. J. Junkut t’Shoqnís Jezu. Deri më sot nuk kemi një
përmbledhje të veprave të Mjedës në prozë, studimet e tij për shkrimtarët e vjetër
të Veriut dhe sidomos librat si “Jeta e shejtit sh’Njon Berchmans”, “T’pergiamit e
Zojs Bekueme”, “Katekizmi i madh” në tre vëllime, “Historija Shęjte”. Janë vepra
që mbushin një zbraztësi të madhe në historinë e letërsisë shqipe, ku mungon plotësisht
studimi i veprave me karakter hagjiografik, dmth tregimeve mbi jetën e shenjtorëve.
Një nga veprat e munguara të Mjedës, me vlera të mëdha studimore në lëmin e gjuhës
shqipe e sidomos të terminologjisë fetare, është oficja “Vizari Shpirtënuer”, punuar
nga poeti-meshtar në bashkëpunim me fratin françeskan, Atë Benedikt Dema, pa kujtuar
këtu letërshkëmbim tepër të pasur të Priftit-poet e gjuhëtar. Nga poezitë e
Dom Ndre Mjedës Gjuha shqipe Përmbi za që lshon bylbyli, gjuha
shqipe m'shungullon përmbi er' që jep zymbyli, pa da zemren ma ngushllon. Ndër
komb' tjera, ndër dhena tjera, ku e shkoj jetën tash sa mot, veç për ty m'rreh
zemra e mjera e prej mallit derdhi lot. Nji kto gjuhë që jam tue ndie, jan'
të bukra me themel por prap' kjo, si diell pa hije, për mue t'tanave iu del. ................................ Ku
n'breg t'Cemit rritet trimi me zbardh, Shqipe, zanin tand, e ku Drinit a burimi që
shpërndahet kand e kand. Geg' e tosk', malsi, jallia jan' nji komb, m'u da,
s'duron; fund e maj' nji a Shqipnia e nji gjuh' t'gjith' na bashkon. Qoftë
mallkue kush qet ngatrrime ndër kto vllazën shoq me shoq, kush e dan me flak'
e shkrime çka natyra vet' përpoq. Por me gjuhë kaq t'moçme e mjera si nj'bij'
kjo që pa prind mbet: për t'huej t'mbajshin dhenat tjera, s't'kishte kush për
motër t'vet. E njat tok' që je tue gzue, e ke zan' tash sa mij' vjet, shqiptaria,
që mbet mblue sot nën dhe, edhe shqip flet.
Vaji i Bylbylit
Po
shkrihet bora, Dimni po shkon; Bylbyl i vorfën, Pse po gjimon?
Pushoi
murlani Me duhi t'vet; Bylbyl i vorfën, Çou mos rri shkret.
Gjith
fushët e malet Blerim i mbëloj; Livadhi e pema Gjithkah lulzoj.
Ndër
pyje e orgaja, N'ma t'mirin vend, Me rreze dielli Po e gëzon gjith'kend.
E
tuj gjimue Shkon rreth e rreth Nji prrue qi veret Rrjedh nëpër gjeth.
A
çilë kafazi, Bylbyl, flutro; Ndër pyje e orgaja, Bylbyl, shpejto.
Kerkush
ma hovin Atje s'ta pret, Me zeher haejen Kerkush s'ta qet.
Kafaz
ke qiellin, Epshin pengim, E gjith ku t'rreshket Shkon fluturim.
Nëpër
lamije Ke me gjet mel, Për gjith'prendverën Njajo buk t'del.
E
kur t'zitë edi ndër prroje pi, Te njato prroje Qi ti vetë di.
Tash
pa frigë çerdhen E ban ndoj lis; Nuk je si'i nieri Qi nuk ka fis
E
kur t'vin zhegu, Kur dielli shkon, Ti ke me këndue Si ke zakon.
Rreth
e rreth gjindja Me t'ndie rri; Prej asi vendit Dahen me zi.
A
çilë kafazi, Bylbyl, flutro; Ndër pyje e ograja, Bylbyl, shpejto.
Ndër
drandofille, Ndër zamakë nga; Ku qeshet kopshti, Idhnim mos mba.
Po
shkrihet bora, Dimni po shkon; Biylbyl i vorfën , Pse po gjimon? Lirija
- I - O shqype, o zogjt' e maleve, kallxoni: a shndritë rreze lirie
n'ato majë; mbi bjeshkë t'thepisuna e n'ograjë, ku del gurra e gjëmon përmallshëm
kroni? A keni ndie ndokush, kah fluturoni ndër shkrepa, me ushtue kangën e saj, A
keni ndie nji kangë të patravajë? O shqype, o zogjt' e maleve, kallxoni! Lirim,
lirim, bërtet gjithkah Malcija; A ka lirim ky dhé që na shklet kamba, a veç
t'mjerin e mblon anembanë robnija? Flutro, shqype, flutro kah çilet lama, siellju
maleve për rreth që ka Shqypnija, e vështroje ku i del lirimit ama. .................................
-
VI - Por nuk u shuejti edhe, jo, Shqyptarija: Lodhun prej hekrash që mizori
i njiti, lodhun prej terri ku robnimi e qiti, shpreson me e zgjue fluturim mënija. E
kqyrë: Ndër male po përhapet shkëndija e lirimit t'Atdheut; mshehtas shetiti kësollë
për kësollë rreth buneve e soditi frymë të re tue shprazun për gjithkahna, hija e
Skanderbegut. Qe ndër djepa rrisin nanat e Hotit djelmëninë ushtore e idhnim
n'armikun nëpër gji i u qisin. E nalt, ndër maje, bukuri mbretnore, hapi flatrat
e mnershme qi përshndrisin, me thoj t’harkuem shqypeja arbënore!