W mozaice muzułmańskich ugrupowań
religijnych ważne miejsce zajmuje ahmadijja. Powstały w 1889 roku na terenie indyjskiej
części Pendżabu ruch należy do najbardziej aktywnych i kontrowersyjnych. Często uznaje
się go za niezależną religię, natomiast przez ortodoksyjny islam uznawany jest za
sektę. Istotą ahmadijji jest teoria profetyczna, którą propagował wielki myśliciel
średniowieczny Ibn al-Arabi. Wskazał on na możliwość pojawienia się proroków po śmieci
Mahometa.
W nurt ten wpisał się, uważany za założyciela ruchu, Mirza Ghulam
Ahmad (1839-1908), który głosił, że zgodnie z otrzymanym objawieniem jest on zarówno
oczekiwanym przez chrześcijan mesjaszem, jak również prorokiem, a nawet mahdim, którego
przyjścia spodziewają się muzułmanie. W miarę zdobywania coraz większej liczby zwolenników
ogłosił się również prorokiem judaizmu i wcieleniem Kriszny. Uznanie siebie za proroka
wywołało ostrą reakcję ortodoksyjnych muzułmanów sunnickich, którzy zarzucili Ahmadowi
i jego zwolennikom odrzucenie islamskiej prawdy wiary, według której Mahomet był ostatnim
z możliwych proroków, tzw. „pieczęcią proroków” (sura 33, 40).
Ghulam Ahmad
całe swe życie poświęcił organizowaniu wspólnoty, która od jego imienia przyjęła nazwę
ahmadijja. On sam natomiast ostatecznie przyjął przydomek „obiecany mesjasz”, rozumiany
nie tylko w kategoriach chrześcijańskich, ale mający charakter ogólnoludzki. Broniąc
swej wizji islamu, prowadził rozległą polemikę z kilkoma innymi grupami religijnymi.
Ostro występował nie tylko przeciw chrześcijańskim misjonarzom i członkom niektórych
ugrupowań hinduskich, lecz także przeciw sunnickim muzułmanom.
Sześć lat po
jego śmierci, w 1914 roku nastąpił rozłam, z którego wyodrębniły się dwie grupy: kadiani
i lahori. Wśród przyczyn podziału wymienia się m.in. rozumienie roli założyciela i
zakres autorytetu jego następcy oraz status osób, które nie należały do ahmadijji.
Stanowiący większość odłam kadiani, podtrzymywał, że Ahmad był prorokiem. Natomiast
członkowie lahori uznali w nim „tylko” mudżaddida, czyli wielkiego reformatora
islamu. Obie grupy stały się celem ataków i prześladowań ortodoksyjnych uczonych muzułmańskich
w Pakistanie. Pod ich wpływem rząd tego kraju zakazał im działalności. W wyniku represji
wielu z nich emigrowało. Od 1984 roku obowiązuje w Pakistanie zakaz nazywania członków
ugrupowania muzułmanami. Współcześnie restrykcje spotykają zwolenników ahmadijji również
w kilku innych krajach islamskich. Historia ruchu ahmadijja w Pakistanie jest przykładem
istniejącego w islamie napięcia, które może doprowadzić do konfliktu w sferze religijnej
i państwowej. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacjach, gdy świeccy politycy przypisują
sobie autorytet ingerowania w sprawy duchowe obywateli i decydowania o członkostwie
w ruchach religijnych.
Sami członkowie ahmadijji uważają siebie za muzułmanów,
którym zależy na zachowaniu czystości islamskiego przesłania. Odwołują się do tych
samych źródeł, co wszyscy wyznawcy islamu. Uznają sunnicką koncepcję sukcesji i istniejące
szkoły prawne oraz tradycyjne praktyki kultu. Ponieważ celem ruchu jest propagowanie
zreformowanego islamu na drodze pokoju, odrzucają dżihad. Dążąc do odrodzenia wartości,
którymi żyły pierwsze pokolenia muzułmanów, ruch pragnie stworzyć jedną wspólnotę
religijną na całym świecie. Wyznawcy ahmadijji wypracowali też swoistą interpretację
śmierci Jezusa, zgodnie z którą udało Mu się uniknąć ukrzyżowania. Jak twierdzą zwolennicy
ahmadijji, Jezus zmarł w sposób naturalny w Indiach, gdzie po przeniesieniu się z
Palestyny dalej głosił Ewangelię. Jego grób ma się znajdować w kaszmirskim Srinagarze
(Indie).
Szacunkowa liczba współczesnych wyznawców należących do ruchu ahmadijja
wynosi około miliona, z czego połowa zamieszkuje Indie i Pakistan. Liczne skupiska
zwolenników ugrupowania znajdują się także w Indonezji oraz we Wschodniej i Zachodniej
Afryce. Wspólnoty ahmadijja dysponują własnymi meczetami i centrami kulturalnymi.
W Polsce ugrupowanie działa od 1990 roku w ramach Stowarzyszenia Muzułmańskiego Ahmadijja
z siedzibą w Warszawie. Znaczną rolę w zdobywaniu nowych członków – zwłaszcza w Europie
i Ameryce Północnej – odgrywają mistyczne elementy nauki Mirzy Ghulamy Ahmada. Ugrupowanie
prowadzi też zakrojoną na szeroką skalę działalność misyjną. Na uwagę zasługuje również
fakt, że misje ahmadijji były reakcją na działalność misyjną chrześcijan i przyczyniły
się do powstania zorganizowanych misji ortodoksyjnego islamu, który – paradoksalnie
– skierował je także przeciw zwolennikom ahmadijji.