Aleksander Solzhenitsyn, người tố cáo chế độ cộng sản nổi tiếng nhất thế kỷ XX
Một số nhận định của hai văn sĩ Vladimir Fédorovski và Vittorio Strada, về gương mặt
của văn hào Aleksander Isaevich Solzhenitsyn
Hôm Chúa Nhật mùng 3-8-2008 văn
hào Aleksander Isaevich Solzhenitsyn đã qua đời vì bị đứng tim tại tư gia trong thủ
đô Matscơva, thọ 90 tuổi.
Solzhenitsyn sinh năm 1918 là văn sĩ, tư tưởng gia
và là gương mặt khổng lồ nổi tiếng nhất trong số hàng ngàn người bất đồng ý kiến với
chế độ cộng sản Liên Xô. Các sách và tiểu thuyết của ông tố cáo các tội ác kinh hoàng
của chế độ cộng sản Liên Xô, và là các suy tư về sự dữ thống trị thế giới này.
Bà Natalia vợ ông và Stepan người con trai ông, đã hiện diện bên ông cho tới phút
cuối cùng. Bà Natalia nói: ”Ông nhà tôi đã muốn qua đời trong mùa hè và tại nhà. Ông
đã được toại nguyện. Ông đã có cuộc sống khó khăn nhưng hạnh phúc. Chúng tôi đã rất
hạnh phúc với nhau”. Stepan kể lại: ”Từ lâu nay cha tôi rất bệnh, nhưng người đã không
đi khám bác sĩ, viện cớ là có nhiều việc phải làm”. Cả trong ngày cuối cùng cha tôi
cũng làm việc, người đang duyệt lại toàn bộ các tác phẩm sẽ xuất bản vào năm 2010.
Và vào ban chiều ngày mùng 3 tháng 8 người đã chết đột ngột. Tôi rất là đau đớn. Tôi
xin cám ơn tất cả những ai nhớ tới cha tôi”.
Nhiều giới chức đạo đời đã bầy
tỏ thương tiếc sự qua đi của văn hào Solzhenitsyn, trong đó có tổng thống George Bush
của Hoa Kỳ, tổng thống Nikolas Sarkozy của Pháp và thủ tướng Angela Merkel của Đức.
Trong điện tín phân ưu gửi tới gia đình văn hào hôm mùng 4 tháng 8 vừa qua, tổng thống
Dimitrij Medvedev viết: ”Cái chết của vĩ nhân này, là một trong những văn sĩ, tư tưởng
gia và nhà nhân bản lớn nhất của thế kỷ XX, là một sự mất mát không bù đắp được cho
nước Nga và toàn thế giới”. Theo nguyên chủ tịch Mikhail Gorbaciov văn hào Solzhenitsyn
đã ”chiến đấu cho nước Nga cho tới ngày cuối đời. Ông đã chiến đấu để cho nước Nga
thực sự trở thành một quốc gia tự do và dân chủ. Như hàng triệu người đồng hương tác
gỉa ”Quần đảo Gulag” đã sống các thời gian khắc nghiệt. Ông đã là người đầu tiên nói
tới chế độ vô nhân của Staline và của những người đã chịu đựng chế độ đó mà không
qụy ngã”.
Trong điện tín phân ưu gửi tới gia đình văn hào, Đức Thượng Phụ
Alexis II Giáo Chủ Chính Thống Matscơva nhớ tới gương mặt của một người đã trải qua
những thử thách rất cam go, nhưng đã luôn luôn chấp nhận với phẩm cách Kitô và sự
dịu hiền. ”Ông đã tích cực tham gia vào cuộc sống chính trị của đất nước trên lập
trường dân sự, và góp phần vào việc phát triển tinh thần, văn hóa và xã hội của nước
Nga mới. Văn hào Solzhenitsyn đã là tín hữu chính thống sùng đạo và chú ý rất nhiều
tới việc bảo vệ các truyền thống đích thật của dân nga”
Aleksander Solzhenitsyn
sinh năm 1918 tại Kislovodsk vùng bắc Caucase. Năm 1941 sau khi đậu tiến sĩ toán và
vật lý ông nhập ngũ tham gia thế chiến thứ II và bị bắt năm 1945 và bị kết án tù 8
năm trong trại tập trung, vì các thư viết cho một người bạn học trong các năm 1944-1945
trong đó ông phê bình Staline. Năm 1962 nhờ bầu khí ”tan giá băng” dưới thời chủ tịch
Nikita Krushchev, Solzhenitsyn có thể in cuốn ”Một ngày trong cuộc đời của Ivan Denisovich”
và nhiều tiểu thuyết khác như ”Căn nhà của Matrjona”, ”Một trường hợp xảy ra tại nhà
ga Krecetovka”, rất được độc giả Nga hâm mộ.
Nhưng dưới thời chủ tịch Leonid
Brezhnev, tình hình trở nên tồi tệ hơn. Năm 1967 Solzhenitsyn bắt đầu bị bắt bớ vì
dám gửi thư ngỏ cho đại hội các nhà văn Liên Xô yêu cầu bỏ luật kiểm duyệt sách báo.
Các cuốn tiểu thuyết ”Trong vòng tròn thứ nhất” và ”Khu vực ung thư” của Solzhenitsyn
đưa cho nhà in Novyj Mir đã không được in nhưng được chuyền tay lén lút qua các bản
đánh máy gọi là ”samizdat” và cuối cùng lọt ra ngoài và được in bên Tây Âu và rất
được ưa chuộng. Năm 1970 Solzhenitsyn được giải thưởng Nobel văn chương, nhưng đã
chỉ lãnh giải 4 năm sau đó sau khi bị trục xuất khỏi Liên Xô.
Năm 1973 Solzhenitsyn
cho xuất bản cuốn ”Quần đảo Gulag” bên Tây Âu tố cáo các tội ác kinh hoàng và sự tàn
bạo của chế độ cộng sản thời Staline dựa trên kinh nghiệm bản thân và kinh nghiệm
của 200 người tù khác. Cuốn sách đã gây chấn động trên thế giới và bắt buộc nhiều
nước dân chủ phải xét lại thái độ nhân nhượng của họ đối với chế độ cộng sản sắt máu.
Cuốn sách đã được đem lén trở lại Liên Xô và người dân Nga đã say sưa đọc. Nhưng cũng
chính cuốn ”Quần đảo Gulag” đã khiến cho nhà nước Matscơva trục xuất ông sang Đức
vì tội ”phản bội quốc gia”. Sau đó vợ và 3 con cũng được đoàn tụ với ông. Sau 3 năm
sống bên Thụy Sĩ, văn hào Solzhenitsyn và gia đình sang định cư tại Hoa Kỳ. Tai đây
ông viết bộ sách lịch sử tựa đề ”Bánh xe đỏ” kể lại các biến cố từ thế chiến thứ I
cho tới cách mạng tháng 10.
Sau khi chế độ cộng sản Liên Xô sụp đổ, văn hào
Solzhenitsyn và gia đình đã hồi hương và sống trong thủ đô Matscơva, sau 20 năm lưu
đầy. Ông hy vọng có thể nắm giữ vai trò nào đó trong cuộc sống chính trị, nhưng thất
vọng trước các thay đổi không phù hợp với các tư tưởng quân chủ và ái quốc của ông.
Ông đã mạnh mẽ phê bình khuynh hướng tự do của tổng thống Boris Eltsin và từ chối
nhận huy chương danh dự thánh Anrê. Trái lại quan điểm ái quốc đã khiến ông đã xích
lại gần tổng thống Putin, và năm ngoái ông đã nhận giải thưởng của chính quyền Nga.
Các thất vọng của ông lộ hiện trong các tác phẩm như ”Nước Nga trong đất lở” và ”Hạt
lúa giữa hai tảng đá cối xay”, cũng như cuốn ”Hai trăm năm với nhau” kể lại tương
quan giữa người Nga và người do thái, trong đó hơi có giọng bài do thái.
Sau
đây chúng tôi xin gửi tới qúy vị và các bạn một số nhận định của hai văn sĩ Vladimir
Fédorovski và Vittorio Strada, về gương mặt của văn hào Aleksander Isaevich Solzhenitsyn,
người đã can đảm tố cáo các tội ác của chế độ cộng sản vô thần Liên Xô.
Trước
hết là các nhận định của văn sĩ Vladimir Fédorovski. Văn sĩ hiện là một trong số các
nhà viết khảo luận và tiểu thuyết nổi tiếng nhất tại Pháp. Trước đây ông đã từng làm
việc trong lãnh vực ngoại giao trong tư cách là cố vấn của tổng thống Mikhail Gorbaciov
và phát ngôn viên của tổng thống Boris Eltsin.
Hỏi: Thưa ông Fédorovski,
văn hào Solzhenitsyn đã để lại ấn tượng
nào sâu đậm nào nơi ông?
Đáp: Tôi đã luôn luôn bị
lôi cuốn bởi cái nhìn dịu hiền của văn hào Solzhenitsyn, cái nhìn của một ngôn sứ
thời đại chúng ta. Tư tưởng đạo đức của ông đã khiến tôi luôn nghĩ tới một Tolstoij,
đặc biệt một Tolstoj sau khi được ơn hoán cải. Nhưng có lẽ văn hào giống nhân vật
Zosima, cụ già khôn ngoan bắt chước Chúa Kitô trong cuốn tiểu thuyết ”Anh em nhà Karamazov”
của văn hào Dostoevskij.
Hỏi: Là người đã quen
biết văn hào Solzhenitsyn, ông định nghĩa văn hào như thế
nào?
Đáp: Văn hào Solzhenitsyn đã là một gương mặt khổng lồ, ngoài
sự kiện ông cũng là một nhân vật chính trị biểu tượng của một thời đại. Trước hết
ông là một người khổng lồ của nền văn chương, đã thừa hưởng gia tài của các văn sĩ
lớn thuộc thế kỷ XVIII, một người con tinh thần của văn hào Tolstoj. Ông đã vén mở
cho thế giới thấy quần đảo Gulag và chiều kích rộng rãi các tội phạm không phải chỉ
của một chế độ, mà của toàn vũ trụ Liên Xô, từ Lenin cho tới Staline. Chính văn hào
Solzhenitsyn đã nhắc tới con số 80 triệu nạn nhân của chế độ cộng sản Liên Xô, mà
ngày nay không ai nghi ngờ. Ông cũng đã là một tư tưởng gia địa lý chính trị, mạnh
mẽ phê bình các chế độ độc tài đồng thời cũng không dịu dàng với thế giới Tây Âu.
Ông đã lên án khuynh hướng hưởng lạc tháo thứ và cuộc khủng hoảng tinh thần của thế
giới Tây âu, có lẽ cũng bởi vì ông là người thừa hưởng gia tài tinh thần slave, nhậy
cảm đối với tư tưởng một nước Nga có nhiệm vụ bảo vệ các giá trị tinh thần và các
giá trị kitô.
Hỏi: Trong các năm cuối cùng văn hào
Solzhenitsyn có thay đổi gì không?
Đáp: Có đúng thật là
trong một nghĩa nào đó Solzhenitsyn đã xích lại gần quyền bính của tổng thống Putin,
nhưng tư tưởng của một thay đổi ái quốc không tương xứng với sự thật. Trái lại, khuynh
hướng ái quốc của ông khiến cho mật vụ Nga dùng nó như là cớ để nói xấu ông, đặc biệt
trong thời hậu Andropov. Người ta cho ông là tiếc nuối chế độ Nga hoàng. Thật ra văn
hào Solzhenitsyn đã không bao giờ muốn khước từ truyền thống của một nền văn hóa Nga
vĩ đại.
Hỏi: Có điểm nào nơi văn hào Solzhenitsyn đánh
động ông nhất?
Đáp: Đó là sự gắn bó của văn hào đối với
sự thật lịch sử. Là người thừa kế văn hào Tolstoj, nhưng ông ít chủ quan hơn và đưa
ra nhiều tài liệu lịch sử hơn. Sự sít sao vĩ đại đó diễn tả một trong các sức mạnh
lớn lao của ông như là văn sĩ và là người bất đồng chính kiến với chế độ cộng sản
liên xô.
Hỏi: Thủ Tướng Angela Merkel và các chính trị
gia khác đã coi văn hào Solzhenitsyn là một ”nhà luân lý”. Ông
nghĩ sao?
Đáp: Tôi đồng ý với nhận xét đó, trong nghĩa văn hào
Solzhenitsyn hoàn toàn thuộc một truyền thống văn chương kiếm tìm các giá trị luân
lý. Chỉ cần nghĩ đến hai văn hào Tolstoj và Dostoevskij là đủ.
Hỏi: Trong
nghĩa nào các tác phẩm của văn hào Solzhenitsyn đã tạo ra trận
động đất văn hóa bên Tây Âu thưa ông?
Đáp:
Sức mạnh chứng tá của ông thành công trong việc xé rách sự nhồi sọ của nhiều giai
tầng trí thức Tây Âu, từ lâu nay sẵn sàng nhắm mắt và giấu diếm các tội ác của chế
độ cộng sản. Một vài nhà trí thức Tây Âu từng nói xấu văn hào Solzhenitsyn có trách
nhiệm rất trầm trọng. Ngày nay chúng ta biết rằng tất cả các lèo lái đó là do mật
vụ KGB của Liên Xô giật dây nhằm phá hủy danh tiếng của văn hào Solzhenitsyn. Và nhiều
nhà trí thức Tây Âu lập lại y nguyên những gì mật vụ KGB mớm cho.
Tiếp theo
đây là vài nhận định của văn sĩ Vittorio Strada, chuyên viên nổi tiếng về thế giới
Slave, liên quan tới văn hào Solzhenitsyn. Ông mới cho xuất bản cuốn sách tựa đề ”Luân
lý của sự Kinh Hoàng. Từ Fiodor Dotoesvkij tới Thomas Mann”.
Hỏi:
Thưa ông Strada, tại sao tác phẩm ”Quần Đảo Gulag” của
văn hào Solzhenitsyn đã gây chấn động tại Pháp, mà lại không
có hiệu qủa tại Italia?
Đáp: Tại Paris tác phẩm này đã làm nổi
dậy một phong trào sôi động nơi giới văn hóa ưu tú cũng như trong quần chúng, và trong
thập niên 1960 của thế kỷ XX nó đã giải phóng nhiều người còn đang bị ý thức hệ cộng
sản mê hoặc và cầm tù. Nhưng tại Italia, quyền bá chủ của đảng cộng sản đã rất là
tinh tế và sâu đậm, đến độ cả những người đã tách rời khỏi đảng cộng sản như nhóm
”Tuyên ngôn” cũng đánh giá thấp hay khước từ sự tố cáo đó của văn hào Solzhenitsyn.
Khuynh hướng phò chế độ Marx Lenine thắng thế. Vì thế có nhiều người tố cáo văn hào
Solzhenitsyn là nhớ nhung chế độ của Nga hoàng, theo phát xít, phản cách mạng và bài
do thái. Do đó nhiều giới văn hóa Italia cần phải tự phê bình kiểm thảo về sự cố ý
không đề cập đến những gì văn hào Solzhenitsyn vén mở cho thấy xảy ra tại quần đảo
Gulag dưới chế độ cộng sản liên xô.
Hỏi: Thưa ông, sự kiện
văn hào Solzhenitsyn xích lại gần tổng thống Putin có thể khiến cho
người ta nghĩ tới các cảm tính ái quốc và độc đoán hay
không?
Đáp: Cần phải phân biệt. Ngày nay tại Nga khuynh hướng ái
quốc là tâm tình thống trị trong xã hội cũng như trong các cơ quan chính quyền. Có
một hình thức ái quốc chủng tộc cho rằng nước Nga thuộc người Nga và một hình thức
tân đế quốc tiếc nuối quyền bính thời Staline. Văn hào Solzhenitsyn cũng không thoát
khỏi hai ảnh hưởng này. Trái lại Điệm Cẩm Linh đã tạo ra huyền thoại cho rằng ông
hoàn toàn ủng hộ nguyên tổng thống Putin. Nhưng văn hào Solzhenitsyn lo lắng cho căn
tính quốc gia và đặt vấn đề liên quan tới việc xác định nó và tái thiết nó. Chúng
ta không được quên rằng trong thế kỷ XX nước Nga đã sống sự sụp đổ của hai đế quốc:
đế quốc Nga hoàng và đế cuốc cộng sản. Các tương quan với các chủng tộc khác, việc
mất đi Ucraine - đối với tổng thống Putin là một thất bại chính trị, đối với văn hào
Solzhenitsyn là một thất bại luân lý - là các đề tài suy tư quan trọng cũng như sự
chung sống với các người Nga theo Hồi giáo.
Hỏi: Giáo Hội Chính Thống
đã có vai trò nào trong cuộc sống của văn hào Solzhenitsyn?
Đáp: Văn hào Solzhenitsyn đã là một con người của lòng tin sâu xa đích thực, một
tín hữu coi Kitô giáo như phần toàn vẹn của nền văn minh Nga, như một nhân tố nền
tảng mà chủ nghĩa cộng sản đã tìm nhổ tận gốc rễ. Văn hào Solzhenitsyn đã nghĩ rằng
phải đi từ Giáo HỘi Chính Thống để tái xây dựng xã hội Nga bị chế độ cộng sản vô thần
tàn phá trong 70 năm trời. Và ông xác tín rằng sự tái sinh đó chỉ có thể bắt đầu với
việc tái sinh luân lý, trước cảnh các người giầu sụ không lo lắng gì tới đại đa số
dân phải sống trong bần cùng nghèo túng, hay cảnh gian tham hối lộ và tội phạm nhan
nhản khắp nơi trong xã hội Nga.