100-vjetori i shpalljes së Hyrietit – hap i parë drejt pavarësisë së Shqipërisë.
(24.07.2008 RV)Më 24 korrik 1908, 100 vjet më parë turqit e rinj shpallën kushtetutën
apo Hyrietin (lirinë), në të gjithë Perandorinë Osmane. Kjo ngjarje në Shqipëri u
prit me gëzim e entuziazëm nga gjithë populli, që vuante prej shekujsh nën sundimin
e autokracisë së sulltanëve. Në manifestimet që shpërthyen në mënyrë spontane ndër
qytete të ndryshme të vendit, me parullat e përhapura në atë kohë “liri, barazi, vëllazëri
dhe drejtësi”, populli shprehu solidaritetin me revolucionin dhe kushtetutën. Të pritur
me gëzim nga populli, zbritën nga malet në qytete luftëtarët e lirisë, çetat kryengritëse,
që kishin nisur luftën kundër tiranisë së sulltanit për çlirimin e Shqipërisë. Drejtuesit
dhe shumë veprimtarë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare shpresonin se, me shpalljen e
kushtetutës, shqiptarëve dhe gjithë kombësive të shtypura do t’u siguroheshin liritë
politike e barazia, të premtuara nga turqit e rinj. Vetëm disa përfaqësues konservatorë
të parisë e të klerit të lartë myslimanë, që merrnin pensione e shpërblime nga sulltani,
e pritën shpalljen e kushtetutës në mënyrë të ftohtë e të përmbajtur. Manifestime
të mëdha u mbajtën më 24-29 korrik në qytetet kryesore të Shqipërisë së Jugut, të
Mesme, si edhe në Shkodër e në qytetet e Kosovës. Gjatë këtyre mitingjeve populli
përshëndeti shpalljen e kushtetutës dhe shprehu njëherazi besnikërinë ndaj Shqipërisë
dhe dashurinë për gjuhën shqipe. Në shumë nga këto qytete ushtarët turq vëllazëroheshin
me luftëtarët e çetave. Në këto manifestime populli shfaqi gjithashtu aspiratat
e tij kombëtare. Shpallja e kushtetutës u kuptua si shpallja e lirisë dhe e të drejtës
së vetëqeverisjes së Shqipërisë. Qysh në ditët e para pas fitores së revolucionit,
në shumë qytete, si në Vlorë, Krujë, Durrës, Tiranë, Prizren, Gjakovë, Pejë, Ferizaj,
Kaçanik etj., populli me nismën e vet filloi të dëbonte nëpunësit e aparatit të vjetër
administrativ, mutesarifët, kajmekamët, gjykatësit, komandantët e xhandarmërisë, të
policisë etj., dhe bëri përpjekje për të marrë pushtetin në duart e veta, duke krijuar
komisione që kryenin funksionet e organeve të vetëqeverisjes, pajtonin gjaqet dhe
mbanin rregullin e qetësinë. Shkupi e kremtoi shpalljen e kushtetutës më 25 korrik,
në rrethana të veçanta, i rrethuar nga forcat e këmbësorisë e të artilerisë turke,
që u ngarkuan të ndalonin hyrjen në qytet të katër mijë fshatarëve të armatosur, të
cilët donin të shpallnin autonominë e Shqipërisë me qendër në Shkup. U lejuan të hynin
në qytet vetëm disa dhjetëra nga prijësit e kryengritësve shqiptarë, që u pritën me
gëzim nga populli. Gjithsesi shumë shpejt Hyrieti do t’u jepte shqiptarëve një mësim,
të cilin nuk e kanë kuptuar ende: mësimin se liria nuk dhurohet, por fitohet.