Giáo Hội Công Giáo Brasil và nỗ lực thăng tiến cuộc sống của dân nghèo

Hồi trung tuần tháng 6 vừa qua Hội Đồng Giám Mục Brasil đã mạnh mẽ tố cáo dự luật cải cách thuế khóa được đệ trình trước quốc hội, vì nó không chứa đựng yếu tố nào giúp thăng tiến công bằng xã hội, như một hệ thống tiệm tiến hay việc đánh thuế các gia tài lớn của các thành phần giầu trong xã hội.

Các Giám Mục Brasil đã đưa ra lời tố áo trên đây trong một ”thông tư về việc cải cách thuế má và các hệ lụy của nó đối với các quyền xã hội” của người dân Brasil. Đây là điểm yếu kém mà các giới kinh tế cũng nêu bật khi ghi nhận rằng hệ thống thuế vụ của Brasil đi thụt lùi thay vì tiến tới, vì thay vì các thứ thuế trực tiếp nó thích đánh thuế các dịch vụ đem lại nhiều thiện ích cho dân và các sản phẩm có tầm mức tiêu thụ rộng rãi. Một hệ thống thuế má như thế chỉ tạo ra các bất công mới trong cuộc sống xã hội mà thôi.

Các Giám Mục Brasil cũng hay can thiệp liên quan tới việc phân chia công qũy không công bằng. Đức Hồng Y Geraldo Majella Agnelo, Tổng Giám Mục Salvador mạnh mẽ tố cáo rằng: ”Nhà Nước đã thành công với đường lối chính trị đánh thuế giúp thu góp được các số tiền lớn, nhưng các ngân khoản này không tạo ra các điều kiện sống tốt đẹp hơn cho dân chúng”. Lý do là vì đã có các lựa chọn pháp luật không đúng đắn và đặc biệt vì nạn gian tham hối lộ trong lãnh vực chính trị Brasil. Chính vì thế Hội Đồng Giám Mục Brasil đã phát động chiến dịch chống tham nhũng trên toàn nước bằng cách thu thập nội trong tháng 7 này 1 triệu chữ ký nhằm thay đổi khoản luật liên quan tới các ứng viên trong các chức vụ công quyền. Các Giám Mục cho rằng những người đã bị kết án vì tội gian tham hối lộ không được phép ra ứng cứ vào các chức vụ công cộng. Đây là một đề tài nền tảng vì tại Brasil hiện có 70 triệu người nghèo và 35 triệu thổ dân và số tiền của nạn gian tham hối lộ chiếm 2% tổng sản lượng quốc gia, làm thậm thụt ngân qũy của cho các đường lối chính trị xã hội.

Hiện nay Brasil là quốc gia có nền kinh tế phát triển rất mạnh. Trong 12 tháng qua thị trường chứng khoán Brasil gia tăng 56%. Trong năm 2007 đã có 58 ngàn người trở thành triệu phú. Hiện nay Brasil có 190 ngàn người có tài sản hơn 1 triệu mỹ kim, so với 75 ngàn cách đây 7 năm. Tổng sản lượng quốc gia cũng gia tăng 5,4% và dịch vụ sản xuất kỹ nghệ gia tăng 6%. Khác với năm 1993 có nạn lạm phát là 2500%, hiện nay nạn lạm phát chỉ ở mức 4,46%. Và nạn thất nghiệp chỉ ở mức 9,3% so với 13% hồi năm 2003.

Tổng thống Ignacio Lula vẫn thường tuyên bố ”Nhờ đường lối chính trị thăng tiến xã hội, mỗi năm có khoảng 1 triệu người dân ra khỏi cảnh bần cùng”. Mặc dù tại Brasil số dân nghèo vẫn còn đông nhưng không thể chối cãi sức mạnh kinh tế của quốc gia này. Cả nhật báo New York Times cũng đã đăng tải một bài tường thuật khẳng định rằng ”trong khi người Mỹ cũng đang phải thắt lưng buộc bụng, thì người Brasil đang biết tới sự nhảy vọt tiêu thụ chưa từng có”.

Đâu là các lý do giải thích cho khuynh hướng đi ngược với nền kinh tế thế giới này của Brasil? Trước hết có một lý do khách quan: Brasil có thể cậy dựa trên các nhiên liệu thiên nhiên, ngày nay tạo ra sự khác biệt nhiều hơn là trong qúa khứ. Nhờ có dầu hỏa nên từ lâu Brasil đã tự lực tự cường về vấn đề năng lượng. Trong khi nhiều nước trên thế giới bắt đầu gặp khó khăn và khủng hoảng vì giá dầu xăng lên cao, Brasil xem ra vẫn bình chân như vại. Lý do là vì trong mấy tuần vừa qua người ta đã khám phá ra các mỏ dầu hỏa mới ở ngoài khơi thành phố Santos, nằm về mạn nam thành phố Rio de Janeiro. Các mỏ dầu lớn mới khám phá ra khiến cho lượng dầu do Brasil sản xuất có thể gia tăng tới 50%.

Viễn tượng này khiến cho Brasil chuẩn bị trở thành quốc gia xuất cảng dầu hỏa. Tuy nhiên Brasil còn có một nguồn tài nguyên khác không kém phần quan trọng: đó là mía làm đường. Nếu cần phải sản xuất xăng nhớt sinh học không gây ô nhiễm như biodiesel hay bioetanolo, Brasil không cần phải dùng ngũ cốc như bắp tại nhiều nước khác, nhưng sẽ dùng mía làm đường, được trồng trong các đồn điền mênh mông. Trong kỹ thuật mới mẻ này Brasil cũng là nước đi tiên phong. Năng lượng sinh học vừa rẻ lại vừa không gây ra cảnh ô nhiễm môi sinh như dầu hỏa. Hiện nay nặng lượng sinh học này đã chiếm 30% trên tổng số năng lượng được tiêu thụ trong nước.

Từ trước tới nay Brasil vẫn có nhiều tài nguyên thiên nhiên. Nhưng ngày nay chúng trở thành một điểm lợi vì nhờ chính sách kinh tế vững vàng, do nguyên tổng thống Fernando Henrique Cardoso khởi xướng và được tổng thổng Lula hoàn chỉnh thêm từ khi ông đắc cử tổng thống hồi năm 2002. Tất cả xoay quanh việc kiểm soat nghiêm ngặt nạn lạm phát, do Ngân Hàng Trung Ương áp đặt với lãi xuất rất cao. Sự lựa chọn này một đàng khiến cho mức phát triển chậm lại, nhưng đàng khác lại làm cho nó được vững vàng hơn. Khả năng mua bán tiến chậm hơn nhưng thường xuyên gia tăng. Trong các năm vừa qua tín dụng tiêu thụ đã gia tăng một cách mạnh mẽ khiến cho thị trường quốc nội phát triển. Trong các hàng quán tại Rio de Janeiro dân chúng có thể mua bằng cách trả góp mọi thứ hàng hóa: từ chiếc áo thun bằng vải bông cho tới điện thoại di động cầm tay. Và người ta đã không ngạc nhiên trước sự kiện năm vừa qua người dân Brasil đã mua 2,5 triệu xe hơi, 9 triệu máy vi tính và 50 triệu điện thoại cầm tay. Thời gian nạn lạm phát 2.500% hồi năm 1993 đã xa rồi. Đồng thời trong các năm qua Brasil cũng đã tái chiếm được sự tin cậy trên trường quốc tế, bằng cách trả gần hết các món nợ nước ngoài. Việc giảm các món nợ nước ngoài từ 41,8% năm 2002 xuống 14% như hiện nay khiến cho thị trường quốc tế tin cậy hơn và bắt đầu đổ vốn đầu tư vào Brasil. Trong 12 tháng qua thị trường chứng khoán Sao Paolo đã gia tăng 56% các trương mục. Ông Carlos Langoni, nguyên giám đốc Ngân Hàng Trung Ương Brasil cho biết: sau Trung Quốc Brasil là quốc gia có nền kinh tế thương mại đang lên lôi kéo nhiều dịch vụ đầu tư quốc tế nhất.

Tuy nhiên mức gia tăng tiêu thụ và sức phát triển kinh tế không đủ để biến Brasil thành một ”thiên đàng” như tổng thống Lula tuyên bố. Còn có rất nhiều vấn đề cũ nghiêm trọng tồn đọng chưa thể giải quyết được. Đáng gây âu lo nhất là việc phân chia tài nguyên không đồng đều và hố sâu cách biệt giữa thiểu số giầu và đại đa số dân nghèo. 75% tài sản của Brasil còn nằm trong tay thiểu số 10% tổng số dân. Dĩ nhiên là tình hình xã hội Brasil đã khả quan hơn trước, nhưng các cách biệt vẫn còn qúa xa. Chính sách trợ cấp các gia đình nghèo do chính quyền của tổng thống Lula đề ra đã giúp đỡ các người nghèo nhất. Các chương trình ”Fome Zero” và ”Bolza Familia” trợ giúp các người bần cùng là con ngựa chiến của tổng thống Lula đã đem lại các kết qủa cụ thể.

Nhưng hệ thống không hữu hiệu và bất công tại gốc rễ vẫn tồn tại và chưa có giải pháp cải tiến: 40% ngân qũy quốc gia bị guồng máy hành chánh của chính quyền nuốt trửng. Và hệ thống hành chánh Brasil là một trong những hệ thống hành chánh không hữu hiệu và mắc mỏ nhất thế giới. Hệ thống phân phối quyền hành tưởng thưởng người giầu nhưng lại trừng phạt hàng chục triệu dân nghèo sống tại các thị trấn nhỏ, trong các vùng ngoại ô và khu xóm ổ chuột của các thành phố lớn. Các thống kê cho thấy 22% các thứ thuế gián tiếp và trực tiếp do thiểu số giầu 10% trả, còn 32% là do 10% dân nghèo nhất phải trả. Và tình trạng bất công đó vẫn tiếp tục.

Brasil đang sống một giai đoạn hạnh phúc, có cơ may kéo dài. Nhưng nếu không có các cải cách sâu rộng, thì anh khổng lồ Châu Mỹ Latinh này sẽ chỉ là một nền dân chủ và một trị trường đối với thiểu số giầu may mắn mà thôi.

Ông Fernando Cardim de Carvalho, giáo sư Kinh tế tại đại học liên bang Rio de Janeiro nhận định rằng, các chính quyền đã không hoạt động đủ để cải tiến các tình trạng sống của dân nghèo Brasil. Trong các năm qua Brasil đã có sức phát triển kinh tế mạnh là nhờ có các tài nguyên thiên nhiên và thị trường tiêu thụ lớn.

Brasil là một quốc gia có tới 200 triệu dân, là một thị trường tiêu thụ rất lớn. Trong các năm qua chính sách kiểm soát kinh tế nghiêm ngặt của chính quyền và của Ngân Hàng Trung Ương đã chế ngự được nạn lạm phát. Nhưng giờ đây là lúc phải nới lỏng và hạ thấp thuế tiền lời để cho nền kinh tế lớn mạnh, và nhất là phải thay đổi hệ thống tiền tệ. Đồng Real của Brasil qúa mạnh, khiến cho các dịch vụ xuất khẩu bị đè nén và vì thế ngăn cản sức phát triển. Do đó cần phải phối hợp thuế tiền lời và chính đách tiền tệ thế nào để Brasil không rơi vào nạn lạm phát.

Liên quan tới dân nghèo, cho tới nay chỉ có một số nhỏ được hưởng chính sách trợ cấp của chính quyền. Brasil là một nước rất bảo thủ, trong đó kể cả các đảng tả phái, không ai dám đụng tới thiểu số ưu tú của xã hội bao gồm một ít nhóm dân giàu, đứng đầu là các nhà băng kiểm soát quốc gia, giới đại điền chủ, kỹ nghệ gia, và thương gia. Cuộc cải cách ruộng đất, cuộc cách cách thuế khóa đã không được tiến hành một cách nghiêm chỉnh, vì các dự luật đề ra qúa yếu. Và cho tới khi nào người nghèo phải trả nhiều thuế hơn người giầu, thì hố sâu ngăn cách xã hội sẽ tiếp tục sâu một cách thê thảm.

Chính trong bối cảnh này Hội Đồng Giám Mục Brasil đã liên tục lên tiếng bênh vực dân nghèo, đặc biệt là giới công nhân thợ thuyền, nông dân không ruộng đất và các thổ dân. Sự kiện này khiến cho nhiều Giám Mục, Linh Mục, Tu Sĩ nam nữ, các giáo lý viên và các giáo dân lãnh đạo cộng đoàn bị đe dọa, bị giết và gặp các khó khăn với các đại điền chủ, các công ty đa quốc và giới chức chính quyền bênh vực người giầu.

(Avvenire 19-6-2008)

Linh Tiến Khải