O różnicach między „Ludem Islamu”
a „Czarnymi Muzułmanami”
Afroamerykański islam w Stanach Zjednoczonych
Ameryki Północnej obejmuje kilka ugrupowań. Należą one do dwóch głównych ruchów, znanych
pod nazwą: „Lud Islamu” (The Nation of Islam) i „Czarni Muzułmanie” (Black
Muslims). Mimo iż często używa się ich zamiennie, oba ruchy różnią się między
sobą, a ich członkowie znajdują się w konflikcie.
Na początku XX wieku grupa
czarnych Amerykanów przyjęła islam. Muzułmanie jawili im się jako braterska wspólnota
przekraczająca granice rasowe i etniczne w przeciwieństwie do chrześcijaństwa, które
z kolei kojarzyli z religią białych ciemiężycieli. Wzrost liczby muzułmanów tego środowiska
przyczynił się do powstania w latach 30. minionego stulecia jednego z najbardziej
separatystycznych ruchów religijnych w Ameryce, „Ludu Islamu”. Mimo iż w oficjalnej
nazwie pojawia się „islam”, jest to ugrupowanie nieortodoksyjne, wykorzystujące wprawdzie
wiele elementów muzułmańskich, ale ideologicznie przepełnione czarnym rasizmem.
Początki
ugrupowania sięgają 1930 roku, kiedy w getcie Detroit pojawił się nieznany nikomu
W. D. Fard Muhammad. Powołując się na Koran i Biblię, nawoływał do zjednoczenia i
wyzwolenia czarnej społeczności. Głosił m.in., że Murzyni nie są prawdziwymi Amerykanami
i dlatego nie muszą być lojalni wobec państwa. Odrzucał dominację białego człowieka
i występował z ostrą krytyką chrześcijaństwa, wskazując, że prawdziwą religią jest
ta, którą wyznaje czarna rasa. Zwolennicy nazywali go wielkim mahdim lub mesjaszem.
Fard zniknął jednak w tajemniczych okolicznościach w roku 1934.
Jego następcą
został Robert Poole (1897-1975), znany jako Elijah Poole, a po przejściu na islam
– Elijah Muhammad. To właśnie on nadał „Ludowi Islamu” jeszcze wyraźniejszy charakter
separatystyczny. Między innymi dlatego uważa się go za rzeczywistego założyciela murzyńsko-islamskiego
ruchu narodowego. Jego apokaliptyczne przesłanie zapowiadało kres białej rasy w Ameryce
i powstanie prawdziwej wspólnoty „czarnego narodu wybranego”. W głoszonych teoriach
Elijah Muhammad podkreślał polityczny, ekonomiczny i religijny ucisk, który prowadził
czarną społeczność do zubożenia i uzależnienia. Jednocześnie jego przesłanie dawało
biednym i bezrobotnym poczucie przynależności do wspólnoty, w której podkreślano wartości
rodzinne i w purytański sposób egzekwowano dyscyplinę, pracowitość i oszczędność.
We wspólnocie tej obowiązywał także ostry zakaz uprawiania hazardu oraz spożywania
alkoholu, narkotyków i wieprzowiny. Wiele elementów „Ludu Islamu” odbiegało jednak
od ortodoksyjnych zasad i rytuałów islamskich. Na przykład, Elijaha Muhammada uznawano
za wysłannika Boga, odbierając tym samym nadrzędne miejsce prorokowi Mahometowi. Odrzucono
także pielgrzymkę i zmieniono charakter rytualnej modlitwy. Dla zwolenników „Ludu
Islamu” to nie meczet, lecz „świątynia” (Temple) była miejscem modlitwy. Zamiast
głoszonego przez islam braterstwa wszystkich muzułmanów, „Lud Islamu” propagował radykalny
separacjonizm czarnej rasy, a jego celem było stworzenie Czarnej Ameryki. W latach
1959-1963 „Lud Islamu” znajdował się w opozycji do ruchu, na czele którego stał Martin
Luter King.
Uczniem i bliskim współpracownikiem Elijaha Muhammada, a zarazem
czołowym działaczem „Ludu Islamu” był Malcolm X (1925-1965), znany wcześniej jako
Malcolm Little. Jako charyzmatyczny kaznodzieja o radykalnych przekonaniach zdobywał
on coraz liczniejsze rzesze członków, głównie ze środowisk najuboższych. Na początku
lat 60. zmienił swoje poglądy do tego stopnia, że w 1963 roku opuścił „Lud Islamu”
i założył nowe ugrupowanie, któremu nadano ogólną nazwę „Czarni Muzułmanie”. Do podjęcia
tych decyzji przyczynił się m.in. konflikt z Elijahem Muhammadem. Przełomowym wydarzeniem
w życiu Malcolma X była jednak odbyta w 1964 roku pielgrzymka do Mekki, podczas której
doświadczył muzułmańskiej wspólnoty i odkrył zasady ortodoksyjnego islamu w wydaniu
sunnickim. Na znak swej wewnętrznej przemiany przyjął imię Al-Hadżdż Malik Asz-Szabazz
(Al-Hajj Malik El-Shabazz). Zmienił się też całkowicie jego stosunek do czarnego nacjonalizmu
i rasizmu. Po zamachu na Malcolma X w 1965 roku, dokonanym prawdopodobnie przez członków
„Ludu Islamu”, ucichło zainteresowanie tymi ugrupowaniami.
Uwaga amerykańskiej
opinii publicznej skupiła się na nich ponownie dziesięć lat później, po śmierci Elijaha
Muhammada. W 1975 roku na czele ruchu stanął jego syn, Wallace D. Muhammad, który
jeszcze za życia Malcolma X kwestionował głoszone przez swego ojca teorie i strategię
działań. Jako nowy lider obrał kierunek zapoczątkowany przez „Czarnych Muzułmanów”.
Wyrazem dokonujących się przemian było między innymi zbliżenie się do ortodoksyjnego
islamu sunnickiego i zlikwidowanie jednostek paramilitarnych. Ugrupowaniu nadano także
nową nazwę „Amerykańska Misja Muzułmańska” (American Muslim Mission). W odpowiedzi
na zachodzące zmiany jeden z bliskich współpracowników Elijaha Muhammada, Louis Farrakhan,
doprowadził w 1978 roku do ożywienia radykalnych środowisk „Ludu Islamu”. Pod wodzą
Farrakhana ruch – oprócz charakteru rasistowskiego – stał się również antysemicki.
Polaryzacja
muzułmańskich środowisk afroamerykańskich, do której doszło w drugiej połowie minionego
stulecia utrzymuje się nadal. Zauważa się jednak dominację tendencji umiarkowanych.
„Lud Islamu” i „Czarni Muzułmanie” na stałe wpisali się w historię murzyńskiej ludności
Stanów Zjednoczonych.