W Azji znajduje się największe
skupisko muzułmanów. Szacunkowo żyją tam obecnie prawie dwie trzecie wszystkich wyznawców
islamu. Mimo iż geograficznie Bliski Wschód należy do tej części świata, pominiemy
go w naszych rozważaniach, koncentrując się przede wszystkim na Azji Południowej,
Południowo-Wschodniej oraz Centralnej.
Islam w tych regionach ma bardzo długą
tradycję, sięgającą niemalże VII wieku. O atrakcyjności tej religii wśród ludności
azjatyckiej decydowały głoszenie idei wolności i równości (co miało ogromne znaczenie
w wyzwalaniu z systemu kastowego na subkontynencie indyjskim) oraz zniesienie niewolnictwa.
W procesie rozprzestrzeniania się islamu w tej części świata istotną rolę odegrały:
handel, podbój militarny i działalność misyjna. Do wzrostu liczby muzułmanów przyczyniły
się także małżeństwa mieszane.
W okresie przedislamskim handlem w perskiej
strefie zajmowali się głównie wyznawcy zoroastryzmu i nestorianie. Po zdobyciu przez
Arabów w 650 roku imperium Sasanidów handel w obszarze Oceanu Indyjskiego przechodził
stopniowo w ręce nawracających się na islam kupców perskich. Wpływy muzułmańskie na
wschodzie stały się jeszcze silniejsze, gdy w 750 roku Abbasydzi przenieśli stolicę
imperium z Damaszku do Bagdadu. Ponieważ wczesny islam azjatycki był kulturowo bardziej
perski niż arabski, ówcześni władcy rozpoczęli politykę zacierania różnic między obiema
społecznościami. Istotnym elementem w tym procesie było ogłoszenie języka arabskiego
językiem oficjalnym nie tylko w sferze religijnej, ale także w handlu i polityce.
Drugim
ważnym faktorem, który przyczynił się do obecności islamu w Azji, był podbój militarny.
Na początku VIII wieku za panowania kalifa Al-Walida muzułmanie zdobyli Sindh i strategicznie
położony port Ad-Dajbul (dzisiejszy Pakistan). Następnie założyli miasto garnizonowe
Al-Mansura nad rzeką Indus, które służyło jako siedziba rządu w regionie. Pod dowództwem
generała Kutajby wojska arabskie podbiły również Samarkandę, czyniąc z niej ważny
ośrodek sztuki i literatury islamskiej. Po sukcesach w Sindh i Azji Centralnej islam
rozprzestrzenił się na północy Półwyspu Indyjskiego. Mimo iż historia zna przypadki,
kiedy islam narzucano siłą – jak choćby oddziały Mahmuda Ghaziego, które zniszczyły
wiele hinduskich świątyń – cechą charakterystyczną islamskich podbojów tego okresu
było pozostawienie administracji w rękach społeczności lokalnej oraz fakt, że większość
ludności podbitych regionów pozostała niemuzułmańska. Plemiona tureckie, na przykład,
wyznawały szamańskie religie tradycyjne, zaś w większych miastach i na szlakach handlowych
istniały liczne wspólnoty chrześcijan (nestorianie) i buddystów. Na uwagę zasługuje
fakt, że uczeni i prawnicy muzułmańscy objęli koraniczną koncepcją zimmi (tzn.
ludzi chronionych) także wyznawców hinduizmu, mimo iż Koran nie zawiera takiego przekazu.
Jednym z najważniejszych centrów rozprzestrzeniania się islamu w Południowo-Wschodniej
Azji była Malakka na zachodnim wybrzeżu Półwyspu Malajskiego i Aceh w północnej części
Sumatry. Strategiczne położenie tych miejsc pozwalało na kontrolę handlu między Chinami
i Indiami oraz umożliwiało podejmowanie działań militarnych i prowadzenie misji. Z
Malakki i Aceh islam rozprzestrzenił się na cały Półwysep Malajski, a stamtąd na północ
do regionu Patani (dzisiejsza Tajlandia) i na północny wschód (dzisiejsza Kambodża).
W
1258 roku Mongołowie zdobyli Bagdad, niszcząc niemalże wszystko i pozostawiając po
sobie duchową i polityczną pustkę. Od XIII wieku zaczęły ją wypełniać nowe ruchy,
wśród których ważną rolę odegrały bractwa sufickie. Zarówno te typowo mistyczne, jak
również wspólnoty o charakterze militarnym. Żyjąc w specjalnie wybudowanych twierdzach,
tzw. ribatach, członkowie tych bractw doskonalili ducha oraz prowadzili walkę
zbrojną na rzecz islamu. Wielu z nich podjęło działalność misyjną, udając się w inne
rejony Azji. Połączenie mistycznej interpretacji Koranu z tradycyjnymi wierzeniami
w kontekście hinduizmu i buddyzmu sprawiło, że powstał specyficzny rodzaj islamu.
Do jego głównych cech zalicza się: prostota podstawowych zasady wiary, luźna forma
dogmatyczna oraz względna tolerancja wobec przedislamskich rytuałów i zwyczajów.
Na
taki rodzaj islamu zareagowali radykalni reformatorzy, którzy uważali, że muzułmanie
odstępują od prawdziwego przesłania, kiedy łączą je z tradycyjnymi zwyczajami i lokalnymi
praktykami religijnymi. Nawoływali więc swoich współwyznawców do oczyszczenia islamu
z obcych naleciałości i przywrócenia mu „czystej” formy zawartej w Koranie i Sunnie.
Jednym
z najbardziej radykalnych reformatorów, którzy w XVIII wieku wzywali do odnowy i oczyszczenia
islamu, był Muhammad ibn Abd al-Wahhab. Sufizmowi zarzucał on przeakcentowanie wymiaru
duchowego w urzeczywistnianiu przesłania koranicznego. Głównie dlatego jego zwolennicy
prześladowali bractwa mistyczne i ich kaznodziejów. Propagatorami idei wahhabickich
na terenach współczesnego Pakistanu, Indii i Bangladeszu byli w XIX i XX wieku pielgrzymi
powracający z Mekki i Medyny. Reformatorzy byli przekonani, że polityka jest sferą
życia publicznego, na którą islam powinien mieć bezpośredni wpływ. Ponieważ w XIX
wieku Azja była pod wpływami obcych mocarstw, reformatorzy wahhabiccy głosili hasła
panislamskiej rewolucji. Konfrontacja islamu wahhabickiego z istniejącym – wyrosłym
na gruncie lokalnych tradycji – doprowadziła do licznych podziałów społeczności muzułmańskiej.