Polska uważana jest powszechnie za
kraj katolicki, dlatego mówienie o islamie w naszym kraju może zaskakiwać. Dokładny
obserwator polskiej sceny religijnej zauważy jednak, że występują na niej także mniejszości
religijne, wśród których muzułmanie zajmują miejsce szczególne. Polskich wyznawców
islamu kojarzy się przede wszystkim z Tatarami, o których już w 1397 r. w swych „Rocznikach”
pisał Jan Długosz. Pod koniec XIV w. Tatarzy-muzułmanie zaczęli osiedlać się na terenach
dawnej Rzeczypospolitej. Natomiast ich osadnictwo na wielką skalę miało miejsce sto
lat później, kiedy książę Witold przekazał im ziemię oraz prawo wyznawania własnej
wiary w zamian za obowiązek służby wojskowej. Największy napływ muzułmanów na ziemie
polskie nastąpił w XVI i XVII w. Liczbę muzułmanów w tych czasach ocenia się na 100
tys. osób. I wojna światowa przyniosła ogromne straty wśród ludności tatarskiej, do
tego stopnia, że na terenie nowo powstałego państwa polskiego mieszkało ich ok. 5,5
tys. Współcześnie brak jest oficjalnych danych statystycznych na temat liczby wyznawców
islamu w naszym kraju. Szacunkowo przyjmuje się, że Tatarów jest ok. 5 tys.
Dzieje
Tatarów polskich, nazywanych także „polskimi muzułmanami”, są doskonałym przykładem
współistnienia dwóch odmiennych kultur, które – oddziałując na siebie – wzajemnie
się przenikały i ubogacały. Na uwagę zasługuje fakt, że wśród Tatarów polskich kobiety
nie zasłaniały twarzy; nie praktykowano też – dopuszczalnego przez prawo muzułmańskie
– wielożeństwa. Niezależnie od procesów asymilacyjnych muzułmanie, dzięki więzom wiary,
zachowali liczne obyczaje i odrębność wyznaniową. Na szczególną uwagę zasługuje tatarski
dorobek kulturowy i religijny; zwłaszcza piśmiennictwo, które obejmuje m.in.: teksty
koraniczne i komentarze (tafsiry), modlitewniki (chamaiły), przepisy
rytualne i tzw. kitary (zbiory tekstów o różnorodnej tematyce). W literaturze
tej oprócz oczywistych wątków muzułmańskich pojawiają także elementy chrześcijańskie.
Cechą charakterystyczną polskich Tatarów jest patriotyzm i przywiązanie do Polski.
Potwierdzali to udziałem w ważnych wydarzeniach naszego kraju. W 1410 roku brali udział
w bitwie pod Grunwaldem, walczyli w wojnach i powstaniach oraz bronili granic Rzeczypospolitej
we wrześniu 1939 r.
Tatarzy są sunnitami, a więc członkami tej grupy w islamie,
do której należy blisko 90 proc. muzułmanów. Natomiast w perspektywie prawnej należą
do tzw. szkoły hanafickiej, którą cechuje m.in. tolerancja wobec innych religii.
Obok
Tatarów wyznawcami islamu w Polsce są także muzułmanie obcego pochodzenia, którzy
osiedlili się w naszym kraju w drugiej połowie minionego stulecia. Byli to głównie
arabscy studenci, którzy po odbytych studiach, założyli rodziny i zostali w Polsce.
Nieliczną grupę stanowili także imigranci z krajów muzułmańskich. Wskutek przemian
w 1989 r. zaczęli do Polski przybywać muzułmanie w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Islam
w Polsce jest religią oficjalnie uznaną przez państwo. Jego stosunki z muzułmanami
określa ustawa z 1 kwietnia 1936 r., która obowiązuje do dziś. Reguluje ona m.in.
zasady powoływania muftiego, zwierzchników gmin muzułmańskich i Najwyższego Kolegium
Muzułmańskiego. Zgodnie z tą ustawą muzułmanów w Polsce reprezentuje Muzułmański Związek
Religijny w Rzeczypospolitej Polskiej (z siedzibą w Białymstoku), założony już w 1925
i reaktywowany w 1947 r. W 1925 r. ogłoszono także autokefalię polskiego islamu i
powołano muftiat, na czele którego stanął Jakub Szynkiewicz. W powojennej historii
Polski stanowisko muftiego obsadzono ponownie w marcu 2004 r. Został nim imam Tomasz
Miśkiewicz z Białegostoku. Z innych organizacji muzułmańskich działających w Polsce
należy wymienić powstały w 1992 r. Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej z oddziałami
w Białymstoku i Gdańsku oraz Muzułmańskie Stowarzyszenie Kształtowania Kulturalnego,
które zostało założone w 1990 r. W styczniu 2004 r. Departament Wyznań i Mniejszości
Narodowych MSWiA zarejestrował Ligę Muzułmańską. O ile Muzułmański Związek Religijny
skupia w swoich szeregach przede wszystkim Tatarów polskich, o tyle członkami Ligi
są w większości osoby pochodzenia obcego.
Muzułmanie w Polsce, podobnie jak
na całym świecie, są podzieleni. Poza sunnitami, którzy stanowią większość, istnieją
także ugrupowania szyickie oraz inne, mające wprawdzie muzułmański charakter, ale
niemieszczące się w kategoriach ortodoksji islamskiej.
Częścią struktury organizacyjnej
Muzułmańskiego Związku Religijnego są gminy wyznaniowe, które są odpowiedzialne za
życie religijne swoich członków. W Polsce istnieje osiem takich gmin: Białystok, Bohoniki,
Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wielkopolski, Kruszyniany, Poznań i Warszawa. Mimo iż głównym
miejscem modlitwy muzułmanów jest meczet, w Polsce dysponują oni tylko trzema świątyniami,
a w innych miejscach gromadzą się w domach modlitwy. Stojące na Białostocczyźnie dwa
meczety (w Kruszynianach i w Bohonikach) są drewnianymi obiektami zabytkowymi. Pierwszy
pochodzi z XVIII w., a drugi z połowy XIX w. Najnowszą świątynię muzułmańską otwarto
w 1990 r. w Gdańsku. W Warszawie natomiast znajduje się Centrum Kultury Islamu. Według
obowiązujących przepisów dzieci polskich wyznawców islamu mają prawo do lekcji religii
muzułmańskiej w szkołach państwowych.
Przykładem wzajemnej współpracy na polu
dialogu międzyreligijnego jest Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów. Polscy muzułmanie
aktywnie uczestniczą w spotkaniach dialogowych, z których najważniejsze to Dzień Islamu
w Kościele katolickim w Polsce (obchodzony 26 stycznia) i „Modlitwa w intencji pokoju
na świecie” organizowana przez muzułmanów 6 czerwca w Kruszynianach.