Muzułmanie przyzwyczaili nas
do krytycznej i zachowawczej postawy wobec dialogu. Z tym większą uwagą należy odnotować
i wspierać każdą oficjalną inicjatywę dialogową, pochodzącą z kręgów islamskich.
Ataki
terrorystyczne w Nowym Yorku i data tych wydarzeń, 11 września 2001 r., głęboko zapadły
w świadomość milionom ludzi na całym świecie. Jak na ironię losu, rok, w którym doszło
do tych tragicznych w skutkach wydarzeń, był przez ONZ ogłoszony „Międzynarodowym
Rokiem Dialogu między Cywilizacjami”. Niewiele osób wie, że inspiracja tej inicjatywy
wyszła ze świata islamu. Ówczesny prezydent Iranu, Muhammad Chatami 21 września 1998
r. na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ powiedział między innymi: „Pragnę w imieniu Islamskiej
Republiki Iranu zaproponować jako pierwszy ruch [umożliwiający i wspierający Dialog
między Cywilizacjami], żeby ONZ ogłosiło rok 2001 jako „Międzynarodowy Rok Dialogu
między Cywilizacjami”, mając nadzieję, że tego typu dialog przyczyni się do urzeczywistnienia
sprawiedliwości i wolności na całym świecie.” Argumentując swą propozycję, Chatami
odwołał się do cennych osiągnięć XX wieku, wśród których wymienił takie wartości,
jak: dialog i odrzucenie przemocy, szukanie płaszczyzny porozumienia w sferze kultury,
gospodarki i polityki oraz umocnienie podstaw wolności, sprawiedliwości i praw człowieka.
Jego zdaniem, urzeczywistnianie i propagowanie cywilizacyjnych form zachowań zależy
od dialogu między społeczeństwami i kulturami, reprezentującymi różnorodne poglądy
i stanowiska. Odnosząc się do zbliżającego się wówczas przełomu wieków i tysiącleci,
zaapelował, „aby ludzkość skupiła wszystkie wysiłki na umacnianiu dialogu, gdyż tylko
wtedy, gdy odrzuci wrogość i konfrontację, a zastąpi je wzajemnym zrozumieniem, będzie
w stanie pozostawić przyszłym generacjom bezcenne dziedzictwo”.
Napięta sytuacja
na Bliskim Wschodzie, konflikt w Afganistanie i ataki z 11 września rzuciły cień na
szczytne ideały ogłoszonego Roku Dialogu między Cywilizacjami. Niemniej jednak 8 i
9 listopada 2001 r. odbyło się posiedzenie Zgromadzenia Ogólnego ONZ, podczas którego
omawiano przebieg dotychczasowych wydarzeń Roku. Grupa wybitnych osobistości, wśród
których znaleźli się również muzułmanie, m. in. jordański książę Hasan bin Talal,
złożyła na ręce ówczesnego Sekretarza Generalnego ONZ, Kofiego Annana, oficjalne sprawozdanie
pod tytułem „Crossing the Divide. Dialogue among Civilizations” (Ponad podziałami.
Dialog między cywilizacjami). Dokument wskazał na nowy model międzynarodowych stosunków,
tworzonych na podstawie światowego etosu. 9 listopada Zgromadzenie Ogólne ogłosiło
rezolucję, w której opisano cele, zasady i cechy partnera dialogu. Dokument stwierdził,
że współistnienie ludów i narodów oraz prawdziwa wspólnota ludzka będą możliwe jedynie
wtedy, gdy wszyscy poczują się odpowiedzialni za wspólne dobro. W rezolucji nie chodziło
o promowanie jednej kultury i ekstra religii, lecz o wskazanie możliwości pokojowej
koegzystencji różnorodnych stylów życia i tradycji religijnych. Możliwości te da się
urzeczywistnić pod warunkiem, że respektowane są podstawowe prawa człowieka i jego
wolność, natomiast wielość i zróżnicowanie są wartościami, które nie dzielą, lecz
ubogacają. Mimo upływu sześciu lat, zawarte w dokumencie przesłanie nie straciło nic
ze swej aktualności.
Innym przykładem wkładu muzułmanów w dialog międzykulturowy
jest działalność Królewskiego Instytutu Studiów Międzyreligijnych (Royal Institute
for Inter-Faith Studies) w Jordanii. Instytut powstał w 1994 r. w Ammanie pod patronatem
księcia Hasana bin Talala jako platforma interdyscyplinarnych studiów i badań nad
religią, ze szczególnym uwzględnieniem islamskiej i chrześcijańskiej tradycji w świecie
arabskim. Działalność wydawniczą instytut zainaugurował, publikując dzieło księcia
Hasana pod wymownym tytułem: Chrześcijanie w świecie arabskim.Instytut
podzielony jest na dwie sekcje: arabską i angielską. Pierwsza z nich zajmuje się islamem
i chrześcijaństwem oraz rolą, jaką chrześcijanie Bliskiego Wschodu odegrali w kształtowaniu
cywilizacji arabskiej, a także zagadnieniem wzajemnych relacji chrześcijańsko-muzułmańskich
w tej części świata. Druga sekcja ujmuje globalne aspekty dialogu międzyreligijnego.
Działalność Królewskiego Instytutu Studiów Międzyreligijnych w Ammanie jest ważnym
elementem na scenie międzyreligijnych kontaktów nie tylko w Jordanii, ale na całym
Bliskim Wschodzie. Przez swe publikacje, konferencje i sympozja oraz współpracę z
wybitnymi i zaangażowanymi w dialogu chrześcijańsko-muzułmańskim naukowcami, kształtuje
on atmosferę tolerancji i wzajemnego zrozumienia.
Inicjatywa ogłoszenia Roku
Dialogu między Cywilizacjami, która wyszła od prezydenta Chatamiego, oraz powołanie
do życia Instytutu Badawczego, który prowadzi dialog naukowy, to tylko dwa przykłady
z wielu. Potwierdzają one fakt, że w islamie istnieją środowiska, którym zależy na
złagodzeniu bieżących konfliktów oraz rozwiązywaniu współczesnych problemów egzystencjalnych
w atmosferze porozumienia i dialogu.