Śmierć dla muzułmanów
jest częścią życia i stanowi przejście do rzeczywistości pozaziemskiej. „My nie daliśmy
nieśmiertelności żadnemu człowiekowi przed tobą [...]. Każda dusza zakosztuje śmierci”
(21,34-35) – zapewnia muzułmanów Koran. Osoba umierająca nie powinna zostać sama.
Najczęściej towarzyszą jej najbliżsi i przyjaciele, którzy wspominają wszelkie dobro,
którym Bóg obdarzył ją w ciągu całego życia. Zakończenie życia na ziemi powinno być
wypełnione wdzięcznością. Zgromadzeni proszą Boga także o miłosierdzie i odpuszczenie
grzechów dla umierającego. Należy pamiętać, aby w ostatnich momentach życia jego twarz
zwrócić w kierunku Mekki i powtarzać muzułmańskie wyznanie wiary: „Nie ma bóstwa innego
niż Bóg. Mahomet jest posłańcem Boga”.
Natychmiast po śmierci następuje rytualne
obmycie zwłok, którego dokonują najbliżsi (kobietę – kobiety, mężczyznę – mężczyźni).
Wszelkie czynności poprzedza wypowiedzenie basmali, tzn. krótkiej formuły modlitewnej,
która brzmi: Bi-smi l-Lahi r-rahmani r-rahim („W imię Boga miłosiernego i litościwego”).
Oznacza to, że do obmycia zwłok dopuszczeni są tylko muzułmanie. Następnie ciało owija
się w białe płótno jako znak całkowitego oddania Bogu. W krajach, gdzie wymagane jest
złożenie zmarłych do trumny, powinna ona być bardzo prosta. Przygotowane do pochówku
zwłoki przenosi się do meczetu lub – najczęściej – bezpośrednio na cmentarz, gdzie
odmawiane są specjalne modlitwy. Modlitwa pogrzebowa jest stosunkowa krótka. Odmawia
się ją na stojąco, bez wykonywania – obowiązujących podczas modlitwy rytualnej – pokłonów.
Najczęściej składa się ona z czterech części, oddzielanych wezwaniem Allahu Akbar
(„Bóg jest wielki!”). Po pierwszym wezwaniu odmawia się pierwszą surę Koranu, Al-Fatihę;
po drugim następuje uwielbienie Boga, które można wyrazić słowami następującej modlitwy:
„Chwała Bogu, Pierwszemu i Ostatniemu, Jawnemu i Ukrytemu, Bogu Wszechmogącemu. Chwała
Temu, który uśmierca żywych, ożywia zmarłych i wskrzesza ich z grobów. Chwała Bogu,
który jest początkiem i do którego się powraca. Chwała mu na tym i na tamtym świecie.”
Kolejna część modlitwy pogrzebowej, w którą wprowadza wypowiedziane po raz trzeci
wezwanie Allahu Akbar, dotyczy zmarłego. Może ona brzmieć następująco: „Boże
przebacz mu! Boże, zaprawdę on jest Twoim sługą i synem sługi Twojego, synem Twojej
Wspólnoty! Świadczył, że nie ma Boga oprócz Ciebie, Jedynego, który nie masz współtowarzyszy,
oraz że Mahomet jest Twoim Sługą i Posłańcem, a Ty wiesz o tym najlepiej. Boże, jeśli
czynił dobro, obdarz go dobrem, a jeśli czynił zło, bądź ponad zło, które było jego
udziałem. Boże nie pozbawiaj nas nagrody za niego i nie wiń nas za jego czyny!”. Ostatnie,
czwarte wezwanie Allahu Akbar oznacza zaproszenie do modlitwy spontanicznej,
którą uczestnicy uroczystości pogrzebowych odmawiają w milczeniu. Modlitwę pogrzebową
kończy przekazanie sobie wzajemnego pozdrowienia pokoju: As-salamu alejkum wa rahmatu
Allah („Pokój i Miłosierdzie Boże niech będą z Wami”). Grzebanie zmarłych jest
zadaniem mężczyzn. Również w grobie kładzie się zmarłego tak, aby leżał na prawym
boku z twarzą zwróconą w kierunku Mekki. Następnie wszyscy uczestnicy pomagają zasypać
grób, recytując przy tym fragment Koranu: „Z ziemi was stworzyliśmy i sprawimy, iż
do niej powrócicie i z niej was wyprowadzimy po raz drugi” (20,55). Rodzina zmarłego
zobowiązana jest do czterdziestodniowego odmawiania Koranu i wspierania w tym czasie
potrzebujących.
Groby muzułmanów powinny być bardzo skromne. W tradycji muzułmańskiej
nie ma zwyczaju ozdabiania ich kwiatami. Nie zapala się także lampek i świec. Odwiedzanie
grobów ma bardziej przypominać o własnej śmierci niż wyrażać pamięć o zmarłych. W
tym kontekście muzułmanie często powtarzają słowa słynnego teologa islamskiego, Al-Ghazaliego:
„Kto często myśli o własnym grobie, ten znajdzie w nim rozkosze nieba. Natomiast,
kto o nim zapomni, ten znajdzie w nim otchłań piekła”.
Eschatologii islamu
poświęciliśmy 19. odcinek naszego cyklu „Wobec islamu”, dlatego w tym miejscu wspomnimy
tylko o dwóch momentach dotyczących duszy zmarłego. W momencie umierania pojawia się
Anioł Śmierci (Izra’il), który zabiera duszę umierającego i zgodnie z tradycją zanosi
ją do nieba. Jeśli należy do sprawiedliwych, dowie się w niebie, że Bóg wybaczył jej
wszystkie grzechy i przewinienia oraz że jej miejscem jest raj. Po tym pierwszym sądzie
dusza wraca do swego ciała, oczekując zmartwychwstania. Jeśli jednak dusza należy
do przeklętych, zostaje zawrócona już przy bramie niebios i odrzucona wraca na ziemię.
Drugim ważnym elementem jest tzw. „przesłuchanie przez aniołów”, które odbywa
się po złożeniu zmarłego do grobu. Odpowiedzialni za ten rodzaj przesłuchania aniołowie
Munkar i Nakir stawiają zmarłym następujące cztery pytania: „Kto jest twoim Bogiem?
Kto jest twoim prorokiem? Jaka jest twoja religia? Jaki jest kierunek zanoszonych
przez ciebie modlitw?”. Jeśli zmarły odpowie, że chodzi o Boga, Mahometa, islam i
Mekkę, zostanie pocieszony i otrzyma obietnice nieba (por. 41,30; 16,32). W przypadku
udzielenia innych odpowiedzi, niż te, których oczekują aniołowie, doświadczy udręk,
które będą przedsmakiem piekła (por. 47,27; 8,50). Jako jeden z głównych tematów przepowiadania
Mahometa, życie po śmieci opisane jest w Koranie w sposób obszerny i szczegółowy.