Dokument zawierający podsumowanie działań podejmowanych przez Państwo w
ramach polityki promocji i ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego przekazany
na ręce Benedykta XVI 24 października 2007 r.
Wolności nie
można tylko posiadać, nie można jej zużywać. Trzeba ją stale zdobywać
i tworzyć przez prawdę. (Jan Paweł II) Ochrona
dziedzictwa kulturowego powinna przybierać wymiar zarówno praktycznego działania,
jak i refleksji. Kultura stanowi bowiem nie tylko ważny czynnik potencjału społeczno-gospodarczego
państwa, ale przede wszystkim, posługując się słowami Jana Pawła II, „jest tym, przez
co człowiek staje się bardziej człowiekiem”, a więc także obywatelem, aktywnie uczestniczącym
w życiu wspólnoty – lokalnej, narodowej, europejskiej.
Siła tożsamości narodowej
i przywiązanie do polskiej kultury pozwoliły Polakom przetrwać niezwykle trudne dzieje
ostatnich dwóch stuleci i ostatecznie odzyskać niepodległość w roku 1989. Jednocześnie
przez kilkadziesiąt lat reżimu komunistycznego celowo dopuszczano do niszczenia zabytków
i pozbawiano je ich duchowego kontekstu, fałszowano historię i deprecjonowano rolę
chrześcijaństwa w kształtowaniu świadomości i tożsamości narodowej Polaków. Katastrofalne
zniszczenia wojenne oraz przesunięcie granic Rzeczpospolitej po 1945 roku, sprawiło,
że ogromna część rdzennie polskich terytoriów została utracona, a w zamian przyłączono
obszary, które przez stulecia znajdowały się w innym kręgu etniczno-kulturowym. Także
sfera ochrony dziedzictwa narodowego została niemal całkowicie zaniedbana na ponad
pół wieku. W sensie zarówno praktycznym (wadliwa legislacja i brak funduszy na ratowanie
niszczejących zabytków), zerwała więzi łączące wielu Polaków z ich własnym dziedzictwem,
osłabiając tym samym poczucie patriotyzm. Z tego powodu, duża część społeczeństwa
polskiego nie doceniła roli kultury i tradycji w procesie budowy nowoczesnego państwa
demokratycznego po roku 1989. Nie dostrzegano również uniwersalnego charakteru polskiego
dziedzictwa kulturowego i roli jaką mogłoby ono pełnić w budowaniu życia wspólnoty
– w nowej Polsce i Europie. Doprowadziło to między innymi do sytuacji, w której Polacy
wkroczyli w 2004 roku do Unii Europejskiej onieśmieleni, w wielkiej mierze nieświadomi
własnej historii i roli jaką Polska odegrała w dziejach kontynentu i świata. Uzupełnienie
tych braków w świadomości społecznej, ale także prezentacja i popularyzacja tego,
co w polskim dziedzictwie najcenniejsze i uniwersalne, to podstawowe wyzwanie dla
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
„Wolności nie można tylko posiadać,
nie można jej zużywać. Trzeba ją stale zdobywać i tworzyć przez prawdę”. Powyższe
słowa Ojca Świętego Jana Pawła II mogą służyć jako motto działań podjętych przez Ministerstwo
Kultury i Dziedzictwa Narodowego po wyborach parlamentarnych w 2005 roku. Pierwszym
symbolem nowej polityki kulturalnej stała się zmiana nazwy resortu poprzez dodanie
słów „i Dziedzictwa Narodowego”. Działania zainicjowane przez ekipę Ministra Kazimierza
Michała Ujazdowskiego w 2005 roku obejmują kilka podstawowych obszarów:
budowę nowoczesnego modelu patriotyzmu w oparciu o metodycznie prowadzoną
edukację historyczną z uwzględnieniem roli jaką przeszłość winna pełnić w naszym życiu; inicjatywy
ustawodawcze w zakresie reformy systemu opieki nad zabytkami i zasad funkcjonowanie
instytucji kultury, w tym muzeów; stworzenie silnego mecenatu państwa w sferze
ochrony dziedzictwa i edukacji kulturowej.
Nowoczesny
patriotyzm i edukacja historyczna
Przystąpienie do budowy
nowoczesnego modelu patriotyzmu wymaga przede wszystkim podjęcia ogromnego wysiłku
zaprezentowania społeczeństwu, w sposób możliwie pełny i niezafałszowany, prawdy historycznej,
szczególnie w odniesieniu do najnowszych dziejów Polski. Konsekwencją zakłamywania
historii w okresie komunizmu było wykształcenie się w Polsce po roku 1989 społeczeństwa
szybko bogacącego się w sensie ekonomicznym, ale duchowo zubożonego. Nieznajomość
nawet bliskiej historii oraz zachłyśnięcie się konsumpcyjnym modelem życia krajów
zachodnich doprowadziło do spadku szacunku dla bohaterstwa poprzednich pokoleń i powszechnej
niechęci do dyskusji o przeszłości. Prowadzona przez kolejne rządy po 1989 roku polityka
„nie rozdrapywania ran przeszłości” doprowadziła w ciągu kilkunastu zaledwie lat do
niemal powszechnego kojarzenia patriotyzmu jako uczucia towarzyszącego jedynie ważnym
wydarzeniom sportowym.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, za pośrednictwem
podległych instytucji, przede wszystkim utworzonego w 2006 roku Narodowego Centrum
Kultury, podjęło się realizacji kilku ogólnopolskich przedsięwzięć mających na celu
zwrócenie uwagi społeczeństwa na burzliwą historię Polski w XX wieku.
Do najważniejszych
projektów w tej kategorii należy uruchomiony w 2006 roku program „Patriotyzm Jutra”,
za którego pośrednictwem wspierane są inicjatywy propagujące historię w nowoczesnych
formach, skutecznie przemawiających do świadomości młodych ludzi i mogących stanowić
istotne uzupełnienie programu szkolnego. Jednym z takich projektów jest adresowany
do najmłodszych program po nazwą „Ślady przeszłości – uczniowie adoptują zabytki”,
realizowany od lat przez Fundację Centrum Edukacji Obywatelskiej. Program polega na
zachęcaniu młodzieży szkolnej do zainteresowania się zabytkami w najbliższym otoczeniu,
przywracając pamięć o tych miejscach i ludziach, którzy są z nimi związani. Rokrocznie
w programie uczestniczy blisko tysiąc szkół ze wszystkich zakątków kraju.
W
2006 roku zainicjowano wspólny program Narodowego Centrum Kultury oraz Instytutu Pamięci
Narodowej pod nazwą „Świadkowie historii”, w ramach którego zbierane są świadectwa
i relacje osób walczących o wolność XX, w tym w okresie II wojny światowej i w okresie
powojennym. Relacje te są następnie archiwizowane przy użyciu technik multimedialnych
i szeroko rozpowszechniane. Współpracę z Instytutem Pamięci Narodowej rozpoczęła
też inna instytucja podległa Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Krajowy
Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, który pomaga w metodycznym dokumentowaniu miejsc
kaźni Polaków w okresie stalinowskim, wykorzystując do tego swoją kadrę archeologiczną
i nowoczesny sprzęt badawczy.
Inicjatywą o charakterze kampanii społecznej
jest też Akcja „Pamiętam. Katyń 1940”, mająca na celu przypomnienie – szczególnie
młodemu pokoleniu – tragedii zbrodni katyńskiej. Celem projektu jest nie tylko przekazanie
prawd historycznych, ale przede wszystkim pobudzenie do refleksji nad kształtem współczesnego,
nowoczesnego patriotyzmu.
Kolejne przedsięwzięcia edukacyjne są cały czas przygotowywane.
Ich zalążkiem jest m.in. „Deklaracja o zintegrowaniu współpracy Ministerstwa Edukacji
Narodowej i Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na rzecz edukacji patriotycznej
i obywatelskiej” podpisana 3 września 2007 roku przez ministrów obu resortów.
Batalia
o prawdę historyczną
Zainicjowane przez Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego w 2005 roku działania w sferze edukacji historycznej znajdują
swoje odzwierciedlenie także na arenie międzynarodowej. Polska odegrała wyjątkową
rolę w XX-wiecznej historii zmagań ze zbrodniczymi systemami totalitarnymi. Tymczasem
coraz częściej podejmowane są próby fałszywego przypisywania Polsce współodpowiedzialności
za zbrodnie popełnione w czasie II wojny światowej.
Najbardziej wymownym działaniem
na tym polu była zakończona sukcesem kampania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
na rzecz zmiany nazwy byłego obozu Auschwitz-Birkenau na Liście Światowego Dziedzictwa
UNESCO. Wniosek złożony przez Polskę w marcu 2006 roku zakładał zmianę dotychczasowej
nazwy wpisu „Były Obóz Koncentracyjny Auschwitz-Birkenau” na „Auschwitz-Birkenau.
Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)”. Inicjatywa ta była
konieczną reakcją na coraz powszechniej pojawiające się w zachodnich mediach przekłamania,
sugerujące lub wprost nazywające byłe hitlerowskie obozy zagłady „polskimi”. Zmieniona
nazwa ma oddać prawdę historyczną o rzeczywistym charakterze obozu i precyzyjnie odnieść
to miejsce do reżimu nazistowskiego w Niemczech. Zmiana nazwy została ostatecznie
potwierdzona 27 czerwca 2007 roku podczas 31. sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa
Dziedzictwa UNESCO.
W 2006 roku zainaugurowano także wspólny projekt Ministerstwa
Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Instytutu Pamięci Narodowej pod nazwą „Straty osobowe
i ofiary represji pod okupacją niemiecką”, którego celem jest stworzenie dokładnego,
imiennego wykazu obywateli polskich – ofiar wojny obronnej 1939 roku i okupacji hitlerowskiej
w latach 1939-1945, a także obywateli polskich, którzy przeżyli okupację, ale byli
poddani różnego rodzaju represjom – uwięzieniu, pracy przymusowej, przesiedleniom
i wypędzeniom. Program ma też na celu skoordynowanie działań prowadzonych w tym obszarze
przez różne instytucje. Planowany termin zakończenia projektu to rok 2008. Kolejnym
projektem naukowo-badawczym zostaną objęte ofiary okupacji sowieckiej.
Minister
Kazimierz Michał Ujazdowski wielokrotnie podkreślał, że inspirację dla swojego programu
i swojej pracy czerpie z myśli Jana Pawła II. Chodzi tu więc o szerokie widzenie kultury
jako bogactwa wartości duchowych, decydujących o tym, że życie człowieka wykracza
poza wymiar dążeń i interesów materialnych. Stąd podstawowe znaczenie kultury dla
rozwijania więzi społecznych. W takiej perspektywie kultura jest czymś znacznie więcej
niż współczesna twórczość artystyczna. To bowiem ona, a nie polityka czy ekonomia,
stanowi najważniejszą siłą sprawczą dziejów.
Nowoczesne
instytucje kultury
Nowa polityka kulturalna zainicjowana
przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierza Michała Ujazdowskiego wymagała
utworzenia nowoczesnych instytucji kultury, które podjęły działania na rzecz edukacji
historycznej społeczeństwa.
2 maja 2006 roku Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego utworzył Muzeum Historii Polski, którego podstawowym celem jest wzbudzanie
zainteresowania historią i szacunku dla tradycji narodowej. Zadaniem Muzeum będzie
prezentacja, w nowoczesnych i komunikatywnych formach, polskiego doświadczenia historycznego
i wkładu Polaków w dzieje Europy i świata. Muzeum ukazywać będzie dzieje narodu i
państwa polskiego od wolnościowych tradycji I Rzeczpospolitej, poprzez czas doświadczeń
niewoli i zaborów, walkę z totalitaryzmami XX wieku, wkład Kościoła i Ojca Świętego
Jana Pawła II w historię Polski i Europy, aż po „Solidarność” i odzyskanie niepodległości
w 1989 roku.
W marcu 2007 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierz
Michał Ujazdowski powołał we Wrocławiu Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, którego misją
jest prezentacja powojennej historii i dziedzictwa kulturowego Polaków na Ziemiach
Zachodnich. Ośrodek odpowiada m.in. za powołanie i prowadzenie Muzeum Ziem Zachodnich,
którego nowoczesne ekspozycje nastawione na szeroką publiczność ukażą pozytywną stronę
powojennej historii tych Ziem – rozwój kultury, nauki, opór antykomunistyczny, pojednanie
polsko-niemieckie.
4 września 2007 roku powołano jeszcze jedną nową placówkę
łączącą funkcje naukowo-badawcze, edukacyjne i kulturalne - Europejskie Centrum Solidarności
w Gdańsku. Dyrektorem Centrum, którego celem jest upamiętnienie i przekazanie przesłania
i dziedzictwa „Solidarności”, inspirowanie nowych inicjatyw o charakterze obywatelskim
i kulturalnym oraz budowanie tożsamości europejskiej i nowego porządku międzynarodowego
na fundamencie idei i doświadczeń „Solidarności”, został dominikanin, ojciec Maciej
Zięba, wielki znawca i popularyzator myśli Ojca Świętego Jana Pawła II, założyciel
i dyrektor Instytut „Tertio Millennio” w Krakowie, w latach 1998-2006 prowincjał Polskiej
Prowincji Dominikanów.
Istniejące instytucje podległe Ministerstwu Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, w szczególności te działające na rzecz ochrony dziedzictwa
i opieki nad zabytkami, zostały zreformowane. Najpoważniejsze zmiany przeprowadzono
w obrębie Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków – instytucji odpowiedzialnej
za realizację polityki Państwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz opieki
na tym dziedzictwem. Przypisane zostały mu wszystkie najważniejsze zadania z obszaru
ochrony zabytków, dotychczas instytucjonalnie rozproszone. Silny nacisk został położony
także na działalność edukacyjną i popularyzatorską.
Bodaj największym i najważniejszym
z projektów realizowanych w ramach tej działalności jest koordynacja Europejskich
Dni Dziedzictwa w Polsce - wspólna inicjatywa Rady Europy i Unii Europejskiej, mająca
na celu szeroko pojętą edukację historyczną i kulturalną, promowanie regionalnego
dziedzictwa z ukazaniem jego bogactwa oraz przypomnienie o wspólnych korzeniach kultury
europejskiej. W wyniku rozbudowanej kampanii promocyjnej, w toku organizowanych we
wrześniu 2007 roku Europejskich Dni Dziedzictwa, w całej Polsce odbyło się ponad 1300
bezpłatnych imprez kulturalno-edukacyjnych, w których udział wzięły setki tysięcy
osób. Tegoroczna edycja Europejskich Dni Dziedzictwa w Polsce po raz pierwszy odbyła
się pod jednym wspólnym hasłem „Ludzie gościńca. Wędrowcy, pielgrzymi, tułacze”. Tak
sformułowany temat pozwolił na aktywne odkrywanie dziedzictwa we wszystkich zakątkach
kraju, a także skłonił do refleksji nad motywem drogi i rolą wędrówki, pielgrzymki,
w życiu człowieka. Działania te spotkały się z uznaniem przedstawicieli najważniejszych
wyznań w Polsce, w tym hierarchów Kościoła Rzymskokatolickiego. Jego Eminencja, ksiądz
kardynał Stanisław Dziwisz, Metropolita Krakowski, w swoim liście do dyrektora Krajowego
Ośrodka Badan i Dokumentacji Zabytków wyraził nadzieję, że „udostępnienie obiektów
polskiej kultury, wśród nich architektury i sztuki sakralnej, będzie kolejnym przyczynkiem
do uświadomienia o ważkiej roli chrześcijaństwa i chrześcijańskiej kultury w zjednoczonej
Europie”.
Najcenniejsze zasoby dziedzictwa
Ogromne
bogactwo kulturowe Polski, w tym bezcenne dzieła sztuki sakralnej, stanowią świadectwo
o ponad tysiącletnich dziejach narodu polskiego, o nierozerwalności jego historii
i historii całego kontynentu. Zachowanie tego dziedzictwa dla kolejnych pokoleń jest
jednym z priorytetów polityki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W myśl polskiego
prawa najcenniejsze zabytki, o znaczeniu ponadregionalnym, o dużych wartościach historycznych,
naukowych i artystycznych, utrwalone w świadomości społecznej i stanowiące źródło
inspiracji dla kolejnych pokoleń, mogą zostać uznane przez Prezydenta Rzeczpospolitej
Polski za Pomniki Historii. Jest to szczególna forma nobilitacji, którą poczynając
od 1994 roku uhonorowano 33 obiekty i zespoły zabytkowe, w tym wiele związanych z
Kościołem Powszechnym, m.in. jasnogórski klasztor oo. paulinów w Częstochowie, bazylikę
katedralną pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła
we Fromborku, zespół katedralny w Kamieniu Pomorskim, zespół dawnego opactwa cystersów
w Krzeszowie czy zespół klasztorny oo. Bernardynów w Leżajsku. Prowadzona od dwóch
lat polityka przywracania dziedzictwu jego należnego miejsca w świadomości współczesnych
Polaków zakłada rozszerzanie listy Pomników Historii i ich rozbudowaną promocję.
Dziedzictwo
z obszaru współczesnej Polski jest też w sposób znaczący reprezentowane na wspomnianej
już Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Znajduje się na niej 13 obiektów z Polski,
które wyróżnia najwyższa powszechna wartość. Światowe Dziedzictwo ma bowiem przedstawiać
różnorodność kulturalną i bogactwo natury wszystkich regionów świata. Z inicjatywy
Polski na Liście UNESCO znalazło się wiele bezcennych zabytków sztuki sakralnej,
w tym: park pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej (wpis 1999), Kościoły Pokoju w
Jaworze i Świdnicy (wpis 2001), kościoły drewniane południowej Małopolski (wpis 2003)
oraz świątynie znajdujące się w obrębie historycznych zespołów miejskich wpisanych
na listę (Kraków, Warszawa, Zamość, Toruń. Na Liście Dziedzictwa UNESCO figuruje także
Auschwitz-Birkenau - niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945).
Miejsce to, pod nową, bardziej precyzyjną nazwą zaproponowaną przez Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego, Kazimierza Michała Ujazdowskiego, stanowi świadectwo okrucieństwa
człowieka w stosunku do człowieka w XX wieku i musi być chronione i zachowane ku przestrodze
i dla pamięci całego świata.
Podległy Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków prowadzi intensywne działania popularyzujące
wiedzę o polskich obiektach na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, często w sposób
dość niekonwencjonalny. Latem 2007 roku KOBiDZ zorganizował m.in. wystawę plakatową
o polskich obiektach z listy UNESCO, która została zaprezentowana na kilkunastu dworcach
kolejowych w całej Polsce i którą dzięki temu odwiedziło setki tysięcy podróżnych.
W
2006 roku, Unia Europejska, z inicjatywy Ministra Kultury i Komunikacji Francji zainicjowała
projekt Listy Dziedzictwa Europejskiego, której celem jest stworzenie swoistej mapy
miejsc i obiektów istotnych dla tożsamości europejskiej i przez to wzmacniających
tę tożsamość. W marcu 2007 roku, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Kazimierz
Michał Ujazdowski, który od początku aktywnie wspierał tę inicjatywę, przedstawił
cztery kandydatury, istotne dla polskiej i europejskiej tożsamości. Są to: Wzgórze
Lecha w Gnieźnie (symboliczne miejsce tworzenia się zjednoczonej Europy, której idea
przyświecała Zjazdowi Gnieźnieńskiemu monarchów europejskich w 1000 roku z udziałem
cesarza Ottona III i Bolesława Chrobrego), Kościół Katedralny pod wezwaniem świętych
Stanisława Biskupa i Wacława na Wzgórzu Wawelskim w Krakowie (miejsce, które dokumentuje
ponad tysiącletnie związki Polski z kulturą europejską w jej chrześcijańskim, duchowym,
historycznym, artystycznym i publicznym wymiarze), Lublin - kościół pod wezwaniem
św. Stanisława wraz z Klasztorem Dominikanów, kościół Św. Trójcy, pomnik Unii Lubelskiej
(miasto symbolizujące europejskie idee integracyjne, ponadnarodowe dziedzictwo demokracji
i tolerancji oraz ideę dialogu kultur między Wschodem a Zachodem; w 1569 roku w Lublinie
podpisana została unia polsko-litewska, w wyniku której powstał dość jednolity wielonarodowy
organizm państwowy, swoją rozległością w Europie ustępujący jedynie ówczesnej Rosji),
Stocznia Gdańska (obiekty związane z powstaniem "Solidarności", tj. budynek "Sali
BHP", Brama nr 2 i Plac Solidarności z Pomnikiem Poległych Stoczniowców wraz z murem
i tablicami inskrypcyjnymi. Stocznia Gdańska jest żywym dowodem jednoczenia się Europy
w imię poszanowania praw człowieka, wspólnej walki o wolność i demokrację). Zgłoszone
przez Polskę kandydatury zostały zaakceptowane i wpisane na Listę Dziedzictwa Europejskiego
obok takich zabytków jak ateński Akropol czy opactwo benedyktynów w Cluny.
Dobre
prawo
Realizacja nowej polityki kulturalnej zainicjowanej
w 2005 roku wymagała wprowadzenia istotnych zmian w legislacji dotyczącej form ochrony
zabytków i zachowania dziedzictwa przeszłości. Do najważniejszych inicjatyw w tym
zakresie należą przygotowane projekty ustawy o miejscach pamięci narodowej, projekt
nowelizacji ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami oraz nowelizacje ustaw o muzeach
i o fundacji Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Przygotowywane przez Ministerstwo
Kultury i Dziedzictwa Narodowego ustawa o miejscach pamięci narodowej po raz pierwszy
szczegółowo i kompleksowo systematyzuje tę problematykę. Ustawa określa definicję
miejsca pamięci narodowej, zasady utrzymania miejsc pamięci narodowej oraz ich ochrony,
a także reguluje kwestię zasad odbywania zgromadzeń i prowadzenia działalności gospodarczej
na terenie i w otoczeniu miejsc pamięci. Ponadto reguluje zasady i tryb ustanawiania
miejsc pamięci narodowej, w tym także tych, które znajdują się poza granicami Polski.
Ustanawia zasady i tryb usuwania z przestrzeni publicznej pomników, upamiętniających
osoby lub organizacje, uczestniczące we wprowadzaniu lub utrwalaniu w Polsce systemu
nazistowskiej i komunistycznej dyktatury. Projekt uzyskał akceptację i przychylność
organizacji kombatantów oraz środowisk zajmujących się problematyką ochrony dziedzictwa
historycznego.
Z inicjatywy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przygotowano
również nowelizację ustawy dotyczącej ochrony prawnej dziedzictwa. Dostosowuje ona
polskie prawo do przepisów Unii Europejskiej, precyzuje niektóre przepisy z zakresu
ochrony szczególnie cennych zabytków ruchomych utrudniając ich ewentualny wywóz oraz
wprowadza sankcje karne dla fałszerzy zabytków i pośredników próbujących wprowadzić
je na rynek.
W latach 2006 – 2007 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
przygotowało także kolejną, znacznie obszerniejszą nowelizację ustawy o ochronie i
opiece nad zabytkami będącą odpowiedzią na postulaty zgłaszane od lat przez środowiska
konserwatorskie. Nowelizacja ta, obok regulacji kwestii wywozu zabytków z terytorium
RP i uporządkowania przepisów dotyczących zasad prowadzenia ewidencji zabytków w świetle
tworzonych planów zagospodarowania przestrzennego, wprowadza nowy ustrój służb konserwatorskich
odpowiedzialnych w imieniu państwa za ochronę prawną obiektów zabytkowych w Polsce.
Według tego projektu służby konserwatorskie mają zostać podporządkowane bezpośrednio
Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego co umożliwi przede wszystkim ujednolicenie
standardów ochrony zabytków, usprawni działania służb konserwatorskich i zapewni im
autonomie niezbędną do ich skutecznego funkcjonowania.
Kolejnym ważnym krokiem
na drodze do stworzenia dobrego, jak najpełniej chroniącego dziedzictwo prawa jest
nowelizacja ustawy o muzeach, którą Sejm przyjął 24 maja 2007 roku. Wprowadzone zmiany
przede wszystkim usprawniają funkcjonowanie placówek muzealnych w Polsce i znacząco
rozszerzają katalog prowadzonej przez nie działalności, wykraczając poza tradycyjną
działalność muzealną. Placówka muzealna jest bowiem dla wielu nie tylko pierwszym,
a niekiedy jedynym miejscem kontaktu z dziedzictwem, ale pełni także rolę centrum
kulturalnego, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach.
W ustawie zawarto również
przepisy, które mają rozwiązać problem statusu muzeów, nie posiadających osobowości
prawnej, w tym muzeów prywatnych, uniwersyteckich i teatralnych. Nowelizacja zawiera
także nowatorskie rozwiązanie, dotyczące wzajemnego wypożyczania eksponatów bez opłat
między muzeami z siedzibą w Unii Europejskiej, Szwajcarii oraz muzeami państw Europejskiego
Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). Intencją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
jest ożywienie działalności muzealnej w Polsce
W ciągu niespełna dwóch lat
sprawowania urzędu udało się także objąć opiekę nad Ossolineum - instytucją zajmującą
wyjątkowe miejsce w historii polskiej kultury. Nowelizacja ustawy o fundacji Zakład
Narodowy im. Ossolińskich, którą Sejm przyjął 10 maja 2007 roku, czyni ponadto Zakład
Narodowy im. Ossolińskich sukcesorem jego poprzednika – Zakładu narodowego im. Ossolińskich
we Lwowie, wskazując wyraźnie, że Zakład jest następcą prawnym fundacji, ustanowionej
przez Józefa Maksymilian Ossolińskiego. Mecenat państwa nad dziedzictwem
narodowym
Uzupełnieniem polityki zainicjowanej przez
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, obok szeroko pojętej działalności z zakresu
edukacji historycznej oraz zmian systemowych w zakresie legislacji i struktury instytucjonalnej
jest budowa silnego mecenatu państwa nad dziedzictwem narodowym umożliwiające skuteczne
ratowanie zabytków.
Obok funduszy europejskich i środków przyznanych w ramach
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu
Finansowego podstawowym źródłem finansowania dla inicjatyw związanych z dziedzictwem
narodowym są środki budżetowe w dyspozycji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
przyznawane wnioskodawcom w ramach tzw. programów operacyjnych MKiDN.
W przeciągu
zaledwie dwóch lat, z inicjatywy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierza
Michała Ujazdowskiego, zanotowano blisko pięciokrotny wzrost wydatków państwa na cele
związane z ochroną dziedzictwa kulturowego. Dzięki staraniom Ministra, obecny budżet
na ratowanie zabytków w Polsce jest najwyższy od 1989 roku. W budżecie państwa na
2007 rok na ochronę zabytków przewidziano ponad 100 mln złotych co stanowi kwotę najwyższą
w powojennej historii Polski. Zwiększenie kwot przeznaczonych na ochronę zabytków
wynika m.in. z faktu szczególnego zaniedbania tego obszaru w poprzednich latach. Wsparcia
konserwatorskiego wymagają szczególnie obiekty i zabytki sakralne, którym celowo odmawiano
pomocy w czasach komunizmu.
Podstawowym narzędziem w rękach Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego wspierającym ochronę dziedzictwa jest program operacyjny
„Dziedzictwo kulturowe”. Celem programu jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa
kulturowego, zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym dziedzictwa
archeologicznego), kompleksowa rewaloryzacja zabytków, zwiększenie roli zabytków i
muzealiów w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości, poprawa warunków instytucjonalnych,
prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie
zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i
nielegalnym wywozem za granicę oraz, na wypadek sytuacji kryzysowych, udostępnianie
zabytków na cele publiczne, utrwalanie zasobów dziedzictwa kulturowego w formie cyfrowej
oraz renowacja i konserwacja zabytkowych cmentarzy.
W 2006 roku do programu
wspierającego rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój instytucji
muzealnych, dodano dwa nowe priorytety dedykowane ochronie dziedzictwa narodowego
poza granicami kraju i ochronie zabytków archeologicznych, a w roku 2007 kolejne dwa:
tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego i ochrona zabytkowych cmentarzy.
Do
września 2007 roku, w ramach dwóch naborów wniosków rozdysponowano prawie 125 mln
złotych.
W roku 2007, w ramach dwóch pierwszych naborów wniosków do priorytetu
1. programu dedykowanemu rewaloryzacji zabytków nieruchomych i ruchomych decyzją Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego wsparcie uzyskało 275 wniosków, spośród których
blisko 80% dotyczy zabytków sztuki sakralnej różnych wyznań. Aby ukazać różnorodność
zadań konserwatorskich realizowanych dzięki wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego warto wymienić następujące projekty:
Kościół św.
Katarzyny w Gdańsku – dofinansowanie 2. etapu odbudowy gotyckiego kościoła, zniszczonego
w wyniku pożaru w maju 2006 roku; Sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce na Mazurach
– na ratunkowe prace konserwatorskie w celu zabezpieczenia zanikających, barokowych
polichromii w krużgankach; Kolegiata romańska w Tumie pod Łęczycą – na prace remontowe
i konserwatorskie; Muzułmańska gmina wyznaniowa Bohoniki – na zainstalowanie stałego
urządzenia gaśniczo-mgłowego FOG w drewnianym meczecie; Parafia Kościoła Prawosławnego
p.w. Narodzenia NMP w Gródku - remont i konserwacja budynku cerkwi; Parafia rzymskokatolicka
p.w. św. Krzyża w Szestnie na Mazurach - prace renowacyjno-konserwatorskie poluterańskiego,
barokowego wyposażenia wnętrza późnogotyckiego kościoła.
W ramach
priorytetu 2. wspierającego rozwój instytucji muzealnych wsparcie w roku 2007 (do
września) uzyskały 124 zadania, w tym:
Konserwacja, rekonstrukcja
pierwotnego układu i aranżacja ekspozycji późnogotyckiego ołtarza z kościoła Mariackiego
we Wkryujściu (Uckermunde) – Muzeum Narodowe w Szczecinie; Mikrofilmowanie zabezpieczające
zespołu archiwalnego "Chełmski Konsystorz Greckokatolicki 1596-1875" - Archiwum Państwowe
w Lublinie; Konserwacja kolekcji ikon Muzeum Ikon w Supraślu – projekt Muzeum Podlaskiego
w Białymstoku; "Dziedzictwo pogranicza". Konserwacja zbiorów sztuki sakralnej w
Muzeum Zamojskim wraz z opracowaniem naukowym katalogu – projekt Muzeum Zamojskich
w Zamościu.
W roku 2007 w ramach priorytetu 3. dedykowanego ochronie
dziedzictwa narodowego poza granicami kraju, wsparcie uzyskało łącznie 68 projektów,
w tym:
Remont nawy głównej w kościele Rzymsko-Katolickim
p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Petersburgu- etap II - Polska Prowincja Zakonu
Kaznodziejskiego O.O. Dominikanów Publikacja pt. "Kościoły i klasztory rzymskokatolickie
dawnego województwa ruskiego", cz. I. t.15, praca zbiorowa, Jan K. Ostrowski (red),
seria: Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej
– Międzynarodowe Centrum Kultury.
Priorytet 4. związanych z ochroną
zabytków archeologicznych umożliwił wsparcie do września 2007 roku 44 wnioski, w tym:
Ratownicze badania archeologiczne zabudowy i umocnień obronnych Krasnegostawu
w obrębie zespołu pojezuickiego – projekt powiatu krasnostawskiego; Od idei megalitycznej
do początków chrześcijaństwa - badania archeologiczne kompleksu cmentarzysk na Sławinku
w Lublinie – projekt Muzeum Lubelskiego.
W ramach priorytetu 5. poświęconemu
tworzeniu zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego wsparcie uzyskało 36 zadań, między
innymi:
Budowa serwisu internetowego "Świat kultury i języka
jidysz - historia i współczesność" – Fundacja Shalom; Multimedialny projekt promujący
historię i kulturę Polski na przykładzie zabytków z kolekcji Muzeum Pałacu w Wilanowie.
Ostatni,
priorytet 6. związany z ochroną zabytkowych cmentarzy, uruchomiony w 2007 roku umożliwił
do tej chwili wsparcie renowacji czterech cmentarzy, w tym trzech cmentarzy parafialnych.
Ratowanie
polskiego dziedzictwa kulturowego poza granicami RP
Zaprezentowany
wyżej program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspiera zachowanie polskiego
dziedzictwa zarówno w kraju jak i poza granicami RP. Prace te koordynuje utworzony,
a właściwie odtworzony, z inicjatywy ministra kultury i dziedzictwa narodowego, Departament
do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą. W ramach prac Departamentu
wyszczególnić można trzy główne kierunki działań: ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego
na Wschodzie (państwa byłego ZSRR), ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w Europie
Zachodniej i na innych kontynentach oraz rejestracja strat wojennych (w granicach
Polski przed 1945 r.) i działania rewindykacyjne.
Pierwszy obszar działań dotyczy
ochrony zabytków polskich i z Polską związanych znajdujących się głównie na terenie
dzisiejszej Łotwy, Litwy, Białorusi, Ukrainy. Na terenie tych państw prowadzone są
prace inwentaryzacyjne zabytków architektury i cmentarzy. Ponadto Departament finansuje
lub współfinansuje prace konserwatorskie w wybranych obiektach zabytkowych (prace
te prowadzone są również na terenie Rosji i Mołdawii). Prace dokumentacyjne, wykonywane
w terenie, uzupełniane są przez kwerendy w archiwach, bibliotekach i muzeach Wilna,
Petersburga, Grodna, Mińska, Lwowa, Kijowa, Łucka. Wyniki prac są publikowane w wydawnictwach
finansowanych lub współfinansowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Przykłady realizowanych projektów to:
Katedra Łacińska
we Lwowie - kontynuacja kompleksowego programu prac konserwatorskich (ołtarz główny,
ołtarze boczne, witraże, malarstwo, rzeźba); Remont XVII w. Pałacu Baworowskich
we Lwowie, Ukraina Żółkiew (Ukraina) - Kolegiata (ob. kościół parafialny) p.w.
Królowej Niebios i św.Wawrzyńca – kontynuacja kompleksowego programu prac konserwatorskich
(sklepienia, sztukaterie, złocenia, marmoryzacja ścian – w dwóch kaplicach i sklepieniu
nawy głównej); Krasław (Łotwa) kościół p.w. Św. Ludwika - zakończenie prac konserwatorskich
obrazu „Święty Ludwik wyruszający na wyprawę krzyżową” (prace prowadzone w latach
2003-2006 finansowane były przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz
Senat RP).
Departament zajmuje się też ochroną polskiego dziedzictwa
w Europie Zachodniej i na innych kontynentach. Należy w tym kontekście wspomnieć o
współpracy z instytucjami stowarzyszonymi w Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek
Polskich na Zachodzie. Głównie dzięki współpracy z NDAP i BN oraz polskimi muzeami
prowadzone są prace porządkowe, inwentaryzacyjne i konserwatorskie w tych instytucjach.
Realizowane są dwa projekty badawcze: Rejestracja zbiorów
polskich za granicą prowadzona jest od kwietnia 2006 r. Do chwili obecnej uzyskano
informacje o 3 tys. instytucji emigracyjnych i organizacjach polonijnych w 145 państwach.
W pierwszej kolejności opracowywane będą zbiory biblioteczne. Na początek 2009 r.
planowane jest rozpoczęcie publikacji serii informatorów. Od 2009 r. zamierza się
powołać zespoły specjalistów do opracowania zbiorów archiwalnych i muzealnych.
Katalog kościołów
i klasztorów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie prowadzony jest od września 2007
r. Celem projektu jest zgromadzenie danych o świątyniach i innych obiektach sakralnych
zaprojektowanych, zbudowanych, użytkowanych przez Polaków lub dla nich stworzonych
przez twórców innych narodowości, a znajdujących się na terenie Stanów Zjednoczonych
i w Kanadzie. Wyniki prac zostaną opublikowane.
Przykład wspieranych
działań:
Konserwacja zabytkowych druków, rękopisów, grafik
i rysunków ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu; Inwentaryzacja zbiorów muzycznych
Muzeum Polskiego w Chicago; Inwentaryzacja rycin i starych druków za zbiorów Muzeum
Polskiego w Raperswilu; Ochrona Polskiego Dziedzictwa Archiwalnego za Granicą:
konserwacja, zabezpieczenie i digitalizacja zespołu Izby Obrachunkowej Powstania
Styczniowego Biblioteki Polskiej w Paryżu
Niezwykle ważnym elementem
działań realizowanych przez Departament do Spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego
za Granicą jest rejestracja strat wojennych (w granicach Polski przed 1945 r.) i działania
rewindykacyjne. Prace w tym zakresie prowadzone są w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa
Narodowego od 1991 r. Dotychczas opracowano straty , które dotknęły biblioteki, kontynuowana
jest rejestracja strat dzieł sztuki i zabytków. Aktualnie w bazie danych znajduje
się prawie 60 tys. rekordów. W tym celu specjaliści z różnych dziedzin prowadzą kwerendy
archiwalne w kraju i za granicą (w Rosji, Niemczech, Austrii, Czechach, Francji i
w Stanach Zjednoczonych), a uzyskane materiały opracowują na zlecenie Departamentu.
Zgromadzone informacje będą publikowane w serii wydawniczej Departamentu Straty
Kultury Polskiej. Gromadzone przez Departament materiały służą do przygotowywania
wniosków restytucyjnych i prowadzenia wszelkich działań związanych z odzyskiwaniem
utraconych obiektów. Przykłady zrealizowanych działań:
W
2006 r. udało się odzyskać ze Stanów Zjednoczonych Portret Karola Podlewskiego
pędzla Jana Matejki, utracony w czasie II wojny światowej. Przekazano go do zbiorów
Muzeum Narodowego w Warszawie. T. Łuczak, Straty wojenne. Zabytkowe dzwony
utracone w latach 1939-1945 w granicach polski po 1945 roku (z wyłączeniem ziem należących
przed 1939 rokiem do Rzeszy Niemieckiej), t. 2 woj. poznańskie. Poznań 2006 G.
Zinówko: Straty wojenne. Kolekcja Jacoba Kabruna, T. IV Rysunki. Poznań
2006
Jednocześnie prowadzone są prace nad opracowaniem kolejnych
katalogów, które maja się ukazać w 2008 r. :
Straty
wojenne Gołuchowa. Sztuka starożytna. Straty wojenne. Zabytkowe dzwony
T. 3 woj. katowickie. Straty wojenne. Złotnictwo Straty wojenne.
Malarstwo polskie T.2 Straty wojenne. Malarstwo obce T.2.
Drewniana
architektura sakralna
Niezwykle cennym zasobem dziedzictwa
kulturowego w Polsce są zabytki architektury drewnianej. Zdecydowane większość z nich
to obiekty sakralne, przede wszystkim cerkwie i kościoły katolickie. Często są to
zabytki unikalne w skali światowej. Wspieranie działań zmierzających do ratowania
drewnianych zabytków sakralnych przed pożarem i przestępczością jest jednym z priorytetowych
działań Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Działania skoncentrowały się
na obiektach wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W systemy bardzo wczesnej
detekcji dymu zostały wyposażone Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze. 6 małopolskich
kościołów zostały zostało wyposażonych w kompleksowe zabezpieczenia, łącznie z systemem
gaszenia mgłą wodną.
Jesienią 2006 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa
Narodowego wspólnie z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji rozpoczęły
program działań prewencyjnych, które mają objąć 100 zabytkowych drewnianych obiektów
sakralnych. Działania mają charakter kompleksowy, poczynając od szkoleń, poprzez wykonanie
dokumentacji fotograficznej i znakowania zabytków ruchomych (Policja), po wykonanie
zabezpieczeń. W ciągu najbliższych dwóch lat program powinien zostać zakończony. Ze
strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji program prowadzi Departament
Bezpieczeństwa Publicznego, a ze strony Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
– Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa
Narodowego w sposób priorytetowy traktuje wnioski o dotację, kierowane w ramach Programu
Operacyjnego „Dziedzictwo Kulturowe”, których celem jest poprawa stanu zabezpieczenia
drewnianych zabytków. W roku 2007 wszyscy wnioskodawcy (poza jednym, w którego obiekcie
trzeba było najpierw przeprowadzić konserwatorskie roboty budowlane) otrzymali dotację
w maksymalnej wysokości. W 2007 roku przyznano dotację na zabezpieczenie zabytków
drewnianych w wysokości ponad 1,5 mln zł. Dotacja objęła 21 zgłoszonych wniosków.
Jeszcze w tym roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego sfinansuje 21 projektów
kompleksowych zabezpieczeń zabytków drewnianych, których realizację przewiduje się
w roku 2008.
Bilans dokonań Biblioteki Narodowej
Pierwszą
bibliotekę narodową w Polsce założyli w Warszawie w 1747 r. dwaj bracia biskupi Andrzej
Stanisław i Józef Andrzej Załuscy, która po śmierci fundatorów przeszła pod opiekę
państwa. Była to jedna z najwspanialszych książnic oświeconej Europy. Tragiczne losy
jej księgozbioru − od wywiezienia całej biblioteki do Petersburga i utracie niepodległości
w końcu XVIII w. aż do unicestwienia najcenniejszej części odzyskanych zbiorów, po
powstaniu warszawskim, w październiku 1944 roku − stały się jednym z symboli strat
kultury polskiej, na zawsze związanym z ideą Biblioteki Narodowej.
Obecna
od dwóch stuleci w myślach i działalności kolejnych pokoleń Polaków wizja narodowej
książnicy urzeczywistniła się dopiero w wolnej Polsce, kiedy Rozporządzeniem Prezydenta
Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego z dnia 24 lutego 1928 roku została ustanowiona
w Warszawie Biblioteka Narodowa.
Odbudowywane z wielkim trudem, po zawierusze
wojennej, która pochłonęła 50 000 rękopisów, 2500 inkunabułów, 80 000 starych druków
i 100 000 jednostek grafiki, zbiory specjalne Biblioteki mają dziś unikatową wartość.
W narodowej książnicy są przechowywane najdawniejsze przekazy rękopiśmienne w języku
polskim: „Kazania świętokrzyskie”" (poł. XIV w.) i „Psałterz floriański” (koniec XIV
w.). Do najcenniejszych zabytków piśmiennictwa europejskiego − oprócz „Testamentum
novum” (przełom VIII i IX w.), należą kunsztownie i bogato iluminowane kodeksy „Ewangeliarz
Anastazji" w srebrnej oprawie (XII w.), „Psałterz wilanowski” (ok. poł. XIII w.),
czternastowieczne „Roman de la Rose”, „Calendarium Parisiense” i „Revelationes sanctae
Birgittae” (ok. 1375−1395), „Legenda aurea” (ok. 1480) oraz „Cosmographia” − jeden
z wcześniejszych odpisów (1467) „Geografii” Ptolemeusza. Na liście Pamięci Świata
UNESCO ze zbiorów Biblioteki Narodowej znajdują się rękopisy Fryderyka Chopina i Kodeks
supraski, pochodzący z początku XI w. rękopis na pergaminie w języku staro-cerkiewno-słowiańskim
− zbiór żywotów świętych i nauk Ojców Kościoła.
Zbiory Biblioteki Narodowej,
centralnej biblioteki państwa, której główną powinnością, jest archiwizowanie (wieczyste
przechowywanie piśmiennictwa narodowego) i jego urzędowa rejestracja (prowadzenie
bibliografii narodowej, obejmującej także polonika zagraniczne), w końcu 2006 r. liczyły
ponad 8 000 000 jednostek – starych druków, rękopisów, współczesnych książek i czasopism,
dokumentów życia społecznego, map, grafik, dokumentów elektronicznych, dźwiękowych
i audiowizualnych oraz mikrofilmów.
W ostatnich latach, Biblioteka Narodowa,
dzięki wdrażaniu nowoczesnych technologii, zautomatyzowała prace nad bibliografią
narodową, prowadzi prace nad retrokonwersją – przeniesieniem do postaci cyfrowej –
swych katalogów oraz przystąpiła do masowej digitalizacji zbiorów − w celu ich ochrony
i jednocześnie zapewnienia do nich powszechnego dostępu. Z myślą o użytkownikach bibliotek
i Internetu w 2006 r. uruchomiła cyfrową Bibliotekę Narodową Polona (cBN Polona),
prezentującą, w formie elektronicznej, bogactwo zbiorów narodowych, a tym samym wirtualnie
otwierającą magazyny i skarbce gromadzące dziedzictwo kulturalne Polski, dokumentujące
jej wielowiekowe tradycje i dokonania. W 2007 r. Biblioteka Narodowa przystąpiła do
cyfrowej Biblioteki Europejskiej, podejmuje także kolejne wspólne przedsięwzięcia
na forum europejskim. Dzięki Wieloletniemu Rządowemu Programowi ratowania w skali
masowej zagrożonych polskich zasobów bibliotecznych i archiwalnych „Kwaśny papier”
Biblioteka Narodowa jest przodującym w kraju i za granicą ośrodkiem w dziedzinie ochrony
i konserwacji zbiorów. Stosując nowoczesne technologie masowego odkwaszania zbiorów
Biblioteka Narodowa chroni Narodowy Zasób Biblioteczny, zgromadzony zarówno w jej
magazynach, jak i w innych bibliotekach polskich.
Powyższe zestawienie w sposób
jedynie pobieżny prezentuje realne osiągnięcia zainicjowanej w 2005 roku polityki
kulturalnej Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierza Michała Ujazdowskiego.
Zaproponowany program jest pierwszą kompleksową propozycją reformy resortu kultury
i dziedzictwa narodowego w Polsce. Jego największym atutem jest niewątpliwie ukierunkowanie
działań na edukację historyczną i konieczność wzmocnienia tożsamości narodowej Polaków
jako gwarancji rozwoju państwa. Należy mieć nadzieję, że działania te będą kontynuowane
i doprowadzą w konsekwencji do trwałych zmian systemowych oraz wzrostu świadomości
społecznej Polaków w zakresie związków z własnym dziedzictwem. Jako, że nie podobna
rozpatrywać tradycji polskiej kultury w oderwaniu od jej chrześcijańskich korzeni,
należy mieć nadzieję, że silna tożsamość narodowa Polaków w Europie przyczyni się
do koniecznego wzmocnienia roli wartości chrześcijańskich w europejskim światopoglądzie.