Біскуп Чэслаў Сіповіч: Сьвятар і Беларус- працяг

25 кастрычніка Сіповіч адведаў “Расейскі цэнтар” у Фордгамскім унівэрсытэце айцоў езуітаў, дзе меў доўгую гутарку з дырэктарам цэнтру айцом Маё (Mailleux). У дзёньніку Сіповіча чытаем: «Еду ў “Russian Center” Fordham University. Доўгая гутарка з a. Майо. Ён паказвае мне Знамя России, № 165, орган манархістаў, якія пішуць, што для Расеі пасьля камунізму ворагам нумар 2 – Каталіцкая Царква. Айцец Майо падводзіць вынікі: 73 езуіты пасьвяцілі сябе працы ва ўсходнім абрадзе. Існуе 18 прыходаў. A вынікі? Апастазія сьвятароў, няма каталіцкіх расейскіх сем’яў. Што рабіць? – пытае a. M. y лісьце да a. прат. Рашко i пытае мяне... Зьвяртаю ўвагу а. М., што айцы езуіты за вялікі націск палажылі вылучна на працу сярод расейцаў. Забыліся аб украінцах i беларусах. Айцец М. кажа: калі будзе каталіцкай уся Англія, дык ня будзе цяжкасьці навярнуць паўночную Ірляндыю... Жадае сказаць: калі станецца каталіцкай Расея, дык ня будзе клопату з Беларусяй i Украінай. Я кажу на гэта з моцным акцэнтам i крыху абураны: Гэтак могуць разважаць тэарэтыкі місіянеры, якім Беларусь i беларускі народ чужыя. Для беларускага сьвятара ў першую чаргу беларускі народ».
У Чыкага беларуская арганізацыя існавала з 1920-х гадоў. Да яе заснаваньня спрычыніўся Язэп Варонка, першы старшыня ўраду Беларускай Народнай Рэспублікі ў 1918 годзе, які выехаў у Амэрыку ў 1922 годзе. У Чыкага было шмат эмігрантаў зь Беларусі, у бальшыні праваслаўных. Ня маючы ўласнага сьвятара, яны хадзілі ў расейскія праваслаўныя цэрквы, дзе расплываліся ў расейскай масе, страціўшы рэшткі сваёй i так слабой беларускай сьведамасьці. Каб ратаваць гэтыя “мёртвыя душы”, Варонка пачаў выдаваць на расейскай мове газэту Белорусская Трибуна. Ён таксама адчуваў патрэбу ў падобным выданьні на польскай мове, каб дайсьці да беларусаў каталікоў, якія павялічвалі колькасьць вернікаў у польскіх каталіцкіх парафіях. Ён пісаў пра гэта беларускаму каталіцкаму сьвятару айцу Яну Тарасэвічу, сябру місіянерскага закону Ля Салет (La Salette), які прыехаў у Амэрыку 19-гадовым юнаком у 1911 годзе. Між іншага, Варонка і Тарасэвіч абодва разважалі пра магчымасьць заснаваць у Чыкага беларускую грэка-каталіцкую парафію, дзеля чаго Тарасэвіч быў гатовы прыняць “усходні” абрад. Варонка пісаў яму 25 жніўня 1931 году: «Аб вашым пераходзе на ўсходні абрад у лісьце не абгаворыш. Справа надта важная. Наагул – справа царкоўная-касьцельная на Беларусі (і для Беларусі) вельмі паважная. Я ёю цікаўлюся сам даўно. У Амэрыцы ж спэцыяльна студыюю так званую “ўкраінскую вунію”. Калі б скора ўдалося нам пабачыцца асабіста, тады абгаварылі бы ўсё, што гэтага пытаньня датыча». Айцец Тарасэвіч зьмяніў абрад шмат гадоў пазьней, але ў іншых абставінах i дзеля іншых мэтаў. У 1936 годзе ён пакінуў закон Ля Салет i пасьля аднаго году навіцыяту стаў бэнэдыктынскім манахам у манастыры (абацтве) сьвятога Пракопа ў Ляйлі, што каля Чыкага. Гэты манастыр заснавалі чэскія бэнэдыктынцы ў 1885 годзе i назвалі яго ў гонар чэскага сьвятога XI стагодзьдзя Пракопа. У сярэдзіне 1930-х гадоў абат Пракоп Неўжыл заснаваў у манастыры “Славянскае Апостальства” (Slavonic Apostolate), дзе слова “славянскае” практычна азначала тое самае, што i “расейскае”. Афіцыйным органам “апостальства” быў дзьвюхмоўны месячнік Церковный голос – Voice of the Church, у якім артыкулы звычайна друкаваліся паралельна на расейскай i ангельскай мовах. Ад 1937 году рэдагаваў часопіс айцец Ян Тарасэвіч, які прыняў манаскае імя Хрызастома, хоць падпісваўся пад сваімі расейскамоўнымі артыкуламі як “Іеромонахъ Іоаннъ”. Каб даць уяўленьне пра дух i зьмест часопісу, варта спыніцца над перадавіцаю гэтага самага “іеромонаха Іоанна” ў нумары за верасень–кастрычнік 1939 году, пад назовам “Христианский долг кафоликов в отношении к православным”. Аўтар крытыкуе заходніх “місіянераў” царкоўнай еднасьці, якія, ня ведаючы добра ўсходняга абраду, калечаць i лацінізуюць яго: «Той, хто бярэцца за сьвятую справу сярод праваслаўных i ня знае добра іхнага абраду, пагарджае ім, лацінізуе i псуе яго, той бярэцца не за сваю справу, ня ведае, дзеля чаго абрад існуе ў Хрыстовай Царкве, i прыносіць больш шкоды, як карысьці дзеля сьвятой справы аб’яднаньня Цэркваў».
Далей аўтар працягвае: «I тут узьнікае пытаньне наконт сьвятароў з самога расейскага асяродзьдзя, якія б выдатна ведалі абрад i псыхалёгію расейскага народу i працавалі, пры дапамозе з вышыні, найлепшым спосабам для Царквы Хрыстовай i збаўленьня расейскага народу. Але дзе ж ix узяць, калі ix няма? У адказ на гэтае пытаньне мы запярэчым: трэба неадкладна ўзгадаваць цэлы шэраг маладых сьвятароў з асяродзьдзя расейскага народу. Усе ведаюць, што сярод беларусаў ёсьць шмат вельмі добрых каталікоў. Зь іхнага асяродзьдзя i трэба ўзгадаваць цэлы рад сьвятароў-манахаў. Пакліканьняў да сьвятарскага i манаскага стану ў ix шмат, але няма каму паклапаціцца аб ix, i яны застаюцца бескарыснымі для Царквы i для расейскага народу. Каталікі павінны падумаць пра такіх беларускіх юнакоў i даць ім усякую матар’яльную падтрымку i магчымасьць атрымаць у гэтым сэнсе асьвету i стаць у рады вялікіх працаўнікоў Хрыстовых... Дый група беларускіх сьвятароў на чале з архімандрытам Абрантовічам ужо даўно i шчыра працуе сярод вялікарусаў у Харбіне»¹⁰⁸.
А. Яна Тарасэвіча захапіла думка пра беларусаў як пра прыладу да “навяртаньня” Расеі. Ён разьвівае яе ў артыкуле на ангельскай мове “The White Russian (Byelorussian) Roman Catholics” (Беларускія рыма-каталікі). Артыкул бяз даты, але зь зьместу вынікае, што напісаны ён да ўваходу ў вайну Злучаных Штатаў Амэрыкі 7 сьнежня 1941 году. Ён сканчаецца наступнымі словамі: «Гэтыя больш як тры мільёны беларускіх рыма-каталікоў... Яны самі, калі б ix належна ўсьведаміць, накіраваць i навучыць, маглі б разьвязаць пытаньне Хрысьціянскай еднасьці ў Расеі! Каталіцкі сьвет не павінен заставацца абыякавым да іхнага лёсу, але дапамагчы ім, прынамсі маральна, у іхных намаганьнях быць тым, кім яны самі хочуць быць – беларусамі сярод расейцаў, у расейскім сьвеце, для дабра Царквы i ўсяго чалавецтва наагул»¹⁰⁹.
Дэрбіньі i Бучыс не маглі напісаць лепш...
У 1938 годзе ў Ляйль прыехаў айцец Язэп Рэшаць, які пасьля году навіцыяту атрымаў манаскае імя Апанас. Трэцім беларусам у Ляйлі быў пляменьнік а. Яна Тарасэвіча, Уладзімер (Уладыслаў) Тарасэвіч, прышлы сьвятар беларускай парафіі Хрыста Спаса ў Чыкага i біскуп, а ў 1938 годзе юнак, якому споўнілася 16 гадоў.
Тарасэвіч i Рэшаць прынялі ўсходні абрад не адразу пасьля ўступленьня ў манастыр, a толькі ў 1941 годзе. Харбінскі Католический вестник так пісаў пра гэта: «Два сябры абацтва сьв. Пракопа, які зьяўляецца цэнтрам апостальскай працы сярод расейцаў у Зл. Штатах, прынялі нядаўна ўсходні абрад. Гэтыя два – a. Хрызастом Тарасэвіч i а. Апанас Рэшаць. Абодва яны расейцы паводле нацыянальнасьці»¹¹⁰ (вылучана мною. – А.Н.). Два згаданыя сьвятары не адказвалі за тое, што пра ix пісалі часопісы. Дзівіць нешта іншае: Католический вестник быў органам Расейскай эпархіі бізантыйска-славянскага абраду, якую ўзначальваў у тым часе айцец Андрэй Цікота. Выдаўцом часопісу выступаў другі друйскі марыянін, Казімер Найловіч.