Dla
wielu niemuzułmanów pojęcie Allah kojarzy się z despotycznym Bogiem mającym
upodobanie w przemocy i krwi innowierców. Odpowiedzialność za przekazywanie karykaturalnego
obrazu islamskiego Boga ponoszą przede wszystkim fundamentaliści muzułmańscy, którzy
z okrzykiem Allahu Akbar!, czyli „Bóg jest największy”, dokonują aktów terroru.
Wiara w Boga, który jest wszechmocny, ale przede wszystkim jeden i jedyny, stanowi
istotę islamu. „Nie ma bóstwa innego niż Bóg” (La illaha illa Allah) brzmi
pierwsza część najważniejszego dogmatu muzułmańskiego wyznania wiary, tzw. szahady.
Wszystkie pozostałe dogmaty islamu oraz obowiązki zawarte w prawie muzułmańskim są
podporządkowane wyjaśnieniu i urzeczywistnianiu wiary w tak pojętego Boga.
Arabski
wyraz Allah oznacza Boga. W opinii teologów muzułmańskich tłumaczenie to nie
oddaje w pełni treści znaczeniowej tego pojęcia. Wyjątkowość terminologiczną
w islamie porównuje się do zastosowania imienia Jahwe w judaizmie. Jednakże
pojęcia allah używają nie tylko muzułmanie. Również arabscy chrześcijanie nazywają
swego Trójjedynego Boga Allahem. Trudno więc przyjąć argumentację o konieczności
używania arabskiego terminu w innych językach. Samo pojęcie allah nie pojawiło
się wraz z Mahometem i tradycją muzułmańską. Zarówno koncepcja Boga Najwyższego, jak
i sam termin allah były znane kulturze arabskiej przed islamem. Allah
należał do panteonu arabskich bóstw i był czczony jako stwórca. Po pojawieniu się
islamu w VII wieku po Chrystusie termin ten został włączony do tradycji muzułmańskiej.
Mahomet oczyścił go z elementów politeistycznych i nadał mu nową treść. Miejsce nieokreślonego
i niedosięgłego stwórcy świata zajął transcendentny i osobowy byt, objawiający się
jako wszechmocny, miłosierny i sprawiedliwy sędzia całej ludzkości. Mocą koranicznego
przesłania Mahomet wyparł silny politeizm i stworzył koncepcję Boga, w której odnaleźć
można rozmaite elementy wpływów staroarabskich i judeochrześcijańskich.
O
jedyności i jedności Boga Koran mówi wielokrotnie. Najbardziej jednoznaczne przesłanie
zawiera sura 112: On – Bóg Jeden, Bóg Wiekuisty! Nie zrodził i nie został zrodzony.
Nikt Jemu nie jest równy! Wiara w jednego Boga jest tak bezkompromisowa, że nie
dopuszcza nawet pozoru politeizmu. Z całą stanowczością zwalcza kult świętych, zabraniając
nawet czcić proroka Mahometa jako świętego. Islamski monoteizm występuje nie tylko
przeciw politeizmowi zewnętrznemu, lecz neguje też jakikolwiek podział wewnętrznej
istoty Boga. Bóg jest jeden, dlatego bezwzględnie odrzucone zostają chrześcijańskie
dogmaty Trójcy Świętej, inkarnacja Boga oraz idea odkupienia. Koran zdecydowanie podkreśla
wyjątkowość i inność Boga. Nic nie jest do Niego podobne (42,11), co oznacza,
że Bóg nie jest ciałem materialnym, ani substancją, ani przypadłością. Nie jest związany
ani czasem, ani przestrzenią. Mimo swego transcendentnego charakteru jest jednak bliski
człowiekowi: My jesteśmy bliżej niego [człowieka] aniżeli arteria
jego szyi (50,l6). Bliskość Boga Koran wyraża przez 99 tzw. najpiękniejszych imion
(al-asma’ al-husna), które w różnych aspektach oddają Boże przymioty.
Przymioty
te stały się przedmiotem ostrej dyskusji w teologii muzułmańskiej, która w sporach
między tradycjonalistami (hanbalitami) a racjonalistami (mutazylitami) przyjęła pośrednie
stanowisko (aszaryzmu), uznające niepojmowalność atrybutów Boga, przy wyrażaniu ich
zrozumiałym dla człowieka językiem. Aszaryzm stał się sunnicką ortodoksją obowiązującą
po dziś dzień.
Atrybuty Boga mają szczególne znaczenie dla mistyki muzułmańskiej.
Sufizm zna aż cztery tysiące imion wyrażających boskie przymioty Najwyższego. Tysiąc
z nich zna tylko Bóg; tysiąc – Bóg i Aniołowie; tysiąc – Bóg, aniołowie i prorocy;
tysiąc – Bóg, aniołowie, prorocy i ludzie, którzy posiedli dar wiary. Z tego ostatniego
tysiąca 300 znajduje się w Torze, 300 w Psalmach, 300 w Ewangelii i l00 w Koranie.
Z tej ostatniej setki zwykli wierzący znają tylko 99. Ostatnie pozostaje zakryte i
tajemnicze, znane tylko najbardziej oświeconym mistykom. Mistyczna interpretacja boskich
imion podkreśla ich charakter „znaku”, pomocy, „drogowskazu” na ludzkiej drodze, będącego
potwierdzeniem, że człowiek dąży i tęskni za stanem, który nie jest możliwy do zrealizowania
w tym życiu. I tak na przykład pokój (salam) będzie można osiągnąć dopiero
w życiu przyszłym.
Refleksje na temat Boga w islamie zakończmy pierwszą surą
Koranu, Al-Fatihą, czyli Otwierającą. W tej najczęściej powtarzanej
przez muzułmanów surze-modlitwiemiejsce centralne zajmują miłosierdzie i litość.
Podkreśla się tu aspekt Bożej Wszechmocy i Wszechwładzy. Bóg rządzi całym uniwersum
i jako sędzia sprawiedliwy spotka się z człowiekiem w dniu ostatecznym. Proponuje
pomoc i łaskę tym wszystkim, którzy podążają właściwą drogą. Będzie jednak srogi wobec
tych, którzy odwracają się od niego i nie oddają Mu czci.
W imię Boga Miłosiernego
i Litościwego!Chwała Bogu, Panu światów, Miłosiernemu i Litościwemu,Królowi Dnia Sądu. Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy o pomoc. Prowadź nas
drogą prostą,drogą tych, których obdarzyłeś dobrodziejstwami; nie zaś
tych, na których jesteś zagniewany, i nie tych, którzy błądzą.