Arabia przed islamem W co wierzyli Arabowie przed islamem?
Jak
zaznaczyliśmy na początku, cykl sobotnich spotkań pt. „Wobec islamu” składa się z
trzech części. Pierwszą stanowią zagadnienia współczesnego islamu. Przedmiotem drugiej
są podstawowe wiadomości o islamie, a trzecia poświęcona jest dialogowi chrześcijańsko-muzułmańskiemu.
25
listopada skończyliśmy część pierwszą. Ponieważ impulsem powstania cyklu była tzw.
sprawa ratyzbońska, dlatego na wstępie rozważaliśmy stosunek Benedykta XVI do islamu.
Następnie, omówiliśmy islam w świecie, przyjrzeliśmy się religijnym i politycznym
aspektom ożywienie islamu oraz jego ruchom reformatorskim. W kolejnych spotkaniach
podjęliśmy takie zagadnienia, jak: pluralizm, demokracja, wolność religijna i prawa
człowieka oraz fundamentalizm i przemoc, wszystko w kontekście muzułmańskim.
Obecnie
rozpoczynamy drugą część, w której omówimy ogólne wiadomości o islamie. Wprowadzeniem
są rozważania na temat sytuacji religijnej Arabii, czyli miejsca gdzie islam miał
swój początek.
Półwysep Arabski leży na styku trzech kontynentów: Azji, Afryki
i Europy. Islam pojawił się więc w specyficznych warunkach geograficznych i wśród
określonej społeczności. Ze względu na dominujące – zwłaszcza w centralnej części
Półwyspu – tereny pustynne i półpustynne, islam uznaje się powszechnie za religię
pustyni. Błędem byłoby jednak przypisywanie mu znamion wyizolowania. Przez bardziej
urodzajne regiony północne i wschodnie przechodził bowiem jeden z największych starożytnych
szlaków handlowych, tzw. szlak wonności. Prowadził on aż na południe (na tereny dzisiejszego
Jemenu) do Arabii Felix, gdzie wytwarzano olejki i kadzidła. Handel odegrał
więc istotną rolę w przenoszeniu i wymianie idei, w tym również – a może nade wszystko
– religijnych.
Arabię zamieszkiwały liczne plemiona koczownicze. Silną wspólnotę,
opartą na więzach krwi i poczuciu solidarności, tworzyli Beduini. Każde plemię składało
się z kilku rodów, chroniących swych członków i odpowiadających za ich czyny. Ze względu
na plemienną ochronę dóbr i honoru dochodziło często do napaści i krwawych aktów odwetu.
Istotnymi cechami społeczeństwa przedislamskiego było zabijanie noworodków-dziewczynek,
zwłaszcza w okresie suszy i głodu; nieograniczona poligamia, praktykowanie tymczasowych
małżeństw i niewolnictwo.
O wierzeniach religijnych przodków Arabów wiadomo
niewiele, ponieważ głoszący monoteizm islam niszczył wszelkie ślady pogańskich tradycji.
Wierzenia w Arabii stanowiły odbicie struktury plemiennej. Bogowie i bóstwa miały
funkcję opiekuńczą wobec poszczególnych plemion. Ich obecność była kojarzona z przedmiotami,
które uznawano za święte. Należały do nich np.: drzewa, kamienie, źródła i strumienie
wodne. Rozpowszechniona była wiara w duchy (dżinny). Kult religijny miał dla Arabów
znaczenie raczej magiczne. Poza uwielbieniem różnego rodzaju bóstw, składania im ofiar,
odbywali pielgrzymki. Głównym miejscem pielgrzymowania była Mekka, największe miasto
ówczesnej Arabii, gdzie zgromadzone były przedmioty związane z okolicznymi bóstwami.
Ich liczba wynosiła około 360, co oznaczało, że poszczególnym dniom roku lunarnego
przypisane było inne bóstwo. W staroarabskim panteonie najwyższe miejsce zajmował
Allah (Bóg), który stworzył i podtrzymywał świat przy życiu. Był jednak tak transcendentny,
że nie był przedmiotem kultu. Z Allahem kojarzono natomiast jego trzy córki, boginie:
Al-Lat, Manat i Al-Uzza. Najważniejszym obiektem sakralnym w Mekce była Al-Kaba, niewielka
czworoboczna budowla znajdująca się pośrodku miasta. Według legendy wzniósł ja Abraham
z pomocą swego syna Ismaela, uważanego za przodka Arabów. W czasie corocznych pielgrzymek
obowiązywał „święty pokój”. Ruch pątniczy stanowił źródło dochodu dla wielu ówczesnych
plemion, dlatego – godząca w nie – idea monoteizmu i zasady głoszone przez Mahometa
spotkały się z tak wielkim oporem.
Pojawiający się na początku VII wieku islam
stał się wyzwaniem dla obecnych na Półwyspie politeizmu, judaizmu i chrześcijaństwa.
Te dominujące systemy miały określone cechy: politeizm miał charakter semicki, judaizm
wykazywał tendencje arabizujące, a chrześcijaństwo było reprezentowane przez różne
ugrupowania: ortodoksję bizantyjską, monofizytyzm syryjski, nestorianizm, arianizm,
egipski Kościół koptyjski oraz gnostycyzm. Największą gminą chrześcijańską był Nadżran
(dzisiejszy Jemen).
Analiza relacji islamu do politeizmu pokazuje, że z jednej
strony muzułmanie niszczyli wszelkie ślady wielobóstwa, – co wyraża odrzucenie wspomnianych
staroarabskich bogiń – a z drugiej przejmowali jednak niektóre z jego elementów, czego
przykładem jest uznanie Al-Kaby ze znajdującym się w jej południowo-wschodnim narożniku
Czarnym Kamieniem. Od wcześniejszych religii islam przejął także inne elementy, np.
z zoroastrianizmu – składanie ofiar ze zwierząt i rytualne oczyszczenie przed modlitwą;
z judaizmu – rytualne zabijanie zwierząt składanych w ofierze Bogu, przykrywanie głowy
podczas modlitwy, obrzezanie, instytucjonalizację jałmużny.
Okres przedmuzułmański
w tradycji kultury arabskiej nazywa się dżahilijja, czyli „okres niewiedzy”.
Nazwano go w ten sposób, ponieważ pełnię wiedzy miał przynieść Arabom islam.