55-vjetori i themelimit të Programit Shqip pranë Radio-Vatikanit.
(3.10.2006 RV) 55 vjet më parë, më 3 tetor 1951, fillonte transmetimi i parë i
Radio Vatikanit në gjuhën shqipe.Është e natyrshme,
prandej, që sot (në trasmetimin tonë) ta kujtojmë këtë ngarje të madhe, duke përshkuar
me kujtime e me zëra 50 vjet jete kishtare, kulturore, politike e shoqërore, me gëzime
e hidhërime, me arritje e humbje, gjithnjë me shpresën që buron nga Ungjilli i Krishtit.
Duke qenë përherë një nga gjymtyrët më të ligshta të Radios së Papës, e kemi ndjerë
vetën të rrethuar më shumë se të gjitha programet tjera me atë kujdes që tregojnë
prindërit për fëmijën e vogël! Kemi pasur e kemi gjithnjë pranë Atin e Shenjtë, që
nuk ka munguar ta mobilizojë Kishën universale në ndihmë të Shqipërisë si dhe të ndërmjetësojë
vazhdimisht pranë bashkësisë ndërkombëtare për fatet e vendit të shqiponjave; kemi
ndjerë përherë praninë e Selisë së Shenjtë e, natyrisht, drejtuesit tanë, etërit jezuitë,
ndërmjet të cilëve, për interesimin e tij të përhershëm e të jashtzakonshëm do të
meritonte titullin "Qytetar nderi i të gjitha trojeve ku flitet shqip" drejtori i
përgjithshëm i Radio Vatikanit, Atë Federiko Lombardi. Programi Shqipi Radio
Vatikanit mbush sot 55 vjet! Është një cak i bukur! Dyzet vjet për të ndihmuar
një popull e një Kishë të shtypur; pesëmbëdhjetë vjet shërbimi për rindërtimin e vështirë
civil, moral e fetar të këtij populli e të kësaj Kishe. Shqipëria,Kosova e të gjitha
trevat Shqiptare kanë qenë gjithnjë në zemrën e vëmendjen papëve, që kanë pasuar njëri-tjetrin
në këta dhjetvjeçarë, e ne kemi dhënë dëshminë tonë përmes fjalëve të transmetuara
ditë për ditë me mjetin e brishtë, por të fuqishëm, të valëve të radios, i vetmi që
edhe regjimi më i ashpër nuk mundi ta bllokonte plotësisht. Radioja e Vatikanit
është shumë krenare që mundi ta bëjë këtë shërbim në vitet më të errta të historisë
së Shqipërisë, kur vendi qe deklaruar zyrtarisht si i vetmi "shtet ateist " në botë.
Por e njëjta Radio dëshiron të vijojë ta shoqërojë ecjen e shqiptarëve në këtë epokë
të re, në të cilën e vetmja paqe në liri, paqja politike e brëndshme e ndërkombëtare,
paqja shoqërore e mbi të gjitha paqësimi i zemrave është ende detyrë që qëndron para
nesh. E bëmë këtë me impenjim krejt të posaçëm gjatë krizës së Kosovës, por dëshirojmë
ta bëjmë çdo ditë, duke u frymëzuar nga mësimi i lartë i Papës, në bashkim të thellë
shpirtëror me Kishën katolike të pranishme në viset e gjuhës shqipe e me të gjithë
burrat e gratë veprimtarë e ndë tuesë të paqes. Ishte shtatori i vitit 1951,
55 vjet më parë, kur Sekretaria e Shtetit të Qytetit të Vatikanit vendosi që Radioja
e Papës të flasë edhe në gjuhën shqipe. Për ngritjen e programit të ri u thirr
meshtari shqiptar në mërgim, Monsinjor Zef Shestani. Zëri i tij u dëgjua në
valët e Radios së Papës më 3 tetor 1951, në orën 21, kur nisi transmetimi
i parë i programit tonë, me temën simbolike: "Udhën e Krygjës". Populli shqiptar
asokohe përshkonte udhën e vet të kryqit nën thundrën e diktaturës komuniste. Ishte
një udhë kryqi e mundimshme, reale. Dëmet që i shkaktoi fesë së Krishtit ishin nga
më të rëndat që mbahen mend në historinë e Kombit shqiptar. Në kohën kur komunizmi
bëri çmos të mbyllte çdo gojë që fliste në emër të Zotit, kur u rrokullisën kumbonët
nga kumbonaret e heshtën uratët në Kishat e shkallmuara, zëri i Radio-Vatikanit vijonte
të niste mesazhe përtej perdes së hekurt. U çonte shqiptarëve mesazhet e Atit të Shenjtë,
mesazhe ngushëllimi e durese, qëndrueshmërie e ngrohtësie vëllazërore, shprese e paqeje.
Telat me gjemba që ndanin Shqipërinë nga bota, nuk munden ta ndalojnë këtë zë të hynte
fshehurazi, me kujdes, si një uratë e pëshpëritur pothuajse pa zë, por me gjithë shpirt,
ndër shtëpitë e atyre që besonin e shpesonin në Zotin. Selia e Shenjtë nuk i kishte
harruar bijtë e vet të masakruar! Bariu i mirë nuk e largonte për asnjë çast vështrimin
nga grigja në gojë të ujkut. Në periudhën e diktaturës komunsite në Shqipëri Radio
Vatikani në gjuhën shqipe u përpoq të zëvendësonte klerin e zhdukur, ta çonte zërin
e Ungjillit në çdo shtëpi, t'i kthente shtëpitë në Kisha të vogla dhe prindërit, në
barinj shpirtëror të fëmijëve të tyre. Për këtë flet qartë Rruzarja Shenjte, që thuhej
çdo të shtunë para mikrofonit tonë nga Monsinjor Zef Shestani, Atë Danjel Gjeçaj me
një grup murgeshash e laikësh e ndiqej pas telave me gjemba nga qindra besimtarë.
Monsinjor Zef Shestani, me përshpirtërinë e meshtarit dhe vetmohimin e patriotit
të flakët, përballoi vështirësitë e kohëve të para dhe vuri themelet e Programit të
Gjuhës Shqipe . Më vonë thirri pranë si bashkëpunëtorë, Zef Palin, Andrea Shulin,
motrën engjëllore, Luçia Laca dhe, si bashkëpunëtorë të jashtëm, Atë Danjel Gjeçajn,
emëruar nga Selia e Shenjtë ‘Përfaqësues shpirtëror i shqiptarëve katolikë të mërguar’. Në
fillimet e veta, Programi i Radio Vatikanit në gjuhën shqipe transmetonte tri herë
në javë.Pastaj transmetimi u bë i përditshëm. Tematika fillestare ishte
vetëm liturgjike-kishtare, por më më vonë u pasurua, duke përfshirë dokumentet më
të rëndësishme të papës, veprimtaritë dhe shtegtimet e Atit Shenjtë, për të vijuar
me veprimtaritë e Kishës katolike në trevat Shqiptare e në botë, problemet e rëndësishme
të etikës, të shoqërisë, të kulturës, letërsisë e artit, parë gjithnjë në këndvështrimin
ungjillor. Në fillim rrethi i bashkëpunëtorëve vijonte të ishte tepër i ngushtë.
Radioja fliste. Po ishte një monolog i gjatë. Një monolog i dhimbshëm më se 40 vjeçar.
Asnjë përgjigje nga dëgjuesit! Asnjë zë nuk pipëtinte përtej telave me gjemba. Zërat
shqiptarë të Radio- Vatikanit flisnin me maturi, me kujdes të madh. Një fjalë e papeshuar,
e përtej perdes së hekurt fillonte një valë e re martirizimi. Po, lavdi Zotit, erdhi
dita e ëndërruar. Diktatura u shemb dhe filloi bashkëbisedimi ynë me dëgjuesit, që
gjithnjë më shpesh janë edhe mysafirë në programin tonë. Deri në vitin 1988 Programin
në Gjuhën Shqipe e drejtoi Monsinjor Zef Shestani. Pas këtij viti ai u largua nga
mikrofoni për arsye moshe e sëmundjeje, duke e lënë drejtimin në duart e Gjon Gjomarkajt.
Gjomarkaj vijoi ta drejtonte programin shqip deri në daljen e tij në pension, në vjeshtën
e vitit 1992. Që nga kjo kohë, Programi i Gjuhës Shqipe pranë Radio-Vatikanit drejtohet
nga meshtari kosovar, don David Gjugja. Në redaksi punojnë Katerina Nushi nga Prizrendi,
Ana Luka nga Shkodra dhe Klaudia Bumçi nga Tirana. Nuk mund të mos kujtojmë
në këtë jubile edhe kolegët e tjerë, që u ulën para mikrofonit tonë në periudha të
ndryshme: bashkëpunëtorët e brëndshëm, Franc Pali nga Shkodra, Engjëll Koliqi nga
Kosova, Ines Angjeli Murzaku, nga Tirana dhe kohët e fundit, Arben Marku. Kujtojmë
edhe bashkëpunëtorët e jashtëm, të cilët sjellin në mikrofonin tonë freskinë e ngjarjeve
të jetuara nga afër ndër Kishat katolike që tashmë lartojnë Kryqin e Krishtit nga
Veriu në Jug të Shqipërisë. Emrat e tyre janë të njohur nga dëgjuesit: nga kryedioqezi
Metropolit i Shkodrës filluan të na flasin Pal Tedeskini e Gjovalin Stefa; vijon bashkëpunimin
Jolanda Baba. Nga kryedioqezi i Durrës-Tiranës filluam bashkëpunimin me Ferdinand
Samarxhiun, me Mira Tucin e Ferdinand Ndocajn; me gazetarët e Tiranës- Aurela Nomani
e Rezart Xhaxhiu - të gjithë kryesisht kumtues të ngjarjeve nga kryeqyteti; ndërsa
lidhjen me Durrësin e filluam me Entela Gjelucin, për ta vijuar deri më sot me Matish
Gjelucin. Nga Elbasani filloi të na flasë për herë të parë Esmeralda Çekrezi, e
cila që nga dhjetori i 1998-tës u zevendësua nga Gjuliana Lurthi e tani nga Mariza
Stratti. Me jetën dhe veprimtarinë e Kishës katolike në Vlorë nisi të na njihte
Gjon Meshi, që më pas e ndërpreu bashkëpunimin. Radio Vatikani i përket gjithë
shiptarëve, kudo që të jenë, nga Shqipëria në Kosovë, nga Arbëreshët e Italisë, tek
ata të Greqisë; nga Evropa, në Amerikë e kudo gjetkë, ku flitet shqip e ku njerëzit
kanë dëshirë ta dëgjojnë mesazhin e Krishtit e të papës në gjuhën amtare. Prandej
para mikrofonit tonë flasin vazhdimisht edhe bashkëpunëtorët nga Kosova, Rabije Ibraj,
Lekë Musolli, Zef Komani, Afrim Gjonbalaj, Augustin Paloka; nga Mali i Zi - motra
Olga Dulaj; nga arbëreshët e Italisë, Alfredo Frega e Zef Chiaromonte; nga Shqiptarët
e Amerikës, zëra të ndryshme që ndjekin kronikat e festave; po kështu edhe nga kishat
e tjera të mërgimit, në të cilat shqiptarët katolikë nuk harrojë të mblidhen ndër
ditë të mëdha për t'ia drejtuar Zotit uratën në gjuhën shqipe. Kemi tashmë një
arkiv shumë të pasur, ku në radhë të parë ruhet zëri i Papës sa herë flet për Shqipërinë
e shqiptarët. Natyrisht ruajmë të gjitha fjalimet e Gjon Palit II mbajtur gjatë vizitës
së tij historike në Shqipëri më 25 prill 1993 e tani, zërin e Benediktit XVI. Ruajmë
edhe zërat e shumicës së klerikëve shqiptarë, duke filluar nga katër ipeshkvijtë e
parë të pas diktaturës: Imzot Frano Illia, Imzot Rrok Mirdita, Imzot Robert Ashta,
Imzot Zef Simoni - e duke vijuar me ipeshvijtë e rinj që u vunë në krye të dioqezave
e të administraturave apostolike. Vijnë pastaj meshtarët aktivë, si don Lush Gjergji;
Monsinjor Lucian Agustini, don Tomë Karrica, don Gjergj Meta, don Henri Welkamp, don
Marian Paloka, pa kujtuar misionarët e shumtë, e deri tek meshtarët e parë shqiptarë
të mijëvjeçarit të tretë. E jo më pak - murgeshat: motër Lidia Kçira, motër Elena
Motër Vitalba Motoleze e shumë të tjera. E tashmë kemi krijuar edhe një fond mjaft
të pasur me zërat e presidentëve, kryeministrave, ministrave, politikanëve, njerëzve
të kulturës e të artit nga Shqipëria, Kosova e nga gjithë diaspora shqiptare. Natyrisht
ruajmë të plota regjistrimet e audiencave të ambasadorëve të Republikës së Shqipërisë
për paraqitjen e letrave kredenciale në Vatikan, që 22 prilli 1993, kur ambasadori
i parë i Shqipërisë pranë Selisë së Shenjtë, shkëlqesia e Tij Willy Kamsi i paraqiti
letrat kredenciale Papës Gjon Pali II e deri më 29 shtator 2006, kur ambasadori aktual,
shkëlqesia e tij, zoti Rrok Logu i paraqiti Benediktit XVI letrat kredenciale në
Kastel Gandolfo.
Shfletojmë arkivin për një kronologji të shkurtër
të ngjarjeve më të mëdha kishtare, ndjekur hap pas hapi nga mikrofoni ynë: 1989:
vizita e parë e Nënë Terezës në Shqipëri; 1990 kremtimi meshëve të para të pas
diktaturës në Shkodër (Nga Don Simon Jubani) e në Tiranë (Nga Atë Zef Pllumbi); 1991:
vizita e delegacionit të parë të Selisë së Shenjtë në Shqipëri. Rivendosja e marrëdhënieve
diplomatike në rang nunciature apostolike për Selinë e Shenjtë dhe ambasade për Shqipërinë; 1993
Ambasadori i parë Willy Kamsi paraqet letrat kredenciale pak ditë para shtegtimit
të Papës Gjon Pali II drejt Shqipërisë; Rihapet seminari papnor në Shkodër; 25
prill 1993 - Papa Gjon Pali II viziton Shkodrën dhe Tiranën: gjatë vizitës i dhuron
Kishës së martirizuar hjerarkinë e re të pasdiktarurës. 1994 - Ati i Shenjtë
krijon kardinalin e parë shqiptar, Hirësinë e tij, Mikel Koliqin….. 2001 - vizita
"ad Limina" e ipeshkvijve të Shqipërisë ( 2 deri më 4 shkurt 2001) dhe të Kosovës
në Vatikan…. … Sa shumë ngjarje, porosi mesazhe: ndërmjet tyre - mesazhi i Papës
Gjon Pali II drejtuar popullit shqiptar nga katedralja e Shkodrës në ditën e paharruar
të 25 prillit: “Kjo është dita e falur prej Zotit, ditë gëzimi, e ipeshkvi i
Romës erdhi ta kremtojë së bashku me ju. Ipeshkvi i Romës për shumë vjet është lutur
për ju, së bashku me gjithë Kishën….. E sot Pasardhësi i Shën Pjetrit… përsërit para
Jush, që jeni mbledhur këtu, para Shqipërisë, Evropës, para Kishës universale e para
mbarë botës: "Përvoja juaj e vdekjes dhe e ringjalljes i përket gjithë Kishës dhe
gjithë botës. Çdo njeri duhet të reflektojë rishtas mbi gjithçka lidhet me Jezusin,
që u dënua me vdekje dhe u kryqëzua dymijë vjet më parë. Duhet të reflektojë edhe
mbi çka ju ngjau ju gjatë disa dhjetvjeçarëve të shekullit XX! Është e drejtë të shikosh
përpara për të rindërtuar një ardhmëri të lirë, me fytyrë njerëzore, por përvoja e
kaluar nuk duhet harruar, për të shmangur përsëritjen e të njëjtave gabime të një
periudhe shumë të mjerueshme… të paparë në rrjedhën e historisë…Nuk duhe harruar ç'ka
ngjarë… nuk duhet harruar!”. Po të kthehemi përsëri tek zërat tjerë të kronikës
sonë: Kardinali i parë shqiptar Mikel Koliqi na ka lënë trashëgim me
zërin e tij shumë mesazhe e porosi për t’i qëndruar besnikë Krishtit e Papës.
Ruajmë
disa regjistrime me zërin e së Lumes Nënë Terezë dhe gjithë kremtimin e Lumnimit
të saj në Vatikan më 19 tetor 2003. Zëri i vetëm katolik, ndërmjet dhjetra
radiosh që flasin shqip, ndjek me vëmendje, shqetësim e kujdes ngjarjet e reja që
sjell çdo ditë, duke u gëzuar e duke u shqetësuar me popullin shqiptar. Kështu ndoqëm
ngjarjen aq të dëshiruar të shembjes së komunizmit - por edhe ngjarjet e padëshiruara
të 1997-tës me pasojat e tyre shkatrrimtare; po kështu ndoqëm tragjedinë e popullit
kosovar, duke hapur një program të veçantë në gjuhën shqipe e italiane, titulluar
"Speciale Balcani", që nisi të transmetohej më 25 maj 1999, qysh në fillimet e tragjedisë
kosovare, e përfundoi fatbardhësisht në sa binte perdja e kësaj tragjedie, më 30 tetor
1999; ndërsa vijon të lidhet ngushtë me shqetësimet e pas- luftës në Kosovë e me problemet
e shqiptarëve në Maqedoni, pa e larguar kurrë vëmendjen nga mijëra shqiptarë që tashmë
janë përhapur në të katër anët e botës.
Ju flet Radio-Vatikani në Gjuhën
Shqipe! Ju uron paqe e të mira! Nuk është më një monolog i gjatë. Të dashur dëgjues,
dëshirojmë të bashkëbisedojmë me ju, t'u përgjigjemi dëshirave tuaja, prandej na shkruani,
na telefononi… që kështu të bashkojmë zërat në shërbim të një ideali tepër të lartë:
Ungjillëzimit të ri të popullit shqiptar, ndërtimit të qytetërimit të dashurisë në
Shqipërinë e re. Laudetur Iesus Christus - duke lavdëruar Jezu Krishtin fillon
e mbaron prej 55 vjetësh programi i Gjuhës Shqipe pranë Radio-Vatikanit, që dërgon
në eter mesazhin e Birit të mishëruar të Zotit, mesazhin e paqes e të drejtësisë,
të pajtimit e të amshimit, ndërsa në sfond dëgjohen tingujt e himnit simbolik: "Krishti
fitoi, Krishti sundon, Krishti do të mbretërojë"!