Прынята лічыць, што эдыкты Рымскага імператара Септымія Севера паклалі канец прававым
нормам у адносінах да хрысціянаў, якія былі ўсталяваны яшчэ пры імператары Траяне
ў 113-м годзе. І хаця першы такі эдыкт быў выданы ў 202 годзе і меў абмежаваны характар
бо закрануў у асноўным хрысціянскія суполкі ў Паўночнай Афрыцы і Егіпце, але зноў
пралілася кроў хрысціянаў. У Грэцыі загінулі Святыя Перпетуя і Феліцата. Жорсткі ўдар
быў нанесены багаслоўскай школе ў егіпецкай Александрыі. Гэты гістарычны перыяд
пакідае страннае падвойнае ўражанне, бо следам за часамі пераследванняў ішлі часы
адносна спакойных адносінаў да хрысціянаў. Прыкладам можа служыць лёс багаслова і
тлумачальніка Святога Пісьма Арыгена, бацька якога, Леанід стаў ахвярай пераследванняў
ў 202-м годзе. Арыген, ўзгадваючы мужнасць і трываласць сяброў сваёй суполкі, напісаў,
што ў часы Септымія Севера былі адважныя мучанікі і сапраўдныя вернікі. Жыццё самога
Арыгена было таксама пад пагрозай. Пазней ён сустракаўся з маці Рымскага імператара
Аляксандра Севера. А пры імператары Дэцыі, у 252-м годзе, Арыген быў арыштаваны ў
закатаваны ў вязніцы. Гэтыя часы прынята называць “Царква ў катакомбах”. З цягам
часу гэтыя словы набылі гістарычна-рамантычны сэнс, але нічога рамантычнага ў гэтым
не было. Рымскія ўлады ведалі пра ўсе падземныя могілкі і ведалі каму яны належаць.
Пад час пераследванняў адзін імператар мог адабраць у суполцы могілкі, другі – вярнуць
іх. Таму хрысціяне наведвалі катакомбы ў спакойныя часы. Яны прыходзілі туды каб пахаваць
сваіх памёрлых, упрыгожваць іх магілы, маліцца. Цесната галерэяў і памяшканняў не
дазваляла збірацца вялікай колькасці людзей. Менавіта ў адным з такіх памяшканняў
у 258-м годзе быў захоплены біскуп Рымскі Сікст ІІ са сваімі дыяканамі. Потым яны
прынялі мучаніцкую смерць. Калі ж была магчымасць, то дзеля багаслужбаў і паміну памёрлых,
хрысціяне збіраліся ў спецыяльных хатніх касцёлах, якія былі ў заможных вернікаў.
Прычыны пераследванняў былі розныя, напрыклад Рымскі імператар Максімін-Фракіец,
які валадарыў з 235-га па 238-ы год, пераследваў хрысціянаў таму, што яго папярэднік
– Аляксандр Север – ставіўся да іх дабразычліва. Пераследванні Максіміна-Фракійца
тычыліся перш за ўсё хрысціянскага духавенства. Гэта пры ім біскуп Рымскі Пантэан
і прэсбітэр Іпаліт былі сасланыя на руднікі на востраў Сардынія, дзе і сканалі. Пад
час праўлення імператара Дэцыя імперыю паразіў глыбокі крызіс. Хваляванні і бунты
простага люду і рабоў, націск плямёнаў готаў на Дунаі – усё гэта патрабавала ўмацавання
дзяржаўнай улады. Дэцый імкнуўся аднавіць кансэрватыўны вобраз праўлення і афіцыйны
рэлігійны культ Рымскай імперыі. У 250-м годзе ён выдаў эдыкт, які абавязваў усіх
жыхароў Імперыі прыносіць ахвяраванні выявам багоў ды імператараў. Наступствы такой
палітыкі былі вельмі цяжкімі, асабліва для Цэркваў Паўночнай Афрыкі. З-за страху перад
рэпрэсіямі многія хрысціяне прыносілі ахвяры язычніцкім багам. Некаторыя давалі хабар
суддзям, каб атрымаць фальшывае сведчанне аб здзейсненым ахвярапрынашэнні, іншыя абмяжоўваліся
спаленнем ладану. Былі і такія, хто рабіў абрад адрачэння поўнасцб і прыносіў ахвяру,
напрыклад богу Марсу. Пасля заканчэння пераследванняў і тыя, і іншыя спадзяваліся
вярнуцца ў сваю веру. Перад біскупамі паўстала новая праблема: ці можна зноў прыймаць
у Царкву тых, хто адпаў ад яе? Некаторыя са спаведнікаў (біскупаў) адразу прыймалі
тых, што “адпалі” ад Царквы Хрыстовай. А вось адзін са знакамітых першахрысціянскіх
біскупаў Паўночнай Афрыкі Кіпрыян Карфагенскі настайвай на раскаянні ў залежнасці
ад цяжкасці грэха. Самому Кіпрыяну адсеклі галаву за тое, што адмовіўся прынесці ахвяру
“боскаму” імператару. Імператары Галл і Валерыян працягвалі пераследванні хрысціянаў.
Апошні, дзеля папаўнення дзяржаўнай казны, канфіскаваў маёмасць царкоўных суполак.
Канец жорсткім пераследванням Валерыяна ў 260-м годзе паклаў эдыкт верацярпімасці
яго сына імператара Галіліена. Хрысціяне нарэшце атрымалі магчымасць спавядаць сваю
рэлігію адкрыта і не ўдзельнічаць у язычніцкіх абрадах. Нават крывавыя пераследванні
не спынілі стварэння ў Хрысціянстве новых плыняў. У нашых мінулых гутарках мы гаварылі,
што прыблізна ў 140-м годзе, у Рыме, хрысціянін якога звалі Маркіон, стаў прапавеваць
сваё вучэнне, адмаўляючы, што Бог-Творца падобны на Ісуса Хрыста. Той Маркіон супрацьпастаўляў
два Святых Пісьма, сцвярджаючы, што Бог юдэяў – гэта нізшы Бог, які стварыў не ідэальны
свет. А вось Бог, які раскрыўся ў Ісусе Хрысце, Бог усеагульнай любові і Ён не мае
нічога агульнага з Богам Старога Запавета. Маркіон не прызнаваў усе багаслоўскія кнігі,
дзе ўзгадвалася пра Бога Старога Запавету. У Маркіона аказалася шмат прыхільнікаў
і негледзячы на тое, што ў 144-м годзе быў адлучаны ад Царквы Рымскай хрысціянскай
суполкай, ён стварыў супольнасць, якую звалі царквою і якая існавала даволі доўгі
час. У 172-м годзе нехта фрыгіец Мантан, разам з дзвума сваімі прарочыцамі, заявілі,
што канец света ўжо блізкі. Мантан сцвярджаў, што атрымаў адкрыццё Святога Духа, падобнае
на тое, якое атрымаў Ісус. Разам з гэтымі плынямі, якія былі прызнаныя ерэсямі,
у 242-м годзе ў Персіі з’явілася дуалістычная навука Мані, якая потым атрымала назву
“маніхейства”. Перад Вялікай Царквою паўставалі ўсё новыя і новыя пытанні, якія закраналі
самую дактрыну Хрысціянства і на якія трэба было даваць адказы.