Utrzymującą się do dziś „czarną legendę” Piusa XII jako rzekomego przyjaciela hitlerowskich
Niemiec, sojusznika faszystowskich reżimów totalitarnych, zapoczątkowała przed sześćdziesięciu
laty sowiecka propaganda. Przypomniał o tym na łamach dwutygodnika włoskich jezuitów
„La Civiltà Cattolica” ojciec Giovanni Sale w artykule noszącym tytuł: „Pius XII a
zakończenie drugiej wojny światowej”.
Jezuicki historyk omawia papieskie
przemówienie z 2 czerwca 1945 roku i reakcje, jakie wywołało. W dniu swego patrona,
świętego Eugeniusza, Pius XII co roku wygłaszał imieninowe przemówienie do kardynałów,
transmitowane przez Radio Watykańskie. W niecały miesiąc po zakończeniu wojny poświęcił
je temu wydarzeniu. Zaakcentował zdecydowane potępienie przez Kościół ideologii nazizmu
oraz prześladowanie katolików przez hitlerowski reżim. W pięć dni później Radio Moskwa
nadało komentarz do papieskiego przemówienia, twierdząc, że Watykan nie przestawał
popierać Hitlera i Mussoliniego. Milczał wobec niemieckiej machiny śmierci, dymów
krematoriów, bombardowań cywilnej ludności Londynu i wprowadzania w życie hitlerowskiej
doktryny eksterminacji. Podobne oskarżenia Piusa XII, że pomagał faszystowskim przywódcom
w utrzymaniu władzy, zaczęły się też pojawiać w lewicowej prasie na Zachodzie.
W
imieninowym przemówieniu z 1945 roku papież przypomniał wyraźne potępienie hitleryzmu
przez Piusa XI w encyklice Mit brennender Sorge. Zresztą w jej redagowaniu
kardynał Eugenio Pacelli – przyszły papież, a wówczas sekretarz stanu – miał czynny
udział. Pius XII przytoczył przykłady hitlerowskich prześladowań Kościoła – także
w okupowanej Polsce. Mówiąc o męczeństwie duchownych w obozie koncentracyjnym w Dachau
podkreślił, że najliczniejsi wśród nich byli Polacy. Wspominając więzionych tam księży
niemieckich nie pominął pastorów protestanckich. W czerwcowym przemówieniu nie wspomniał
wprost zagłady Żydów. Pewne nawiązanie do niej to wzmianka o stosowanych przez hitlerowców
„wyrafinowanych naukowych metodach mordowania osób często niewinnych”. W pięć miesięcy
później papież omówił szerzej ten temat, przyjmując 29 października 1945 roku delegację
Żydów. Przybyli oni, by mu podziękować za pomoc, której w latach wojny udzielił im
Kościół. W przemówieniu do nich – również urzędowo opublikowanym w Acta Apostolicae
Sedis – Pius XII raz jeszcze odrzucił rasizm i opowiedział się za zasadami braterstwa.