Պեղումներու ընթացքին յայտնաբերուած է Երեւանի ամենահին փողոցը

Էրեբունիի մէջ հայ-ֆրանսական արշաւախումբի ութ տարուայ պեղումները տուած են հետաքրքրական արդիւնքներ: Ծրագիրը մօտեցած է իր աւարտին, սակայն յոյս կայ, որ անիկա շարունակուի,- լրագրողներու հետ հանդիպման ժամանակ ըսած է  «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանի տնօրէն Գագիկ Գիւրջեանը:

Ան տեղեկացուցած է, որ հայ-ֆրանսական արշաւախումբը իր աշխատանքները սկսած է Էրեբունիի մէջ 2008 թուականէն, ծրագիրը ֆինանսաւորուած է Ֆրանսայի ԱԳՆ կողմէ:

«Այս պեղումները երեք կարեւոր խնդիր են լուծել` հնագէտները հանդէս են գալիս իրենց հետազօտական, գիտական բացայայտումներով, համագործակցում ենք ֆրանսիական հնագիտական կարեւոր կառոյցի հետ: Մեզ համար այս պահին կարեւորը երրորդ խնդիրն է. նախապատրաստում ենք Էրեբունի-Երեւանի 2800-ամեակին: Մինչեւ 2018-ը պէտք է որոշակի վերականգնողական աշխատանքներ իրականացնենք, այս պեղումները տուել են նման հնարաւորութիւն»,- ըսած է Գ. Գիւրջեանը:

Ան կարեւոր համարած է այն փաստը, որ պեղումներուն մասնակցած են նաեւ իրանցի հնագէտներ:

Հայ-ֆրանսական արշաւախումբի հայկական կողմի ղեկավար Միքայէլ Բադալեանի խօսքով,  այս պեղումները կու տան շարք մը հարցերու պատասխաններ, բայց միաժամանակ նաեւ նոր հարցեր առաջ կը բերեն:

Ան ըսած է, որ 1950 թուականին կը գտնուի սեպագիր արձանագրութիւնը, որ կը համարուի Երեւանի ծննդեան վկայականը, 1968 թուականին, ըստ այդ արձանագրութիւն, կը լրանար Էրեբունի-Երեւանի 2750-ամեակը:

«Այս առումով  պեղումները լայն թափ ստացան: Որոշ հատուածներում արագ էին ընթանում, ինչի  հետեւանքով մի շարք շերտեր չէին արձանագրուել»,- ըսած է հնագէտը` աւելցնելով, որ այս պեղումներու ընթացքին իրենք շեշտը դրած են ժամանակաշրջանի մը վրայ, որ կը կոչուի է յետուրարտական:

«Անընդհատ խօսում ենք ուրարտական ժամանակաշրջանի, կառոյցների, պատմութեան մասին, այնուհետեւ արդէն Աքեմենեան ժամանակաշրջանի մասին: Ուրարտական պետութիւնը վերացել է մ.թ.ա 640-ականներին, Աքքեմենեան պետութիւնը հիմնադրուել է մ.թ.ա 6-րդ դարի կէսերին: Այդ միջանկեալ հատուածի մասին մենք ոչինչ չգիտենք:  Հայ-ֆրանսիական արշաւախմբի պեղումները բաւականին տեղեկատուութիւն են հաղորդում հէնց այդ ժամանակաշրջանի մասին: Այդ շրջանը նաեւ կարեւոր է այն առումով, որ սկսւում է  ձեւաւորուել Երուանդունիների թագաւորութիւնը»,- նշած է ան:

Միքայէլ Բադալեան ըսած է, որ խորհրդային շրջանէն կը խօսուի սիւնազարդ դահլճի մասին, որ կը համարուի  Խալդ Աստուծոյ տաճարի բաղկացուցիչ մասը:

«Այս պեղումները գալիս են ապացուցելու, որ կառոյցը հէնց յետուրարտական շրջանում է կառուցուել: Նման է Մարական ժամանակաշրջանի յուշարձանների: Նման է Իրանում գտնուող Գոդին թեփէ սիւնազարդ դահլիճին, գրեթէ ճիշտ նոյն ժամանակաշրջանով է թուագրւում»,- ըսած է ան:

Հնագէտը տեղեկացուցած է, որ պեղումները հիմնականօրէն իրականացուած են Խալդ Աստուծոյ տաճարին մէջ եւ յարակից տարածքներուն մէջ: Յայտնաբերուած է գեղեցիկ խճապատ փողոց: Կը գտնուի Խալդ Աստուծոյ տաճարի արեւելքը:  Մօտ տաս մեթրէն ետք կը թեքուի դէպի աջ: Ամբողջը պիտի կ՛ըլլայ 30 մեթր:

«Եթէ մենք համարում ենք, որ Էրեբունին մեր մայրաքաղաք Երեւանի օրրան է, կարելի է ասել, որ մենք յայտնաբերել ենք Երեւանի ամենահին փողոցը կամ փողոցներից մէկը»,- նշած է հնագէտը` միաժամանակ աւելցնելով, որ ուրարտական որեւէ այլ կառոյցի մէջ նման փողոց չէ արձանագրուած:

«Այն իր որակով կարող է նոր հաղորդումներ տալ Էրեբունիի պատմութեան մի կարեւոր փուլի համար: Փողոցի հետ մէկտեղ ֆիքսուել է երկրաշարժի հետքեր: Հրաւիրուել ենք հայ եւ ֆրանսիացի մասնագէտներ, ովքեր հաստատել են երկրաշարժի հետքերը: Ըստ մեր դիտարկումների, այն եղել է մ.թ.ա.7 –րդ դարի կէսերին: Մի կարեւոր հանգամանք, որը մեզ   թոյլ է տալիս ասելու, թէեւ դեռեւս հիպոթեզ է, թէ ինչու է կառուցուել Թէյշեբաինի բերդ-ամրոցը: Ինչու՞ Ռուսայ Երկրորդը, ունենալով Էրեբունի, Արգիշտիխինիլի ամրոցներն Արարտայեան դաշտում, կառուցեց նաեւ Թէյշեբաինին: Էրեբունիից  մի շարք իրեր հէնց Էրեբունու մակագրութեամբ տեղափոխուել էին Թէյշեբաինի: Ինչու՞ էին տեղափոխուել:  Կարող էր երկրաշարժի պատճառով»,- մանրամասնեց Մ. Բադալեանը:

Պեղումների ընթացքին մէջ յայտնաբերուած է քարէ հիմքեր, ըստ անոր, չի բացառուիր, որ կարեւոր նշանակութիւն ունեցող կառոյց ըլլայ։ «Սկզբնական փուլում Էրեբունին այնպիսի չի եղել, ինչպէս տեսնում ենք: Գուցէ Խալդի, Սուսի տաճարները եւ այդ կառոյցը տեղակայուած են եղել մէկ համալիր կառոյցի մէջ: Հին Մերձաւոր Արեւելքում ունենք ֆիքսուած մի շարք ծէսեր, երբ  մի ծէսը սկսւում էր մի տաճարում, աւարտւում մէկ այլ տաճարում: Գուցէ ծիսապաշտամունքային համալիր էր: Նման պատկերները դրուագուած են նաեւ ուրարտական գօտիների վրա»,- ըսած է ան:

Փարիզի հնագիտական ծառայութեան ղեկավար Ստեֆան Տեշամպը նշած է, որ պեղումները ոչ միայն կարեւոր նշանակութիւն ունին հնագիտական առումով, այլ նաեւ Էրեբունիի վերականգնման, վերստեղծման աշխատանքներուն համար:

«Այս պեղումները նման աշխատանքներու համար բաւականին լաւ հիմք կու տան»,- նշած է ֆրանսացի մասնագէտը: