Kuvendi kishtar i Abërit mbrojti identitetin kombëtar e fetar të shqiptarëve. Si sot, më 14 e 15 janar të vitit 1703, në Mërqi, afër Lezhës, u organizua Kuvendi i Arbërit, Koncili i Kishës Katolike në trojet Shqiptare me dëshirën e Papës Klementit XI Xhanfrançesk Albanit, me prejardhje shqiptare, i cili këtë ngjarje të madhe kishtare e kombëtare ia besoi kryeipeshkvit të asaj kohe të Tivarit, imzot Vinçenc Zmajeviçit.
Është thënë se Kuvendi apo Koncili i Kishës katolike i trojeve shqiptare, u mbledh
në një situatë tejet të vështirë: populli shqiptar, këndej të krishterët e në mënyrë
të posaçme katolikët, pësonin trysnin e sundimit otoman, që dalëngadalë, por me vendosmëri
e në mënyrë sistematike punonte për kalimin e popullsisë shqiptare, e jo vetëm, në
fenë islame.
Të joshur nga premtimet dhe lehtësirat që turqit krijonin e u jepnin myslimanëve,
një pjesë e mirë e shqiptarëve kaloi në fenë islame, ose mbeten të krishterë të fshehtë,
do të thotë që në shtëpi e mbanin fenë dhe doket e krishtera, derisa në jetën publike
paraqiteshin si myslimanë e kishin edhe nga dy emra. Është fjala për ‘kriptokatolikët’
apo ‘laramanët’, fenomen ky ende sot e kësaj dite i pranishëm në disa zona shqiptare,
si në Kosovës në pjesën e Karadakut afër Gjilanit e Vitisë, në zonë të Istogut e të
Mallishevës. Ky fenomen apostazie u dënua nga Kuvendi kishtar i Arbërit.
Ndërsa, përsa i përket Kishave, perandoria otomane fillimisht nuk i prishte, por as
nuk lejonte që të bëheshin meremetime, apo të ndërtoheshin Kisha të reja, duke e kufizuar
e më vonë duke ndaluar jetën dhe veprimtarinë e Kishave, e si pasojë erdhi deri te
rrënimi i pashmangshëm i sa e sa Kisha e kuvendeve rregulltare - manastireve të krishtera
në trojet shqiptare. Përveç aspektit shpirtëror, këndej fetar, luftimi i Kishave nga
turqit ishte edhe luftim kundër orientimit të shqiptarëve drejt kulturës perëndimore
evropiane.
Në kushte të këtilla, pra, mblidhej Kuvendi apo Koncili Kishtar Kombëtar Shqiptar
në Mërqi më 14 e 15 janar të vitit 1703, në të dielën e dytë pas Krishtlindjes, në
Kishën e shën Gjon Pagëzuesit. Qe pikërisht kryeipeshkvi imzot Zmajeviçi, ai që e
mbajti fjalën e hapjes së këtij Koncili vendor kishtar. Në të bie në sy gëzimi dhe
shpresa që, pas kaq shekujsh të tiranisë turke, u bë e mundur një mbledhje e tillë.
Njëkohësisht, imzot Zmajeviçi u kujtoi të gjithë ipeshkvijve pjesëmarrës të Kuvendit
të Arbërit detyrën që të kujdesën me të gjitha forcat për ringjalljen e jetës fetare
të popullit, e të punojnë për përtëritjen e rritjen e klerit si dhe për lirinë e kultit
e të popullit.
Kujtojmë se në Kuvendin e Abërit, episkopati katolikë shqiptarë, në njërën anë analizoi
aspektet e brendshme kishtare: administrimin e Sakramenteve e kremtimin e riteve liturgjike,
lirinë fetare e të kultit, reformën e zakoneve e tjera dhe në anën tjetër gjendjen
e popullsisë në realitetin shoqëror, nën sundimin otoman, me të gjitha problemet e
rënda që përjetonte çdo ditë, e sidomos me rrezikun e humbjes së identitetit kombëtar
e të gjuhës shqipe.
E vendimet e Kuvendit kishtar të Arbërit qenë të rëndësishme pikërisht për rregullimin
e brendshëm të jetës dhe veprimtarisë kishtare, për rigjallërimin e fesë dhe në anën
tjetër për nxitjen drejtuar popullsisë shqiptare për mbrojtjen e vlerave dhe të identitetit
kombëtar para pushtimit e sundimit shkatërrimtar otoman. Ky Kuvend kishtar, pra, mori
në shqyrtim dhe mbrojti dy çështjet më jetike për shqiptarët: identitetin fetar e
identitetin kombëtar shqiptar.
Në përfundim, dekretet, pra vendimet e Koncilit, shkruar në shqip e latinisht nga
vetë Imzot Zmajeviçi, iu paraqitën për shqyrtim Papës dhe, pas miratimit më 28 janar
1704, u botuan nga Propaganda Fide nën titullin "Kuvendi i Arbnit o Koncili Provinciall
i mbledhun Vjetit mijë shtaqind e tre ndenë Shqiptarin Klementin XI papë Pretëmadhin".
Imzot Zmajeviçi i përcillte dokumentet me letrën që vijon, përmes së cilës shihet qartë se kleri shqiptar i qëndroi pranë në gaz e në vaj popullit të vet dhe i parapriu rilindjes së tij kombëtare. Me që kanë kaluar pothuajse mbi treqind vjet që kur u shkrua, u detyruam ta prekim paksa gjuhën e saj, për ta bërë të kuptueshme për lexuesin:
“Urdhnove, o i Lumtuni Atë, me të vizituem Apostolik, të vërej mbi Kishat e Arbënisë
së provinçës seme. Ju binda urdhënit; ju solla dheut; kërkova rruzullimin; pashë plagët
e tij. Pashë, - uh, ç'dhimbje, - vu nën haraç atë që dikur kje despoti i Provincjave;
(pashë) (Shypninë) Zonjën e gjindëve ndrydhë nën thember, me dhimbje të idhta; shqytin
e trimave – shembë; murin e forcës sonë – rrenue! Pashë gjindt, hy në vend shenjt;
kishat, të flligta; lterët përlye. Mezi pashë vend ku të mundej populli me u mbledhë
në kuvend! Pashë pleqtë tue ulurue; Meshtarët, shërbëtorët e Hyjit, tue gjimue; çobantë,
vra; dhentë tretë, tue u shpërnda dy udhëve; murtajën, që pa mëshirë i çoroditëte
të gjithë; e plasjen e mortaisun, që trimnohej për të gjanë e për të gjatë.
Këto pashë e gjimova! U përzien përmbrendcat e mia prej dhimbe për popullin tem e
m'u coptuen, tek shihshe mundimet e bijve që po mbyteshin. Tue pamë këta, thashë,
populli em u ba rob, përse s'pat dijen. Tue ankue kaq të këqija e ngushtica të paudha,
edhe mue më shtrëngoi ngushtica; por, për sa paçë fuqi, nuk lashë ilaç pa përdorë.
Nevoja e lypte me gjetë shtigje ma të mira se vizita, as lente moti me e shtymë. Ndihma
ma e madhe do të ishte mbledhja e Konçilit. Këtu i përqëndrova fuqitë, këtu ngula
mendtë, tue ia himë, pa rrenë, një pune ma të randë se kishe fuqinë. Po Ai, që i ka
ndihmue vëllazënt tanë, që ishin përdamë nëpër rruzullim të Fesë, më ndihmoi edhe
mue në këtë vend. As detyra që kam, si çoban i shpirtnave, as kujdesi i fortë, që
kam për të krishtenët e as mendët e mia të pa afta, nuk do të mujshin me e krye një
detyrë kaq të randë. Po Hyji, i cili ndërron motnat e doket, që ep të rritunit e mbaron
gjithë punët, Ai bani që një detyrë kaq e vështirë të kryhej si pata dëshirue.
Nën hije Tande, o i Lumtun Atë, po gëzon dheu Arbënesh e mbas ndërrimit të motit ngrihet,
sikur të kishte kenë i mbuluem me njegull, tashti nën papën arbënesh, që latinisht
don me thanë i bardhë – e del në dritë, e me zemër të mirë shpejton me mërrijtë përsëri
në lumni të shkueme. Mendja e Atit, e cila asht ma e madhe se rrethi i shekullit,
i uron me dashtëni të TinZot këtë lumni dheut tonë; për t'iu falë nderës zemrës gazmuese,
vijnë si për dhanti në shatorre Apostolike, në katedër të dijes qiellore, Dekretet
e Sinodit të Proviçjes Arbëneshe, në mënyrë që, në paçin gabime, të qortohen me fjalë
Tande.
Unë, pra, në paça gabue si Prelat Arbënesh, vij te magjisteri i Pjetrit me u qortue;
e nuk më vjen marre me i kthye ndryshe fjalët. Nuk kanë kurrfarë vlere veprat tona
të errta; asgja nuk vlejnë Dekretet, në se nuk mbështeten mbi Gurin e palëkundun;
e si të jenë provue mbi gurin e fortë, të forcohen me profeci të pushtetes sate.
Pëlqe, pra, o i Lumtuni Atë, dhantitë e nderimet e përvujta, sheje të Kombit tem,
por ma fort tandit. E, n'e pashë se ndokund puna duhet lëmue, godite e ndreqe me gjykimin
e shenjtnueshëm e të pagabueshëm… Po, sepse kështu këto pak të falna, që përkojnë
me vobësinë tonë, me gjykimin e hyjnueshëm pagabim kanë për t'u shumue fort. E ndërkaq
unë, me vëllazën të mij të tjerë të Arbënisë… lusim Hyjin t'ju ruejë Ju, Papën Arbënesh
Pretmadhin, për shumë mot në Kishë e edhe ne të na ruejë shëndosh pa kurrnjë të keqe…
Shkrue në Perastti, ditën e dhetë të korrikut, në vjetë të Krishtit njimië e shtatqint
e tre”.
Marrë nga “Concilli i ZÉUT ‘SCCIPNIIS” Bot. III N’Rom, me sctamp T’ Cuvenit S. T’ PROPOGANDS, 1878 – FQ XI
Po radhisim më poshtë klerikët që nënshkruan Konçilin e Parë të Shqipërisë, mbajtur
në Merqi në vitin 1703 nën kryesinë e Shkelqësisë së Tij, Imzot Vincenc Zmajeviq,
arqipeshkëv i Tivarit:
Imzot Vincenz Zmajeviq, arqipeshkëv i Tivarit, Primat i Serbisë, Vizitator apostolik
në Shqipni.
Imzot Pjeter Karagjiku, arqipeshkëv i emnuem i Shkupit.
Imzot Gjergji, Ipeshkëv i Zadrimës.
Imzot Nikollë Vladanji, ipeshkëv i Lezhës.
Imzot Ndue Babi, ipeshkëv i emnuem i Shkodrës.
Imzot Marin Gjini, ipeshkëv i zgjedhun i Pultit.
Atë Fra Egjidi de Arsenta, Prefekt Apostolik i Misioneve t'Arbënisë.
Atë Fra Frano Maria a Lycio, Prefekt Apostolik i Misioneve të Maqedonisë.
Atë Fra Martini nga Gjonima (Gjonmi), i pari i Provinçes së Fretënve.
Materialet e punimeve të Kuvendit të Abërit u hartuan nga imzot Vinçenc Zmajeviçi
dhe u botuan në Romë më 1706. Botimi i dytë, me disa shtesa latinisht, u botua në
Romë i përkthyer nga dora e shkrimtarit të njohur shqiptar, dom Engjëll Radojës më
1868. U përsërit nga i njëjti shkrimtar më 1872. Rëndësi e dorës së parë iu dha qartësisë
së gjuhës, në mënyrë që dekretet e Kuvendit Kishtar të ishin sa më të kuptueshme për
masat e popullit.
Botimi shqip i punimeve të Kuvendit të Arbënit çmohet porsi i pari botim aktesh kishtare
sinodale në gjuhën shqipe, me sa dihet deri më sot. Ato dalin nga një mbledhje e nivelit
të lartë sinodal për Shqipërinë veriore e të mesme. Në këto akte gjejmë një material
shumë të çmueshëm për gjendjen e vështirë ekonomike të shqiptarëve në atë kohë, për
gjeografinë, për çështjet e shkollimit, për situatën e lirisë njerëzore e fetare,
për të drejtat themelore njerëzore që u mohoheshin sistematikisht e me një tragjedi
të mirëmenduar të turqve.
Teksti shqip i Kuvendit kishtar të Arbenit, përveç se në aspektin kishtar e teologjik,
është një dëshmi e rëndësishme e 1706-es edhe për historinë e shkrimit të shqipes,
e po kështu ka edhe vlera të mëdha për historinë dhe gjuhën e shqiptarëve.
All the contents on this site are copyrighted ©. |