Kuvendi i Arbërit e mbrojta identitetit kombëtar e fetar të shqiptarëve
Si sot, më 14 e 15 janar të vitit 1703 në Mërqi afër Lezhës u organizua Kuvendi
i Arbërit, Koncili i Kishës Katolike në trojet Shqiptare me dëshirën
e Papës Klementit XI Xhanfrançesk Albanit, me prejardhje shqiptare, i cili këtë
ngjarje të madhe kishtare e kombëtare ia besoi kryeipeshkvit të asaj kohe të Tivarit,
imzot Vinçenc Zmajeviçit. Është thënë se Kuvendi apo Koncili i Kishës katolike
i trojeve shqiptare u mbledh në një situatë tejet të vështirë: populli shqiptar, këndej
të krishterët e në mënyrë të posaçme katolikët, pësonin trysnin e sundimit otoman,
që dalëngadalë, por me vendosmëri e në mënyrë sistematike punonte për kalimin e popullsisë
shqiptare në fenë islame.
Të joshur nga premtimet dhe lehtësirat që turqit
krijonin e u jepnin myslimanëve, një pjesë e mirë e shqiptarëve kaloi në fenë islame,
ose mbeten të krishterë të fshehtë, do të thotë që në shtëpi e mbanin fenë dhe doket
e krishtera, ndërsa në jetën publike paraqiteshin si myslimanë e kishin edhe nga dy
emra. Është fjala për ‘kriptokatolikët’ apo ‘laramanët’, fenomen ky ende sot e kësaj
dite i pranishëm në disa zona shqiptare siç është në Kosovë ajo e Karadakut afër Gjilanit
e Vitisë, apo në zonë të Istogut e të Mallishevës. Ky fenomen apostazie u dënua nga
Kuvendi i Kishës së Arbërit.
Ndërsa, përsa i përket Kishave, perandoria
otomane fillimisht nuk i prishte, por as nuk lejonte që të bëheshin meremetime, apo
të ndërtoheshin Kisha të reja, duke e përkufizuar e më vonë duke ndaluar jetën dhe
veprimtarinë e Kishave, e si pasojë erdhi deri te rrënimi i pashmangshëm i sa e sa
Kisha dhe kuvendeve rregulltare - manastireve të krishtera në trojet shqiptare. Në
mënyrë të veçantë kuvendet apo manastiret e murgjve Benediktinë e Domenikanë. Përveç
aspektit shpirtëror, këndej fetar, luftimi i Kishave nga Turqit ishte edhe luftim
kundër orientimit të shqiptarëve drejt kulturës perëndimore evropiane.
Në kushte
të këtilla, pra, mblidhej Kuvendi apo Koncili Kishtar Kombëtar Shqiptar në Mërqi,
më 14 e 15 janar të vitit 1703, në të dielën e dytë pas Krishtlindjes, në Kishën e
Shën Gjon Pagëzuesit. Qe pikërisht kryeipeshkvi imzot Zmajeviçi, ai që e mbajti fjalën
e hapjes së këtij Koncili vendor kishtar. Në të bie në sy gëzimi dhe shpresa që, pas
kaq shekujsh të tiranisë turke, u bë e mundur një mbledhje e tillë. Njëkohësisht,
imzot Zmajeviçi u kujtoi të gjithë ipeshkvijve pjesëmarrës të Kuvendit të Arbërit
detyrën që të kujdesën me të gjitha forcat për ringjalljen e jetës fetare të popullit,
e të punojnë për përtëritjen dhe rritjen e klerit si dhe për lirinë fetare të kultit
e të popullit.
Kujtojmë se në Kuvendin e Abërit, episkopati shqiptarë,
në njërën anë analizoi aspektet e brendshme kishtare: administrimin e Sakramenteve,
lirinë fetare e të kultit, reformën e zakoneve e tjera dhe në anën tjetër gjendjen
e popullsisë në realitetin shoqëror nën sundimin otoman me të gjitha problemet e rënda
që përjetonte çdo ditë.
E vendimet e Kuvendit të Arbërit qenë të rëndësishme
pikërisht për rregullimin e brendshëm të jetës dhe veprimtarisë kishtare, për ringjallërimin
e fesë dhe në anën tjetër për nxitjen drejtuar popullsisë shqiptare për mbrojtjen
e vlerave dhe të identitetit kombëtar para pushtimit e sundimit shkatërrimtar otoman.
Ky Kuvend kishtar, pra, mori në shqyrtim dhe mbrojti dy çështjet më jetike për shqiptarët:
identitetin fetar e identitetin kombëtar shqiptar.
Materialet e punimeve të
Kuvendit të Abërit në gjuhën latine, u hartuan nga imzot Vinçenc Zmajeviçi dhe u botuan
në Romë më 1706. Botimi i dytë, me disa shtesa latinisht, u botua në Romë i përkthyer
nga dora e shkrimtarit të njohur shqiptar, dom Engjëll Radojës më 1868. U përsërit
nga i njëjti shkrimtar më 1872. Rëndësi e dorës së parë iu dha qartësisë së gjuhës,
në mënyrë që dekretet e Kuvendit Kishtar të ishin sa më të kuptueshme për masat e
popullit.
Botimi shqip i punimeve të Kuvendit të Arbënit çmohet porsi i pari
botim aktesh kishtare sinodale në gjuhën shqipe, me sa dihet deri më sot. Ato dalin
nga një mbledhje e nivelit të lartë sinodal për Shqipërinë veriore e të mesme. Në
këto akte gjejmë një material shumë të çmueshëm për gjendjen e vështirë ekonomike
të shqiptarëve në atë kohë, për gjeografinë, për çështjet e shkollimit, për situatën
e lirisë njerëzore e fetare, për të drejtat themelore njerëzore që u mohoheshin sistematikisht
e me një tragjedi të mirëmenduar të turqve.
Teksti shqip i Kuvendit të Arbenit
është një dëshmi e rëndësishme e 1706-es për historinë e shkrimit të shqipes, e po
kështu ka edhe vlera të mëdha për historinë dhe gjuhën e shqiptarëve.