Këtë ngjarje të jetuar, treguar simbas dëshmisë së Gjosho Vasisë, nga
Visar Zhiti, në shkrimin “Kultura e së qeshurës si sfidë”, marrë nga gazeta Metropol,
e hënë, 17. 02. 2014, po e tregojmë sonte, të rikrijuar, për të tretën herë, që të
mos harrohet!
... Po i kalojshim rishtas Këshndellat në internim. Në Progonat
të Tepelenës. Te gryka e Bënçit. Dielli, kur i tekej me dalë, rrinte mes nesh vetëm
nja dy orë e mandej ikte, i tmerruem prej asaj grope, ku na kishin vorrosë për së
gjalli. Bájshim trungjet e preme në pyll. I shtyjshim në lumë, derisa rrokulliseshin
rrasave të shkambit, thik. 100 shtylla për brigadë. Gjithë ditën zhyt-mbyt në ujnat
e rrëmbyeshme, të akullta, përqethëse. Që shpesh na merrshin edhe ne me vedi. Në
teposhte ishin barakat tona. Ku ktheheshim për natë në muzg. Po atë natë na kthyen
ma vonë se kurr. Ecshim, tue soditë kështjellën e Ali Pashës mbi shkamb. Atë kështjellë
ku kishte bujtë Bajroni e ku kishte këndue kangën e famshme të Tamburxhiut. “Ju male,
që shihni si zbresim me pallë, na pafshi fitonjës, në mos jo të gjallë”, më jehonin
ndër veshë vargjet e mësueme në bankat e shkollës. E era i kthente aty për aty në
një motiv tjetër: “Na pafshi të lirë, në mos jo të gjallë”. Ishte Nata e Sh’Këndellës.
Sytë tanë, dritë e mshehun në terr, shikjojshin tinzash Këshndellat e fëmijnisë.
Ndigjojshin kangët e mrekullueshme, këndue kishave tona në mesnatë. E kremtojshin
në humnerë, ku ishin mbytë flakët e tana votrave të lira. Ishte Nata e Këshndellave.
Muzgu i dimnit ulej ngutshëm prej malit, tue pru merzi ndër shpirtna. Jo mërzinë e
përnatshme. Nata ishte e jashtëzakonshme. E kështu edhe mërzia, e ngrohun vetëm prej
urimit nën za “Për shumë mot!”, në sa merrshim spirilangun e groshës. Gostinë e festës.
Për t’u nisë, mandej, në të shtrueme. Me kujtimin e kangëve të paqta, në natën tonë
të papaqë. Duert e përgjakuna prej currash, na përvëlojshin. Rriheshim e përplaseshim,
pa gjetë qetësi, mbi dyshekët me kashtë. Tue shtue dangat e kuqe në çarçafa e në jastekë.
Mbi pullaz këndonte vetëm era e akullt e dimnit. E kokrrat e breshnit, që nisën me
e rrahë kazermën. Plasshin mbi krenat tona. Si na përposhtë. Në terr, ku në vend të
qirave, pikojshin pikat e fundit të dyllit prej zemrave tona të djeguna. Kur, papritë
e pa kujtue, jehona e malit na solli në veshë tingujt e një trombe në sordinë vajtimtare.
I binte kangës Stille Nacht, që këndohej atë natë në të gjithë botën e krishtenë.
Si mund të hynin ata tinguj hyjnor në terrinën tonë? Prej kah vijshin? Na bajshin
veshët të tanëve? Ishte haluçinacion auditiv kolektiv? Kazerma nisi të jetojë çaste,
që nuk meritojnë me u harrue. Sticim hyjnor. Lëvizje të hovshme. Dridhje të hareshme.
Gulshime gazi. Terri i ngrimë i natës u mbush papritmas me dritë. Thue kishin zdrypë
engjujt, e këndojshin për ne, njerëz të fundinës, atë natë, tue na ba dhuratë melodinë
aq të dishrueme? Ne, njerëz me zemra të plasuna, barot i djegun pa dalë prej grykës
së pushkës? Binte tromba atje nalt, e shkambi gjegjej, e na, poshtë, lypshim diçka
të humbun në terr të natës. Trombaxhi, trombaxhi, thirrja jote ushton, u ngjall trimave
shpresën, netë të qeta premton.... Thue ishte kthye Bajroni atje nalt, në kështjellë? Kjamë
deri në ag. Në orën 6.30 u rreshtuem me sy të ajun prej lotësh. E u nisëm përsëri
varg njeni mbas tjetrit. Shiu kishte prâ e dielli e shndriti një të imtë humnerën
tonë. Ishte dita e Këshndellave. Na ngjiteshim nëpër gurë e shkorreta e lumi përsëriste
për ne, kangën e asaj nate të jashtëzakonshme... Atje, mes trungjesh, morëm vesht
se nuk ishte trillim. Një polic ‘i mirë’ na siguroi se kishte qenë e vërtetë. Po kush
ishte ai engjull? Prej kah erdhi e ku shkoi? Si nuk e kapne? Ishte kenë Gaspër
Çiurçia, magjistar i vërtetë i trombës. Tue e dijtë se na kalbeshim poshtë, ishte
ulë prej makine atje nalt, bri rrapit të kalasë e i kishte ra... borisë. S’kishte
çka me na dhurue atë natë, veç melodisë së famshme “Stille Nacht” në terr të verbët.
Luejtë me një bori makine, që, tue fluturue në krahët e erës, na solli peshqesh festën
e mungueme. Mandej ishte nisë për Gjinokastër, ku shkonte me shërbim. Nuk ia harruen
kurrë këtë koncert, sigurisht ma i pazakonshmi, që kishin ndigjue ato male të serta.
Ia gjetën kajnacën e e pushkatuen. Ishte dita e Këshndellave! U zhytëm në gji të
lumit, me jehun e tingujve të borisë, që na ngjallën shpresën se do të kremtojshim
përsëri, kur të delshim gjallë prej këtij Kalvari, ku bajshim për ditë mbi shpinë
kryqin e Krishtit. Po atë ditë Kalvari na u shndërrue në Betlem. Ngjiteshim nëpër
gurë e shkorreta përcjellë prej tingujve të “së qetës natë; krejt shenjtes natë”...
Si do t’i kishte këndue Bajroni “Trombaxhiut” tonë, po ta kishte ndigjue prej pyrgjeve
të kështjellës? Apo anglezi i fisëm nuk do ta kishte besue kurrë se ‘nana e rreptë
e burrave të egër”, mund t’i hante kështu të bijtë, deri Natën e Këshndellave.