A duhet të jemi optimistë? Këto fjalë të Papës më kujtojnë disa përsiatje
të tijat të së shkuarës, në të cilat kardinali i atëhershëm Bergoglio ka shkruar se
Hyji jeton tashmë në qytet, i përfshirë gjallërisht mes të gjithëve dhe i bashkuar
me secilin. Sipas meje kjo është një tjetër mënyrë për të thënë atë që Shën Injaci
ka shkruar tek Ushtrimet Shpirtërore: pra, Hyji “punon dhe vepron” në botën
tonë. Atëherë i bëj këtë pyetje: A duhet të jemi optimistë? Cilat janë shenjat e shpresës
në botën e sotme? Si mund të jemi optimistë në një botë në krizë?”. “Mua nuk më
pëlqen përdorimi i fjalës ‘optimizëm’, sepse shpreh një gjendje psikologjike. Më pëlqen
më shumë të përdor fjalën ‘shpresë’, sipas asaj që lexojmë në kapitullin 11 të Letrës
drejtuar Hebrenjve, që citova më lart. E shpresa nuk zhgënjen, siç lexojmë në
Letrën drejtuar Romakëve. Por, mendo gjëegjëzën e parë të Turandot-së
së Puccinit”, më thotë Papa. Aty për aty kujtova përmendësh vargjet e enigmës së
princeshës, që ka si përgjigje shpresën: Në natën e zymtë flatron një hije e ylbertë.
/ Ngjitet e me krahë valëvitet / mbi njerëzinë e zezë pa fund. / Gjithë bota atë e
thërret / e gjithë bota i përhitet, / por hija, me agun, davaritet, / e rilind n’një
zemër t’dlirtë. / Për çdo natë ajo lind / e për çdo ditë jep shpirt! Këto vargje
zbulojnë dëshirën e një shprese që këtu, megjithatë, është e ylbertë e zhduket me
agimin. “Ja – vijon Papa –, shpresa e krishterë nuk është një hije e nuk gënjen.
Është një virtyt teologal e, prandaj, përfundimtar, një dhuratë e Hyjit, që nuk mund
të rrudhet në optimizëm, i cili është vetëm njerëzor. Hyji nuk e përgënjeshtron shpresën,
nuk mund ta mohojë vetveten. Hyji është i gjithi premtim”. Arti dhe krijimtaria Më
bën përshtypje citimi i Turandot-së, për të folur për misterin e shpresës.
Dëshiroj të kuptoj më mirë cilat janë referencat artistike dhe letrare të Papës Françesku.
I kujtoj se në 2006 ai ka thënë se artistët e mëdhenj dinë t’i paraqesin bukur realitetet
tragjike dhe të dhimbshme të jetës. E pyes, atëherë, cilët janë artistët dhe shkrimtarët
që i pëlqejnë; a ka diçka të përbashkët mes tyre... “Më kanë pëlqyer shumë autorë
të ndryshëm nga njëri-tjetri. Më pëlqejnë shumë Dostojevski dhe Hëlderlini (Hölderlin).
Nga Hëlderlini dëshiroj të kujtoj atë lirikën për ditëlindjen e gjyshes, lirikë e
një bukurie të rrallë e që mua më ka bërë shumë mirë shpirtërisht. Ajo që mbyllet
me vargun e mbajttë i rrituri çfarë premtoi fëmijë. Më ka bërë shumë përshtypje,
sepse kam dashur shumë gjyshen time Rozën dhe aty Hëlderlini e përafron gjyshen e
vet me Marinë, e cila ka lindur Jezusin, që për të është miku i kësaj toke, i cili
nuk e ka parë askënd si të huaj. Kam lexuar tri herë librin Të fejuarit dhe
e kam edhe tani mbi tryezë, për ta rilexuar. Kam marrë shumë nga Manxoni. Gjyshja
ime, kur isha fëmijë, ma ka mësuar përmendësh fillimin e këtij libri: “Ajo degë e
liqenit të Komos, e drejtuar kah jugu, mes dy vargmalesh të pandërprera...”. Edhe
Zherar Manli Hopkins (Gerard Manley Hopkins) më ka pëlqyer shumë”. “Në pikturë
admiroj Karavaxhon: pëlhurat e tij më thonë shumë. Por edhe Shagali (Chagal), me Kryqëzimin
e bardhë...” Në muzikë më pëlqen Mozarti, sigurisht. Ajo Et Incarnatus est
e Meshës në Do është e patejkalueshme: të çon drejt e tek Hyji! Më pëlqen Mozarti
i ekzekutuar nga Clara Haskil. Mozarti më mbush plot: nuk mund ta mendoj, duhet ta
dëgjoj. Bethovenin më pëlqen ta dëgjoj, por në mënyrë prometeike. E interpretuesi
më prometeik, sipas meje, është Furtwängler (Furtvengler). E pastaj Mundimet
e Bahut. Pjesa e Bahut, që më pëlqen fort është Erbarme Dich (Ki mëshirë),
vajtimi i Pjetrit në Mundimin sipas Mateut. Madhështor. Pastaj, në një tjetër nivel,
jo aq intim, më pëlqen Wagneri. Më pëlqen ta dëgjoj, por jo gjithmonë. Tetralogjia
e qengjit e luajtur nga Furtwängler në ’50 në Scala është më e mira, sipas meje.
Por edhe Parsifal e luajtur në ’62 nga Knappertsbusch”.