S'më kishte vajtur mendja ndonjëherë që do të shkruaja për këtë ndërtim monument kulture
i një rëndësie të veçantë dhe për qytetin ku ndodhet, për vendin tonë, për Ballkanin
e pse jo edhe më gjerë për Evropën. Duke u marrë rreth një muaj rresht përditë me
zgjidhjen e projektit të miratuar në K.K.R. për vendosjen e një ndriçimi natën, të
Shkallares Amfiteatrit, Galerive nëntokësore dhe shkallëve që lidhin këto galeri dhe
duke e vrojtuar përditë nuk mundesha të rrija pa hedhur këto rreshta. Së pari,
Amfiteatri i Durrësit, i zbuluar nga arkeologu Vangjel Toçi, (sipas fjalëve, mbasi
u zhduk një pemë e madhe fiku disa vjeçare komplet në oborrin e një banese në vitin
1966) , është një ndërtim antik inxhinierik mjaft interesant në zgjidhjen e tij konstruktive
dhe me dimensione të mëdha , që futet në listën e Amfiteatrove të mëdhenj antik të
botës. Ai ka formën e një elipsi me dimensionin e aksit të madh 132.4 m dhe të voglit
113.2m me arenë në qendër me dimensione 61.4m X 42.2m .Gjithsej mendohet se zinte
18.000 spektatorë. Në skenën, arenën e tij, që mendohet se është rreth 5 deri 6m me
poshtë , janë dhënë spektakle të ndryshme nëpërmjet ndeshjeve të bërë mes Gladiatorëve
dhe po ashtu ndeshje me kafshë të egra të uritura. Ai është një thesar i pa zbuluar,
por me një rëndësi të thellë e të gjerë, kompleks për vendin tonë. Fig 1,2
Gjatë
periudhës një mujore që çdo ditë ishim në objekt pashë dhe konkludova se kishte mjaft
vizitorë vendas, shqiptarë të shteteve fqinjë dhe mjaft të huaj që shoqëroheshin nga
ciceronë në përfitimin e të dhënave historike mbi dhe paguanin tarifën 3.00 lek të
reja për person. Nuk e di ç'bën shteti me ato lekë por duke vrojtuar me kujdes
Amfiteatrin nuk mundem të ri pa përmendur përkujdesjen që tregohej për të , për mirëmbajtjen
e thjeshtë të tij , flas jo për ndërhyrje në drejtim të gërmimeve, përforcimeve dhe
restaurimit të monumentit, por për mirëmbajtje të thjeshtë . Teatri ka një biletari
prej dërrase që len shumë për të dëshiruar. Më mirë të themi një barake dërrasash
e një roje ndërmarrjeje ndërtimi të monizmit, mbulesa e galerive me plastmas të çarë
në gjendje të vajtueshme që rrjedhin kudo, konstruksioni metalik dhe mbulesa e Kapelës
së kishës që krenohemi për mozaikun pariental me rakorderi tubash uji që në kohën
e monizmit, 90% e parmakëve metalike të ndryshkur, shkallë dërrase në gjendje jashtëzakonisht
të amortizuar.
Por ajo që më çuditi dhe më bëri të shkruaj këto rreshta është
se përjetova disa ditë shi gjatë periudhës që punoja. Ujërat e larta të shiut mblidheshin
dhe pikonin në galerinë e mesit,në biletari dhe kudo por ajo që ishte edhe me e pa
besueshme dhe e pa pranueshme ishte rrjedhja e ujërave të zeza nga galeria e sipërme
nëpërmjet dy shkalleve deri në galerinë e poshtme ku nëpërmjet saj filtroheshin.
Katër
ditë në mënyrë të vazhdueshme ujërat e zeza në sasi të konsiderueshme bënin punën
e tyre shkatërronin këtë vepër unikale inxhinierike dhe vizitoret e shkretë vazhdonin
të vinin e të kalonin nëpërmjet këtyre ujërave të zeza. Bisedova me një specialist
të vjetër dhe me tha që kanalet e ujërave të zeza që përqafojnë nga jashtë Amfiteatrin
janë zënë pjesërisht prej vitesh, nuk e tërheqin të gjithë sasinë që shtohet edhe
në kohen kur bie shi dhe ujërat nëpërmjet tubave të çara filtrojnë dhe kalojnë në
galerinë e sipërme të Amfiteatrit. Kemi lajmëruar disa herë ujësjellës-kanalizimet,
por kur vinë këtu thonë ama punë shteti dhe ikin. Të lind menjëherë në vetvete pyetja:
Këta pushtetarë të qytetit të Durrësit kaq të paaftë janë?-mirë që për 23 vjet ndërtuan
në rrethin e Durrësit me mijëra apartamente rreth e përqark amfiteatrit disa shumëkatëshe
por asnjëri nuk bëri një biznes të pastër dhe as i shkoi në mendje për të hequr katër
banesa nga sipërfaqja e tij, për ta çliruar atë, por as drejtorinë e ujësjellës-kanalizimeve
nuk e urdhërojnë që të sistemohet siç duhet kanali që përqafon në pjesën e sipërme
Amfiteatrin dhe të mos rrjedhin ujërat e zeza prej disa vitesh në monument..Po Ministria,
Instituti, Drejtoria Rajonale nuk janë në gjendje ta zgjidhin ketë skandal. Shikoni
si zbresin në shkallet e galerive vizitoret që janë edhe mbi 70 vjeç: A nuk mundet
të vendoset një korimano udhëzuese për t'u mbajtur konform gjithë rregullave .
300
lekë për çdo visitor merren çdo ditë, ku shkojnë këto lekë, ka pasur një ligj që parat
që fitohen nga përdorimi i monumentit përdoren për të, kështu u veprua në Apolloni
para 10 vjetësh ku me 400 000 leke të fituara u be shpimi i pusit të ujit 95m thelle
dhe u kryen dy rrufe- pritësa në monumentin e Shtyllasit dhe në këmbanoren e Apollonisë.
Pse nuk veprohet kështu në Amfiteatër por justifikohen me atë që s'ka para? Unë
mendoj se janë plotësisht mundësitë që të merren masa mirëmbajtjeje sa më shpejt për
këtë monument inxhinjerik që kalon caqet e vendit dhe Ballkanit. Ai nuk duhet të lihet
jetim, siç është lenë. Jam i mendimit që Ministria e Kulturës, Instituti i Monumenteve,
D.R.K.K. dhe bashkia e Durrësit duhet të rakordojnë urgjentisht për shpëtimin e veprës
inxhinjerike antike me famë botërore nga ujërat e zeza dhe të hartohet në planet e
ardhshme ndërhyrje emergjente për sistemimin e pranueshëm të vizitueshmërisë në monument.
Gjatë 30 ditëve duke u përkujdesur për veprën inxhinjerike në drejtim të detyres
që kishim duke ruajtur , mos prekur autenticitetin e monumentit, në arritëm nëpërmjet
një projekti të miratuar të bëjmë realizimin e ndriçimit të saj. Projekti i ndriçimit
profesional në Amfiteatrin e Durrësit u mundësua nga A.L.B. telekom dhe Eagle Mobile.
Me iniciativën të Zonjës së Parë Odeta Nishani.
U krye ndriçimi i shkallareve
të Amfiteatrit dhe galerisë së madhe nëpërmjet projektorëve. U realizua dhe ndriçimi
i tre galerive horizontale nëpërmjet ndriçimit me llampa LED. Po kështu u realizua
me Spotë ndriçimi i tre shkallëve që lidhnin galeritë. Ky ndriçim solli që ky monument
të bëhet i vizitueshëm, të vlerësohet shumë mirë zgjidhja e tij arkitektonike konstruktive
e veçantë edhe në orët e mbrëmjes .Duke përfunduar falënderoj të gjithe njerëzit që
u përkujdesën për t'u realizuar ky ndriçim modest i monumentit, i cili bëri një rivlerësim
të veprës antike inxhinjerike edhe në mbrëmje.