Përkujtojmë atë Zef Valentinin S.J., në 34 vjetorin e vdekjes
Kalendari i 16 nëntorit na kujton një figurë madhore: personalitet sa i kulturës shqiptare,
aq i asaj italiane e universale. I lindur në Padovë, më 1 korrik 1900, ndërroi
jetë në Palermo, më 16 nëntor 1979. Ndërmjet këtyre dy datave, dekada jete meshtarie
e krijimtarie, me fryte të begata, që i bëjnë ballë shekujve. Njëmijë herë u flak
në baltë! E njëmijë herë u ngrit në qiell! Është fati i të mëdhenjve, që i takoi edhe
këtij Rregulltari të Kishës katolike universale, Bir në shpirt i Shqipërisë, aq sa
të mbetet në kujtesën e breznive me emrin e shqiptarizuar Zef. Për ta njohur Atë
Zef Valentinin duhet të shfletosh një bibliotekë me libra, shkruar nga ai e për të.
Mjafton të kujtojmë vëllimet, fryt i pendës së tij: “Kolegja Saveriane ndër 50
vjetët e para 1877/´78-1927/´28”; “Biografi e Garcia Moreno-s”; “Polieucte”
e Kornej-t (përkthim); “Sauli” i Alfieri-t (përkthim); “Studim mbi hakmarrjen
historike të shqiptarëve” (Bashkautor, Fulvio Cordignano); “Kronologji mbi historinë
e Shqipnisë nga viti 313 e deri në shekullin XIII”; “E drejta e komunitetit në
traditën juridike shqiptare” (1956) “Ligji i maleve shqiptare 1880-1932” (1969); “E
drejta juridike shqiptare”; “Akte shqiptaro-veneciane të shekujve XIV-XV”(25 vëllime); Revista
“Letture” (themeluar prej tij më ´46-n në Itali); “Shkodra dhe poeti i saj” (ese
për Ernest Koliqin); “Fishta” (studim për Gjergj Fishtën).... Pastaj, edhe tre
vëllime, botuar më 2005, titulluar At Giuseppe (Zef) Valentini, “Publicistikë, studime
e tekste”, botim i Plejad: Vepra I, 1023 faqe; Vepra II, 496 faqe, vepra III, 496:
gjithsejt 2015 faqe. Ndokujt nuk i mjafton jeta për t’i lexuar. Atë Valentini i shkroi! Po
e pikturojmë portretin e Atë Zefit, me fjalët që thanë për Të disa personalitete,
duke nisur nga përshkrimi që i bën Ernest Koliqi çastit kur padovani i kulturuar
vinte si misionar në një qytet të vogël ballkanik, i cili jetonte gjysëm i fshehur
pas muerve të oborreve të veta: "At Valentini mbrriti në Shqipní në shtatorin
e vjetës 1922. N'at muej t'âmbël e të praruem vjeshtor, e priti me heshtjen dhe nxehtësinë
e rrugëve të saj gjarpnuese, rrethue me gjethet e zverdhuna të lulvileve n'agoní e
me aromat e fshehta që asokohe vërshonin prej s'mbrendshmi në rrugë, tue ardh' prej
matanë mureve të nalta t'oborreve të mbylluna". Që këtu nisi rruga e Jezuitit,
studiuesit e albanologut të madh i cili, gjithnjë sipas Koliqit: “Nuk
u muer kurr me politikë militante në Shqipni. Vepra e tij frymëzohej prej qëllimit
të naltësimit të klasës intelektuale shqiptare drejt një koncepti ma të gjanë të jetës
shoqnore në kultin e rregullit e frymës krenare t’energjive, ngjye në burimet ma t’thella
të substancës etnike.... pikërisht nga se gjindej në një klimë, qi s’mund të ishte
paqësisht intelektuale”.
“Është thënë se Valentini e di shqipen më mirë
se një shqiptar. Po nuk mjafton. Kush i këndon disa shkrime të tij shqipe, ka përshtypje
më të thellë: e ndjen se At Valentini ka edhe një stil të tijin, që e dallon nga shkrimtarë
të tjerë shqiptarë, një stil që unë po e cilësoj ‘të kyçosur’, a si i thonë italianët
“a catenaccio”, ku tërthorazi atyre fjalive të kurdisura si ingranazhi i një maqine,
çfaqet tërë dialektika dhe rigoroziteti i arsyetimit të tij. Si i tillë, prandaj,
At Valentinit do t’i bëjmë vend edhe në radhën e publicistëvetanë më të nohur”
– shkruan Namik Resuli.
E Papa Pali VI, duke i pritur në audiencë
shqiptarët, mbledhur në Romë më 25 prill 1968 për të kremtuar 500-vjetorin e vdekjes
së Gjergj Kastriotit, u pati thënë: “Shqiptarë! Duajeni At Zef Valentinin,
se ai ju do me zemër. Çmojeni, se ai punon pa prerë për t’i bërë të njohura përpara
botës vlerat e shpirtit tuaj e të artit tuaj Ai është juaji, sepse i dhuroi çështjes
suaj mendjen dhe zemrën”. “E pështova lëkuren prej komunistave - thoshte
gjithnjë me të qeshur Atë Valentini, kur binte fjala për Shqipërinë nën thundrën e
diktaturës - po të më kishin kapë, do të më kishin rrjepë për së gjalli e me lëkurën
teme do të kishin ba ndonjë loderdí për fanfarat e regjimit!”. Ndërsa shqiptarëve,
u la si trashëgim, vlerësimin:"Shqiptart janë nji popull i çuditshëm. Të huejve
u duket se kanë nji tânsí ligjesh e parimesh qi kundërshtojnë njena-tjetren, konflikte
të pasherueshme, grindje të brendshme ku ndryshimet fetare, rajonale dhe kulturore,
nxisin impulse të papërmbâjtshme shkatrruese, mirëpo pas ksaj, kur bâhen gati të shprehin
nji gjykim negativ mbî mundsitë e mbijeteses kombtare, vrejnë se si shpërthen papritmas
prej thellsive të shpirtit të tij nji ndjenjë e fortë vllaznimi qi të shtang e të
magjeps". Por, më mirë se fjalët, flet lista e veprave. Nëse ia del mbanë të
lexosh të paktën disa prej tyre, nuk mund të mos mrekullohesh para këtij Njeriu, Meshtari
e Personaliteti, me kulturë universale, thirrje rregulltare jezuite, gjak italian
e shpirt shqiptar. Për më shumë, shfletoni faqen tonë të internetit...