Խաչվերացը Հայ Եկեղեցւոյ Հինգ Տաղաւարներէն Վերջինն է:

Ան Խաչին նուիրուած տօներուն մէջ ամենակարևորն է, որովհետև նուիրուած է
խաչին գերութիւնէն վերադարձին, անոր բարձրացման և փառաբանութեան
պատմական յիշատակին: Հայաստանեայց Եկեղեցին Խաչվերացը կը տօնէ
Սեպտեմբերի 11-17 ժամանակահատուածին հանդիպող Կիրակի օրը, իսկ
տօնի յաջորդ օրը մեռելոց է:
610 թ. պարսից Խոսրով արքան մեծաքանակ զօրքով կը յարձակի
Բիւզանդական կայսրութեան վրայ: Սկզբնական յաջողութիւններէն
ոգեւորուած՝ պարսկական զօրքերը 614 թ. կը մտնեն Երուսաղէմ: Շատերը կը
սպաննեն եւ շատերն ալ գերի կը վերցնեն: Վերջիններուն մէջ էր նաև Երուսաղեմի
Զաքարիա հայրապետը: Բայց պարսիկներն այսքանով չեն բաւարարուիր. կը մտնեն
Ս. Յարութեան տաճար և գերի կը վերցնեն այնտեղ պահուող Աստուածընկալ
Ս. Խաչը, որը Դ դարի սկզբին Կոստանդիանոս կայսեր մօր Հեղինէի ձեռքով
գտնուեր և պաշտամունքի առարկայ էր դարձեր բոլոր քրիստոնեաներու համար:
628 թ. Բիւզանդական զօրքերը Հերակլ կայսեր գլխաւորութեամբ
խաչափայտը վերադարձնելու համար կը պատերազմին պարսիկներու դէմ:
Բիւզանդական զօրքին կ’օժանդակէ նաև հայկական զօրախումբը Մժեժ Գնունիի
գլխաւորութեամբ: Տիրոջ օգնութեամբ բիւզանդացիները յաղթանակ կը տանին:
Ս. Խաչը հանդիսաւոր թափօրով կը տեղափոխուի հայոց Կարին քաղաքը: Իսկ
Կարինէն զայն կը տեղափոխեն Կ. Պոլիս, ապա Երուսաղէմ: Վերադարձի ճանապարհին
Տիրոջ խաչափայտը կը բարձրացուէր և ցնծութեան առիթ կ’ըլլար ժողովուրդին համար:
Խաչը քրիստոնեաներու համար Աստուծոյ զօրութիւն է ու պարծանքներու
պարծանքը, որուն վրայ իր անմեղ արիւնը թափեց Քրիստոս՝ տալով
մեզ յաղթութեան զէնքը՝ ընդդէմ սատանային ու անոր խաբկանքներուն:
Յիսուս խաչին վրայ ցոյց տուաւ իր անհուն սէրը մարդկութեան հանդէպ,
և խաչը դարձաւ մեզի համար յոյսի, սիրոյ և փրկութեան երաշխիք: